25 درصد افراد در مرحله‌ای از زندگی خود درد جلوی زانو و زیر کشکک را تجربه می‌کنند و این درد شایع‌ترین سندرم ناشی از استفاده بیش از حد است که در میان ورزشکاران مشاهده می‌شود، البته این درد مختص ورزشکاران نیست. همچنین این عارضه یکی از علل اصلی زانو درد مزمن در نوجوانان است.

بهترین راه برای درمان درد جلوی زانو

به نقل از متخصص زانو درد دکتر فرخانی در مراحل اولیه درد جلوی زانو آسیب زیادی به غضروف وجود ندارد و با انجام تمرین درمانی قابل پیشگیری و درمان است. اما در صورت ادامه بیماری، غضروف بتدریج آسیب میبیند. تمرینات ورزشی براساس نوع مشکل تجویز می شود و بیشتر بر تقویت عضلات داخلی ران و کشش عضلات خارجی تکیه دارد. به این نکته باید توجه داشت که گرم کردن بدن و انجام حرکات کششی قبل از ورزش ضروری است.

حرکاتی مثل زانو زدن، بالا و پائین رفتن از پله، چمباتمه زدن، دویدن در سرازیری و سربالائی و دوچرخه سواری با ارتفاع کم زین دوچرخه همگی این حالت را بدتر میکنند. کفش باید مناسب باشد و در موارد خاص کفی تجویز میشود.

در موارد شدیدتر علاوه بر ورزش، استفاده از چسبهای مخصوص روی زانو، زانوبند و فیزیوتراپی کمک کننده است. در موارد بسیار کمی نیاز به جراحی است و اکثر بیماران با اقدامات توانبخشی بهبود پیدا میکنند.

آناتومی کشکک زانو

کشکک زانو (پاتلا) استخوانی سه گوش است که بالای استخوان ران (فمور) قرار گرفته است. پشت کشکک زانو و سر استخوان ران (کندیل یا برجستگی ران) که کاسه زانو روی آن قرار می‌گیرد، با غضروف، یعنی سطحی براق پوشیده شده است. این غضروف سایش استخوان‌ها روی هم را کاهش می‌دهد، حرکت را روان می‌کند و مانند ضربه‌گیر عمل می‌کند. تیغه‌ای عمودی پشت کشکک زانو را تقسیم‌بندی می‌کند که متناظر با شیاری در انتهای استخوان ران است. هرچند این تیغه‌ها تا حدی با هم مطابقت دارند، اما کاملاً با هم جور نیستند. کشکک زانو تاحدی توسط ساختار استخوانی و تاحدی توسط بافت‌های نرم دور زانو کشکک، به ویژه عضلات ران (چهارسر)، یعنی عضلاتی ثابت نگه داشته می‌شود که کشکک را در میان گرفته‌اند و تاندون کشکک را تشکیل می‌دهند.

نقش کشکک این است که بازوی اهرمی عضلات ران را افزایش دهد تا به این ترتیب کارآمدی عضلات افزایش یابد، سایش تاندون کشکک روی استخوان‌های زیرین کمتر شود و از کندیل‌های ران در برابر ساییدگی و فشار مستقیم، برای مثال در زمان زانو زدن محافظت شود.

دلیل درد در جلوی زانو چیست؟

هنگامی که زانو را خم و راست می‌کنیم، کشکک زانو و استخوان ران هماهنگ با یکدیگر کار می‌کنند. حال اگر این هماهنگی و همکاری به هر دلیلی مختل شود، درد شروع می‌شود. کشکک زانو در زمان خم و راست کردن زانو مسیری S شکل را دنبال می‌کند و کشکک روی کندیل ران به بالا و پایین می‌لغزد. همان طور که زاویه‌ی خمش زانو بیشتر می‌شود، درجات مختلفی از فشار و استرس به ناحیه‌های مختلف زیر کشکک زانو وارد می‌شود. ممکن است این نیروها به نحو یکنواختی در این ناحیه توزیع نشود و در نقاط خاصی از کشکک زانو جمع شود که برای تحمل این میزان از فشار طراحی نشده است. هماهنگ نبودن و عملکرد نامناسب عضلات ران باعث این توزیع غیریکنواخت می‌شود. این ناهماهنگی و عدم تعادل حرکت مفصل بین کشکک و استخوان ران را محدود می‌کند، در نتیجه زانو ورم می‌کند و مشکلات تشدید می‌شود.

