خداوند به فرشتگان فرمود: بر آدم سجده کنید.
فرشتگان، فرمان خداوند را شنیدند و در برابر آدم به سجده افتادند.
آدم نگاهی به صف فرشتگان کرد. همه در برابرش به خاک افتاده بودند.ابلیس در صف فرشتگان بود. او هم مامور شده بود در برابر آدم بر خاک بیفتد،اما بر خاک نیفتاده بود.بسیار برایش سخت بود که در برابر آدم سجده کند.
خدا فرمود: چرا بر آدم سجده نکردی؟
گفت: من بهتر از او هستم. مرا از آتش آفریدی و او را از خاک.
او نمی دانست همه موجودات آسمانی و زمینی، خاکی و دریایی از هر چه آفریده شده باشند آفریده خداوند هستند و به فرمان او. خدا فرمود: از جایگاه فرشتگان بیرون رو.
ابلیس یک لحظه احساس کرد دیگر بین فرشتگان نیست. از جایگاهی که داشت فرو افتاده بود.
گفت: از این پس بندگانت را گمراه خواهم کرد.
گفت: اگر نخواهند نمی توانی. آنها با پناه بردن به من از شر تو در امان خواهند بود.تنها کسانی را فریب توانی داد که پیرو تو باشند.
ابلیس حس کرد دلش خالی از ایمان و از درگاه خداوند رانده شده است. از آن پس سعی کرد بندگان خدا را با روش های شیطنت آمیز فریب دهد.
وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلِیسَ أَبى وَ اسْتَکْبَرَ وَ کانَ مِنَ الْکافِرِینَ (بقره/34)
و هنگامی که به فرشتگان گفتیم: بر آدم سجده کنید، آنها سجده کردند مگر ابلیس که خود داری کرد و تکبر ورزید و از کافران شد.
نگاه دوم
مربی گفت: سجده چیست؟
هر یک از بچه ها پاسخی دادند .یکی گفت:
-سر بر مهر گذاشتن.
دیگری پاسخ داد:
-سبحان ربی الاعلی و بحمده گفتن.
سومی گفت:
-فرمان خدا را بردن.
مربی گفت: همه پاسخ هایتان درست است. کسی که سجده می کند سر بر خاک می گذارد، سبحان ربی الاعلی می گوید و فرمان خدا را می برد.اما سجده کنندگان چه کسانی هستند.آیا تنها آدمیان سجده می کنند؟ کدام آدمیان؟ آیا همه آنها یا تنها بعضی از آنها؟
باز هر کس جوابی داد. یکی گفت:
-مومنان.
دیگری گفت:
-فرشتگان هم سجده می کنند.
مربی گفت: درست است مومنان خدا را باور دارند و در برابرش سجده می کنند. فرشتگان هم در برابر خدا سجده می کنند. اما سجده کنندگان تنها این ها نیستند. خداوند در قرآن می گوید: آن چه در آسمان ها و زمین است برای خدا سجده می کنند. می دانید: در آسمان و زمین چند سجده کننده هست؟
-آقا اجازه خورشید.
-ماه و ستارگان.
-ابر و باد و باران.
-رود ها و دریاها.
مربی گفت: بله همه آن چه را گفتید در برابر خداوند سجده می کنند اما سوال مهم این است که خورشید چگونه خدا را سجده می کند؟ ماه و ستارگان چگونه؟ ابر و باد و باران و دریاها و اقیانوس ها چگونه در برابرش سجده می کنند؟
تا هفته دیگر درباره این سوال ها فکر کنید و با دستی پر به جلسه بیایید.
یک هفته گذشت.اولین دستی که بالا رفت دست رضا بود.
-آقا اجازه من پاسخ سوال هفته گذشته را بدهم؟
-البته.
