ایام ولادت با سعادت امام چهارم شیعیان حضرت زین العابدین(علیه السلام) و همچنین قرار گرفتن در ماه با برکت و پر اهمیت شعبان بهانه ای شد که یادداشتی در خصوص جایگاه و اهمیت دعا و مناجات با خدای متعال به رشته تحریر درآوریم، موضوع مهم و با اهمیتی که در سیره و روش اهل بیت پیامبرکرم(صلی الله علیه و اله) اسلحه ای بسیار مهم و استراتژیک بوده و برای ترویج فرهنگ اصیل اسلامی مورد توجه و عنایت جدی قرار گرفته است.
امام سجاد(ع) و استفاده از اسلحه استراتژیک مناجات با خدا
با اندکی تحقیق و بررسی در سیره و روش نورانی زندگی امام سجاد(ع) به خوبی می توان، جایگاه برجسته دعا و مناجات با خدای متعال را در زندگی این امام همام مشاهده کرد، البته این موضوع به این معنا نیست که سایر اهل بیت(علهیم السلام) از این شاخص مهم دینی استفاده نکرده اند؛ ولی آنچه در زندگی امام زین العابدین(ع) بسیار پرنگ به نظر می رسد، انتقال معارف و مفاهیم دینی و قرانی در قالب دعا و مناجات با خدای متعال است.ولی آنچه در زندگی امام زین العابدین(ع) بسیار پرنگ به نظر می رسد، انتقال معارف و مفاهیم دینی و قرانی در قالب دعا و مناجات با خدای متعال است. سوالی که در این خصوص قابل طرح می باشد این است که دعا چه اهمیتی دارد که این ذوات مقدسه سعی داشته اند که در مسیر ترویج معارف دینی از آن بهره جویند؟
اهمیت دعا و مناجات با خدای متعال در قرآن
قبل از بیان هر نکته و مطلبی لازم به ذکر است برخلاف تصور بسیاری از افراد دعا و مناجات با خدای متعال مخصوص افراد درمانده و محتاج نیست، دعا مخصوص آدم های مشکل زده هم نیست، چرا که عالی ترین درجه دعا از آن کسانی است که از این مرحله عبور کرده باشندو وقتی به سوی خدا متعال می روند یا برای شکر یا از شکر بالاتر برای انس دل به سوی خدا می سپارند،[1] خدای متعال در آیه 186 سوره مبارکه بقره می فرماید: «وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادی عَنِّی فَإِنِّی قَریبٌ أُجیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجیبُوا لی وَ لْیُؤْمِنُوا بی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ؛[2] و هنگامى که بندگان من، از تو در باره من سؤال کنند، (بگو:) من نزدیکم! دعاى دعا کننده را، به هنگامى که مرا مى خواند، پاسخ مى گویم! پس باید دعوت مرا بپذیرند، و به من ایمان بیاورند، تا راه یابند (و به مقصد برسند)!» جالب اینکه در این آیه کوتاه خداوند متعال هفت مرتبه به ذات پاک خود اشاره کرده و از این راه نهایت پیوستگى و قرب و ارتباط و محبت خود را نسبت به بندگان مجسم ساخته است!.[3] در اهمیت و ضرورت دعا و مناجات با خدا همین آیه کفایت می کند که در صورت بی توجه به دعا خود را از دایره رحمت الهی خارج کرده ایم. «قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ فَقَدْ کَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَکُونُ لِزاماً؛[4]بگو: «پروردگارم براى شما ارجى قائل نیست اگر دعاى شما نباشد؛ شما (آیات خدا و پیامبران را) تکذیب کردید، و (این عمل) دامان شما را خواهد گرفت و از شما جدا نخواهد شد!»
آثار و برکات تربیتی و آموزشی دعا و مناجات با خدا
وقتی سخن از دعا و مناجات با خدا می کنیم بهترین و زیباترین دعاها، مناجات های مأثوره ای است که از ناحیه حضرات معصومین(علیهم اسلام) به ما رسیده است، عبارات نورانی و عرشی که آثار بی شمار تربیتی، آموزشی و اخلاقی بر روح و روان انسان بر جای می گذارد و انسان را از حیات مادی و دنیوی به عالم قدس نزدیک می کند. به طور کل می توان آثار و برکات آموزشی، تربیتی و اخلاقی ارتباط با خدا را این چنین برشمرد.
1-دعا، ابزار خودشناسی:
از آثار نیایش و مناجات به درگاه الهی مسأله خودشناسی و شناخت میزان ارزش خویشتن است، در مناجات با خدا، متربی با طرح خواسته ها نیازهایش به معبود به تعریف دقیقی از خود می رسد، خاکساری و ابراز گناه و کوتاهی، و ندیدن خود و بیان کوتاهی ها، همه و همه می تواند خویشتن انسان را برای خودش روشن نماید.