علائم شایع

- درد زیر و یا دور کشکک زانو، به ویژه هنگام بالا و پایین رفتن از پله‌ها، زانو زدن و سرپا نشستن
- صدا دادن زانو و احساس ساییدگی در زانو
- خالی کردن زانو
- زانودردی که پس از نشستن برای مدتی طولانی حس می‌شود.
- ورم کردن زانو
- احساس گرفتگی در ساق پاها و ران

تمام علائم بالا ورزش کردن و فعالیت‌هایی مانند دوچرخه سواری را مختل می‌کند و بالا رفتن از پلکان تبدیل به کاری عذاب‌آور می‌شود. انجام دادن فعالیت‌هایی که ماهیتی تکرارشونده دارند، مانند دو، دوچرخه سواری، کوهنوردی و استپ ایروبیک، باعث بروز علائم فوق می‌شود.

عامل‌های خطر درد جلوی زانو

- عامل‌های استخوانی مانند
         - اندازه و شکل زانو
     - بلندی پا
           - تغییرات استخوانی ران
           - تغییرات استخوان‌های پایین پا (درشت نی)

- عامل‌های مفصلی مانند:
         - گرفتگی و خشک شدن بافت‌های نرم بیرون زانو

- عامل‌های عضلانی مانند:
        - قدرت و کنترل ضعیف عضلات
        - گرفتگی عضلات ساق پا، ران و لگن
      - ناهنجاری‌های بافت‌های نرم دور زانو
        - اختلال در کنترل عضلات دور زانو

- عامل‌های زیست مکانیکی مانند:
      - بدشکلی‌ها یا محدود شدن حرکت ستون فقرات، مفصل ران، زانو، مچ پا و پا

- آسیب‌دیدگی
         - وارد شدن ضربه مستقیم یا غیرمستقیم به زانو

- استفاده بیش از حد از زانو، برای مثال در دوچرخه سواران و دوندگان

- انجام دادن فعالیت‌های غیرمعمول

- ثابت ماندن در یک موقعیت برای مدتی طولانی، برای مثال نشستن درازمدت

- ناراحتی‌های التهابی مفصل (آرتروز و روماتیسم) و دیگر عارضه‌های التهابی

استفاده بیش از حد از داروهای ضد التهاب ممکن است عوارض و مشکلات قلبی و عروق را به همراه داشته باشد.

- نرم شدن غضروف (سطح براق)، مانند کندرومالاسی یا نرمی کشکک زانو

تشخیص

بررسی پرونده پزشکی و معاینه بالینی بیمار اهمیت فراوانی برای تشخیص علت درد جلوی زانو دارد. معاینه بالینی با آزمایش‌های تصویربرداری کامل می‌شود و پزشک عارضه را به دقت با توجه به نتایج به دست آمده تشخیص می‌دهد و بهترین طرح درمان را توصیه می‌کند. علت درد جلوی زانو باید کاملاً مشخص شود.

خودیاری/ مدیریت

- حفظ توانایی حرکتی/ پایداری مفصل: تمرین‌های عدم تحمل وزن به تقویت عضلات دور زانو کمک می‌کند تا فشار کمتری به این مفصل وارد شود و دامنه حرکتی مفصل حفظ شود. پس از آن که درد کمتر شد، می‌توانید تمرین‌های تحمل وزن را نیز شروع کنید.

- اگر حین ورزش کردن دچار درد خفیفی شدید، تمرین را ادامه دهید؛ اما اگر درد شدید بود، ورزش کردن را متوقف کنید.

- تا زمان تسکین درد از انجام دادن فعالیت‌های با ماهیت تکراری خودداری کنید.

- از بالا و پایین رفتن از سراشیبی خودداری کنید.