رضا دفترش را بر داشت، پای تابلو آمد، رو به روی بچه ها ایستاد و گفت:
- سجده هر موجودی بستگی به فرمانی دارد که خداوند به آن موجود داده است. اگر در کار آفریده های خداوند دقت کنیم خواهیم دید که خداوند به هریک از آنها فرمانی داده است. به خورشید فرمان داده بر دریا بتابد. به آب دریا فرموده: بخار شود و به آسمان بالا رود. به باد فرمان داده ابرها را در آسمان جا به جا کند.به ابر فرمان داده تا بر زمین های تشنه ببارد. به زمین فرمان داده تا در دل خود دانه های خوراکی و جز آن را پرورش دهد تا خوراک انسان فراهم گردد. ما می بینیم همه این ها در برابرخدا سجده می کنند و کاری را که خدا از آنها خواسته به خوبی انجام می دهند. این سجده آنهاست. قرآن می فرماید:
أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یَسْجُدُ لَهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ وَ النُّجُومُ وَ الْجِبالُ وَ الشَّجَرُ وَ الدَّوَابُّ وَ کَثِیرٌ مِنَ النَّاسِ؟
آیا ندیدى همه کسانی که در آسمان ها و زمین هستند و خورشید و ماه و ستارگان و کوه ها و درختان و جنبندگان و بسیاری از مردمان برای خدا سجده می کنند؟(حج/18).
حالا اجازه دهید اندکی به خودمان باز گردیم و به سجده خودمان فکر کنیم. چرا در نماز سجده می کنیم؟ و چرا بر خاک سجده می کنیم؟ و مهم تر این که چرا دو بار سجده می کنیم؟
کسی که پاسخ این سوال ها را نداند در حقیقت معنای بخش بزرگی از نماز را نفهمیده و از خواندن نماز لذت نمی برد.
سبب سجده های ما در نماز آن است که هر گاه انسان به عظمت چیزی پی ببرد در برابر آفریننده آن سر تعظیم فرود می آورد. اگر به ما بگویند کاغذ بر دارید و چهره خودتان را نقاشی کنید شاید گروهی از ما از عهده این کار بر آییم. اگر به ما پیشنهاد دهند از گل های زمین آدمکی بسازید که چهره اش شبیه چهره ما باشد شاید عده ای از ما از پس این کار بر آییم. اما اگر از ما بخواهند در نقاشی و آدمکی که ساخته ایم روح بدمیم و او را زنده کنیم هرگز از پس این کار بر نمی آییم. این کار را اما خدا انجام داده است. خداوند آدم و حوا را از خاک آفرید و از روح خود در آنها دمید و آنها زندگی یافتند. خدا هر روز قصه آفرینش را تکرار می کند. هر روز از روح خود در خاک می دمد و خاک را جان می بخشد.هر روز هزاران کودک را جان می بخشد و به دنیا می آورد. کافی است نگاهی به خودمان بیندازیم. جنس ما از چیست؟ از پوست و گوشت و استخوان. اصل همه این ها از چیست؟ از خون. خون از چیست؟ عصاره غذایی است که می خوریم. غذا از کجا به دست می آید؟ از خاک زمین. خدا این گونه بر زمین نقاشی می کشد و به نقاشی هایش جان می بخشد.کسی که شکوه و عظمت آفرینش را درک می کند بی اختیار در برابر آفریننده اش سر تعظیم فرود می آورد و سر بر خاک می گذارد مگر آن که مانند ابلیس سرشار از غرور و تکبر باشد که این همه شکوه و عظمت را نبیند یا نادیده بگیرد و از همه آنها چشم بپوشد و از کافران گردد.
اما چرا دو بار سجده می کنیم؟
دانستیم که خاک اصل و ریشه ماست و روح خداوند حیات بخش ما. در سجده اول ما سر بر خاک می گذاریم. اما چرا سر را بر خاک می گذاریم نه دست یا عضو دیگری را. می دانید سر جایگاه فکر و اندیشه ماست. با گذاشتن سر بر خاک فکر خودمان را با ماده اولیه خودمان -خاک- آشنا می کنیم. تا بدانیم از این خاک آفریده شده ایم. با سر بر داشتن از خاک به فکرمان تلقین می کنیم که دوباره به این خاک باز خواهیم گشت و دوباره از آن سر بر خواهیم داشت. در قرآن آیه ای داریم که فلسفه سجده کردن بر خاک را توضیح می دهد. می دانید کدام آیه است؟ آیه 55 طه. خداوند در این آیه می فرماید:
مِنْها خَلَقْناکُمْ وَ فِیها نُعِیدُکُمْ وَ مِنْها نُخْرِجُکُمْ تارَةً أُخْرى
ما شما را از آن (خاک) آفریدیم و در آن باز مىگردانیم و بار دیگر شما را از آن بیرون مى آوریم.