2-دعا ابزار خدا شناسی:
از جمله فواید ارزشمند ارتباط با ادعیه مأثوره و مناجات با خدا، ارتقاء پایه های معرفتی مناجات کننده، و خدا شناسی است. مناجات کننده در طول دعا با اسامی فراوانی از خدای متعال مواجه می شود، و با صفات خدای آشنا می شود، صفاتی همچون، سمیع، بصیر، علیم، ... و همین امر باعث تقویت مبانی معرفتی او می شود.
3-دعا عامل پالایش شخصیت:
در ادعیه مأثوره انسان با صفاتی از خدای متعال آشنا می شود، اگر بارقه هایی از آن صفات در وجود انسان تجلی کند، سرزمین وجودی انسان را معنای روحانی می بخشد، صفاتی همچون مهربانی، گذشت، بخشش، سخاوت، رأفت، چشم پوشی،.. در واقع این موضوع به نوعی موجب می شود که انسان به خود رنگی الهی ببخشد. «صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً وَ نَحْنُ لَهُ عابِدُونَ؛[5] رنگ خدایى (بپذیرید! رنگ ایمان و توحید و اسلام؛) و چه رنگى از رنگ خدایى بهتر است؟! و ما تنها او را عبادت مى کنیم»
4-دعا عامل تلقین به نفس:
از جمله آثار با ارزش دعا و مناجات با خدا تلقین به نفس است، برخلاف افرادی که انتظار دارند دیگران بعد از مرگشان برای آنان تلقین بخوانند، انسان های متقی با مناجات و ارتباط با خدا همواره معارف حقه ی الهی را به نفس خود تلقین می کنند، تلقین عظمت و قدرت لایتناهی الهی، و حق بودن حیات اخروی و اعتراف به حقانیت جایگاه امامت و نبوت در زندگی.
5-دعا عامل دوری جامعه از آلودگی و بزهکاری:
فقدان نیایش در میان ملتى برابر با سقوط آن ملت است! اجتماعى که احتیاج به نیایش را در خود کشته است معمولا از فساد و زوال مصون نخواهد بود. البته نباید این مطلب را فراموش کرد که تنها صبح نیایش کردن و بقیه روز همچون یک وحشى به سر بردن بیهوده است، باید نیایش را پیوسته انجام داد و در همه حال با توجه بود تا اثر عمیق خود را در انسان از دست ندهد.[6]
6-دعا، مایه آرامش و سکون:
امام سجاد(علیه السلام) در مناجات مریدین به زیبایی می فرماید: «وَ فِی مُنَاجَاتِکَ رَوْحِی وَ رَاحَتِی؛ یعنی در مناجات با تو فرح و آسایش خاطر من حاصل می شود. این موضوع قبل تر نیز در قرآن کریم مورد تأکید و بیان قرار کرفته زمانی خدای متعال می فرماید: « الَّذینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛[7]آنها کسانى هستند که ایمان آورده اند، و دلهایشان به یاد خدا مطمئن (و آرام) است؛ آگاه باشید، تنها با یاد خدا دلها آرامش مى یابد!»
7-دعا عامل امید و نشاط:
محققان بر این باورند که نشاط انگیزی و امیدواری از جمله آثار روشن و مهم ارتباط با خدا و مناجات به درگاه اوست، در خصوص مساله امیدواری و خوش بینی و ارتباط آن با دعا و مناجات اندیشمندان بر این باورند اگر دعا و نیایش با تمامی شرایطش انجام شود و با شدت و تداوم و اخلاص همراه باشد در نهایت به اجابت خواهد رسید، و در نهایت هر دری که کوبیده می شود باز خواهد شد.[8] «َ قالَ رَبُّکُمُ ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرینَ؛[9] پروردگار شما گفته است: «مرا بخوانید تا (دعاى) شما را بپذیرم! کسانى که از عبادت من تکبّر مىورزند به زودى با ذلّت وارد دوزخ مى شوند!»
منابع:
[1]. دکتر محمد جواد لیاقتدار، تعلیم و تربیت از نگاه امام سجاد(ع)،نشر معارف، ص23.
[2]. بقره: آیه 186.
[3]. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج1، ص 638.
[4]. سوره فرقان، آیه77.
[5]. بقره: آیه 138.
[6]. تفسیر نمونه، ج1، ص: 640، به نقل از: نیایش" نوشته طبیب و روانشناس مشهور" الکسیس کارل)،
[7]. رعد: آیه 28.
[8]. دکتر محمد جواد لیاقتدار، تعلیم و تربیت از نگاه امام سجاد(ع)،نشر معارف، ص33.
[9]. غافر: 60.
مطالعه بیشتر: دکتر محمد جواد لیاقتدار، تعلیم و تربیت از نگاه امام سجاد(ع)،نشر معارف، چاپ دوم،1394.
