یکی از ارکان سازمان ملل متحد، شورای امنیت است که وظیفه‌ی پاسداری از امنیت و صلح بین‌المللی را به‌عهده دارد. شورای امنیت تصمیمات لازم‌الاجرا در چهارچوب منشور ملل متحد را اخذ و تمامی دولت عضو را موظف به اجرای آن می‌کند. شورای امنیت پانزده عضو دارد که پنج عضو آن دائمی هستند و عبارت‌اند از آمریکا، روسیه، چین، انگیس و فرانسه. مجمع عمومی سازمان ملل (رکن اداری سازمان ملل) برای یک دوره‌ی دوساله، ده عضو انتخاب می‌کند.
مطابق ماده‌ی ۲۷ منشور ملل متحد، تصمیمات شورای امنیت تحت عنوان قطعنامه با رأی اکثریت به‌تصویب می‌رسد. هر عضو شورای امنیت یک حق رأی دارد. رأی‌گیری در خصوص مسائل آیین کار از قبیل دعوت شورا و دستور جلسه، رأی‌گیری با اکثریت عددی است و نوع عضویت رأی‌دهنده (دائمی یا غیردائمی) موردتوجه نیست. تصمیم گیری درخصوص سایر مسائل به این‌گونه است که هر پنج عضو دائم و حداقل ۴ عضو غیردائم باید رأی مثبت دهند تا موضوعی تصویب شود. در چنین صورتی مخالفت یکی از اعضای دائم موجب تصویب نشدن قطعنامه و به‌اصطلاح وتوی آن می‌شود.
تاریخچه حق وتو؛ حق وتو در کدام کنفرانس تصویب شد؟
حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل متحد اختیاری است که در کنفرانس یالتا (یکی از کنفرانس‌های مبنای تأسیس سازمان ملل متحد) بنا به پیشنهاد ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی سابق به‌رسمیت شناخته شد. البته اصطلاح حق وتو در منشور سازمان ملل به‌کار نرفته است.
کارکرد حق وتو چگونه است؟
حق وتو که به‌شکل رأیِ مخالف یا منفی است موجب تصویب‌نشدن قطعنامه و از طرفی مانع مذاکره می‌شود. در مواردی که در شورای امنیت باید برای تصویب قطعنامه، هر پنج عضو دائمی و حداقل چهار عضو غیردائمی رأی مثبت بدهند، در صورت رأی منفی یکی از اعضای دائمی، قطعنامه تصویب نمی‌شود. همچنین اعضای دائمی شورای امنیت می‌توانند از حق وتو برای جلوگیری از انجام مذاکرات نیز استفاده کنند. به‌این‌صورت که اگر نماینده‌ای (عضو شورا) پیشنهادی به شورا بدهد، ابتدا شورا باید رأی دهد که آیا پیشنهاد مذکور جزو مسائل نظام‌نامه‌ای است یا خیر، و در مرحله‌ی بعد نسبت به ماهیت موضوع تصمیم بگیرند. نکته‌ی دیگر آنکه حق وتو باید به‌صورت رأی مخالف باشد، یعنی رأی ممتنع و غیبت در جلسه‌ی شورا موجب وتوی تصمیم نمی‌شود.
استفاده از حق وتو
بیشترین میزان استفاده از حق وتو تا سال ۲۰۱۷، توسط روسیه، سپس آمریکا، انگلیس، فرانسه و کمترین میزان استفاده توسط چین بوده است. تا قبل از فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱، نیمی از موارد استفاده از حق وتو توسط شوروی بود و پس از آن آمریکا بیشترین استفاده از حق وتو را داشته است. بیشتر مواردی که آمریکا حق وتو را استفاده کرده، مربوط به قطعنامه‌های شورای امنیت علیه اسرائیل است که آمریکا به این قطعنامه‌ها رأی منفی می‌دهد.
انتقاد نسبت به حق وتو
مسئله‌ی حق وتو از همان ابتدا با انتقادات فراوانی روبه‌رو بوده است. بسیاری از کشورها بر این باورند که قائل شدن چنین اختیاری تنها برای پنج عضو، با روح منشور ملل متحد و کارکرد سازمان ملل متحد که بر مبنای برابری اعضاست، مغایرت دارد. بسیاری از انتقادها هم بر این مبنا بود که این پنج عضو می‌توانند با استفاده از این اختیار مانع پیشبرد تصمیمات شورای امنیت شوند و به‌نحوی در حفظ صلح و امنیت جهانی اختلال ایجاد شود.از طرف دیگر، کشورهای قدرتمند و دارای این حق بر این باور بوده و هستند که بار اصلی حفظ صلح و امنیت جهانی بر دوش آنهاست و آنها هستند که در مواقع تهدید و خطر علیه صلح و امنیت جهانی، باید اقدامات لازم را برای جلوگیری از جنگ در پیش بگیرند. بنابراین اگر چنین اختیاری برای این پنج عضو وجود نداشته باشد، ممکن است تصمیمات شورا مغایر با صلح این پنج قدرت بزرگ (دارای نقش اساسی در حفظ صلح جهانی) باشد.
همچنین کشورهایی مانند آلمان و ژاپن نیز معتقدند که هم‌اکنون کشورهای دیگری نیز دارای نقش مهم در حفظ صلح و امنیت هستند و باید اعضای دیگری نیز به عضویت دائمی شورای امنیت دربیایند. در نتیجه‌ی این انتقادات، امروزه تا حدودی از تأثیر حق وتو کاسته شده است. به‌طور مثال هرگاه کشور عضو شورای امنیت، طرف اختلاف باشد، از دادن رأی درمورد تصمیماتی که جنبه‌ی توصیه دارند ممنوع است. همچنین غیبت عمدی و امتناع از دادن رأی، وتو محسوب نمی‌شود.
در نوشتن این مطلب از کتاب حقوق بین‌الملل عمومی آقای دکتر محمدرضا ضیایی بیگدلی استفاده شده است.
منبع: سایت چطور