مربی گفت: آیا همه آن چه را گفتی از خودت بود؟
رضا گفت: با راهنمایی پدر به کتابخانه رفتم و از کتاب های گوناگون استفاده کردم.
مربی گفت: کاش همه دانش آموزان به اندازه تو انگیزه کار و مطالعه داشتند.
اما چه می شود کرد شیطان قسم خورده است که آدم ها را از راه های گوناگون از جمله تنبلی به دام بیندازد.
پیام های آیه:
این آیه پیام های فراوانی دارد. مهم ترین آنها عبارت است از:
1- هیچ گاه به چیزهایی که امروز داریم یا مقام ها و مدال هایی که به دست آورده ایم دل خوش نکنیم. بلکه سعی کنیم هم جایگاهی را که به دست آورده ایم حفظ کنیم و هم سعی در تکامل بخشیدن به آن ها داشته باشیم.
2- تکبر و خود بزرگ بینی سبب می شود که آدم ها فقط نقاط مثبت خودشان را ببینند و از دیدن نقاط ضعف خود خود داری کنند و همین ندیدن نقاط ضعف سبب غرور کاذب و در جا زدن در زندگی و حتی پس رفت می شود.
فرشتگان، فرمان خداوند را شنیدند و در برابر آدم به سجده افتادند.
آدم نگاهی به صف فرشتگان کرد. همه در برابرش به خاک افتاده بودند.ابلیس در صف فرشتگان بود. او هم مامور شده بود در برابر آدم بر خاک بیفتد،اما بر خاک نیفتاده بود.بسیار برایش سخت بود که در برابر آدم سجده کند.
خدا فرمود: چرا بر آدم سجده نکردی؟
گفت: من بهتر از او هستم. مرا از آتش آفریدی و او را از خاک.
او نمی دانست همه موجودات آسمانی و زمینی، خاکی و دریایی از هر چه آفریده شده باشند آفریده خداوند هستند و به فرمان او. خدا فرمود: از جایگاه فرشتگان بیرون رو.
ابلیس یک لحظه احساس کرد دیگر بین فرشتگان نیست. از جایگاهی که داشت فرو افتاده بود.
گفت: از این پس بندگانت را گمراه خواهم کرد.
گفت: اگر نخواهند نمی توانی. آنها با پناه بردن به من از شر تو در امان خواهند بود.تنها کسانی را فریب توانی داد که پیرو تو باشند.
ابلیس حس کرد دلش خالی از ایمان و از درگاه خداوند رانده شده است. از آن پس سعی کرد بندگان خدا را با روش های شیطنت آمیز فریب دهد.
وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلِیسَ أَبى وَ اسْتَکْبَرَ وَ کانَ مِنَ الْکافِرِینَ (بقره/34)
و هنگامی که به فرشتگان گفتیم: بر آدم سجده کنید، آنها سجده کردند مگر ابلیس که خود داری کرد و تکبر ورزید و از کافران شد.
نگاه دوم
مربی گفت: سجده چیست؟
هر یک از بچه ها پاسخی دادند .یکی گفت:
-سر بر مهر گذاشتن.
دیگری پاسخ داد:
-سبحان ربی الاعلی و بحمده گفتن.
سومی گفت:
-فرمان خدا را بردن.
مربی گفت: همه پاسخ هایتان درست است. کسی که سجده می کند سر بر خاک می گذارد، سبحان ربی الاعلی می گوید و فرمان خدا را می برد.اما سجده کنندگان چه کسانی هستند.آیا تنها آدمیان سجده می کنند؟ کدام آدمیان؟ آیا همه آنها یا تنها بعضی از آنها؟
باز هر کس جوابی داد. یکی گفت:
-مومنان.
دیگری گفت:
-فرشتگان هم سجده می کنند.
مربی گفت: درست است مومنان خدا را باور دارند و در برابرش سجده می کنند. فرشتگان هم در برابر خدا سجده می کنند. اما سجده کنندگان تنها این ها نیستند. خداوند در قرآن می گوید: آن چه در آسمان ها و زمین است برای خدا سجده می کنند. می دانید: در آسمان و زمین چند سجده کننده هست؟
-آقا اجازه خورشید.
-ماه و ستارگان.
-ابر و باد و باران.
-رود ها و دریاها.
مربی گفت: بله همه آن چه را گفتید در برابر خداوند سجده می کنند اما سوال مهم این است که خورشید چگونه خدا را سجده می کند؟ ماه و ستارگان چگونه؟ ابر و باد و باران و دریاها و اقیانوس ها چگونه در برابرش سجده می کنند؟
تا هفته دیگر درباره این سوال ها فکر کنید و با دستی پر به جلسه بیایید.
یک هفته گذشت.اولین دستی که بالا رفت دست رضا بود.
-آقا اجازه من پاسخ سوال هفته گذشته را بدهم؟
-البته.
رضا دفترش را بر داشت، پای تابلو آمد، رو به روی بچه ها ایستاد و گفت:
- سجده هر موجودی بستگی به فرمانی دارد که خداوند به آن موجود داده است. اگر در کار آفریده های خداوند دقت کنیم خواهیم دید که خداوند به هریک از آنها فرمانی داده است. به خورشید فرمان داده بر دریا بتابد. به آب دریا فرموده: بخار شود و به آسمان بالا رود. به باد فرمان داده ابرها را در آسمان جا به جا کند.به ابر فرمان داده تا بر زمین های تشنه ببارد. به زمین فرمان داده تا در دل خود دانه های خوراکی و جز آن را پرورش دهد تا خوراک انسان فراهم گردد. ما می بینیم همه این ها در برابرخدا سجده می کنند و کاری را که خدا از آنها خواسته به خوبی انجام می دهند. این سجده آنهاست. قرآن می فرماید:
أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یَسْجُدُ لَهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ وَ النُّجُومُ وَ الْجِبالُ وَ الشَّجَرُ وَ الدَّوَابُّ وَ کَثِیرٌ مِنَ النَّاسِ؟
آیا ندیدى همه کسانی که در آسمان ها و زمین هستند و خورشید و ماه و ستارگان و کوه ها و درختان و جنبندگان و بسیاری از مردمان برای خدا سجده می کنند؟(حج/18).
حالا اجازه دهید اندکی به خودمان باز گردیم و به سجده خودمان فکر کنیم. چرا در نماز سجده می کنیم؟ و چرا بر خاک سجده می کنیم؟ و مهم تر این که چرا دو بار سجده می کنیم؟
کسی که پاسخ این سوال ها را نداند در حقیقت معنای بخش بزرگی از نماز را نفهمیده و از خواندن نماز لذت نمی برد.
سبب سجده های ما در نماز آن است که هر گاه انسان به عظمت چیزی پی ببرد در برابر آفریننده آن سر تعظیم فرود می آورد. اگر به ما بگویند کاغذ بر دارید و چهره خودتان را نقاشی کنید شاید گروهی از ما از عهده این کار بر آییم. اگر به ما پیشنهاد دهند از گل های زمین آدمکی بسازید که چهره اش شبیه چهره ما باشد شاید عده ای از ما از پس این کار بر آییم. اما اگر از ما بخواهند در نقاشی و آدمکی که ساخته ایم روح بدمیم و او را زنده کنیم هرگز از پس این کار بر نمی آییم. این کار را اما خدا انجام داده است. خداوند آدم و حوا را از خاک آفرید و از روح خود در آنها دمید و آنها زندگی یافتند. خدا هر روز قصه آفرینش را تکرار می کند. هر روز از روح خود در خاک می دمد و خاک را جان می بخشد.هر روز هزاران کودک را جان می بخشد و به دنیا می آورد. کافی است نگاهی به خودمان بیندازیم. جنس ما از چیست؟ از پوست و گوشت و استخوان. اصل همه این ها از چیست؟ از خون. خون از چیست؟ عصاره غذایی است که می خوریم. غذا از کجا به دست می آید؟ از خاک زمین. خدا این گونه بر زمین نقاشی می کشد و به نقاشی هایش جان می بخشد.کسی که شکوه و عظمت آفرینش را درک می کند بی اختیار در برابر آفریننده اش سر تعظیم فرود می آورد و سر بر خاک می گذارد مگر آن که مانند ابلیس سرشار از غرور و تکبر باشد که این همه شکوه و عظمت را نبیند یا نادیده بگیرد و از همه آنها چشم بپوشد و از کافران گردد.
اما چرا دو بار سجده می کنیم؟
دانستیم که خاک اصل و ریشه ماست و روح خداوند حیات بخش ما. در سجده اول ما سر بر خاک می گذاریم. اما چرا سر را بر خاک می گذاریم نه دست یا عضو دیگری را. می دانید سر جایگاه فکر و اندیشه ماست. با گذاشتن سر بر خاک فکر خودمان را با ماده اولیه خودمان -خاک- آشنا می کنیم. تا بدانیم از این خاک آفریده شده ایم. با سر بر داشتن از خاک به فکرمان تلقین می کنیم که دوباره به این خاک باز خواهیم گشت و دوباره از آن سر بر خواهیم داشت. در قرآن آیه ای داریم که فلسفه سجده کردن بر خاک را توضیح می دهد. می دانید کدام آیه است؟ آیه 55 طه. خداوند در این آیه می فرماید:
مِنْها خَلَقْناکُمْ وَ فِیها نُعِیدُکُمْ وَ مِنْها نُخْرِجُکُمْ تارَةً أُخْرى
ما شما را از آن (خاک) آفریدیم و در آن باز مىگردانیم و بار دیگر شما را از آن بیرون مى آوریم.
مربی گفت: آیا همه آن چه را گفتی از خودت بود؟
رضا گفت: با راهنمایی پدر به کتابخانه رفتم و از کتاب های گوناگون استفاده کردم.
مربی گفت: کاش همه دانش آموزان به اندازه تو انگیزه کار و مطالعه داشتند.
اما چه می شود کرد شیطان قسم خورده است که آدم ها را از راه های گوناگون از جمله تنبلی به دام بیندازد.
پیام های آیه:
این آیه پیام های فراوانی دارد. مهم ترین آنها عبارت است از:
1- هیچ گاه به چیزهایی که امروز داریم یا مقام ها و مدال هایی که به دست آورده ایم دل خوش نکنیم. بلکه سعی کنیم هم جایگاهی را که به دست آورده ایم حفظ کنیم و هم سعی در تکامل بخشیدن به آن ها داشته باشیم.
2- تکبر و خود بزرگ بینی سبب می شود که آدم ها فقط نقاط مثبت خودشان را ببینند و از دیدن نقاط ضعف خود خود داری کنند و همین ندیدن نقاط ضعف سبب غرور کاذب و در جا زدن در زندگی و حتی پس رفت می شود.
سرود سوره
سپس فرمود با جمع ملائک
فرو افتید بر آدم یکایک
همه سجده کنان بر پای آدم
برای علم بی همتای آدم
ولی ابلیس از فرمان ابا کرد
تکبر کرد و راهش را جدا کرد
نگاهش را به خود بر آتش انداخت
از آن زردی و سرخی حجتی ساخت
که آتش برتر از خاک زمین است
مگر آدم نه جنسش از همین است
به نافرمانی اش از کافران شد
همیشه تا ابد از دشمنان شد
نویسنده: مرتضی دانشمند