- کفش پاشنه بلند نپوشید، چون کفش پاشنه بلند کشکک زانو را به سمت عقب به طرف استخوان‌های ران می‌راند و به این ترتیب مشکل تشدید می‌شود.

- از زانو زدن و سرپا نشستن پرهیز کنید.

- برای مدت طولانی در حالتی قرار نگیرید که زانوهایتان رو به عقب قفل شده است.

- شنای قورباغه نروید.

- اگر زانویتان ورم کرده است، به آن استراحت بدهید و کیسه یخ روی آن بگذارید.

کمک طب فیزیکی به درمان درد جلوی زانو

از آنجایی که علل متفاوتی برای درد جلوی زانو وجود دارد، درمان غیرجراحی با توجه به یافته‌های معاینه بالینی انتخاب می‌شود. پزشک سعی می‌کند که فشار و تنش شدید روی بافت‌های نرم دردناک کشکک زانو را کاهش دهد، موقعیت کشکک را در جایگاه آن بهبود دهد و مکانیک پایین‌تنه را اصلاح کند تا به این ترتیب علائم بیمار کمتر شود یا از بین برود و احتمال عود علائم در آینده به حداقل برسد. متخصص فیزیوتراپی نیز با بهره‌گیری از روش‌های مختلف تلاش می‌کند تا علائم درد جلوی زانو و زیر کشکک را تسکین دهد.
متخصصین طب فیزیکی با بهره گیری از روش های زیر به درمان بیمار کمک خواهند کرد:

- تمرین‌های تقویتی و بازآموزی فعالیت عضلانی به ترتیب صحیح

- تمرین‌های کششی عضلات گرفته

- کنترل کردن ورم

- تسکین درد

- تیپینگ یا چسب زدن در صورت لزوم

- تکنیک متحرک سازی (موبیلیزاسیون) مفصل برای بازیابی دامنه کامل حرکتی مفصل

- نشان دادن روش صحیح ورزش کردن و اصلاح عامل‌های تشدید کننده درد

- درمان ستون فقرات، مفصل ران، مچ پا و پا در صورت لزوم

- تهیه کردن ارتوزهای موقتی یا دائمی

- معرفی بیمار به جراح در صورت شدید و یا مداوم بودن درد

ورزش درمانی برای تسکین زانودرد

آیا نگران هستید که مبادا ورزش کردن آسیب بیشتری به زانو بزند و دردتان تشدید شود؟ اگر ورزش درمانی را تحت نظارت پزشک انجام دهید، مشکلی پیش نمی‌آید. در واقع تقویت عضلات نگهدارنده زانو و منعطف نگه داشتن آنها بهترین کار برای تسکین زانودرد است. تمرین‌ها را به آرامی شروع کنید و دفعات و شدت آنها را به تدریج بیشتر کنید. از پزشک معالج‌تان بخواهید که تمرین‌های مناسب را به شما یاد دهد.
می‌توانید 5 دقیقه از دوچرخه ثابت استفاده کنید، یک پیاده‌روی سریع دو دقیقه‌ای را همزمان با پمپ بازو انجام دهید یا 20 ـ 15 حرکت شنا روی دیوار و به همین تعداد حرکت بالا بردن ساق پا را انجام دهید. انجام دادن این حرکات اثر ورزش درمانی را افزایش می‌دهد، بدن را برای انجام حرکات کششی آماده می‌کند و خطر آسیب دیدگی را کاهش می‌دهد.

بالا بردن پا به صورت صاف

اگر زانویتان در وضعیت خوبی قرار ندارد، ورزش درمانی را با تمرین‌های ساده‌ی تقویت عضلات چهارسر، یعنی عضلات جلوی ران شروع کنید. این حرکت فشار و تنش جزئی به زانو وارد می‌کند یا حتی هیچ فشاری به زانوی دردناک نمی‌آورد. به پشت روی زمین یا سطح صاف دیگری دراز بکشید. یک زانو را خم کنید و پا را صاف روی زمین بگذارید. پای دیگر را صاف نگه دارید و آن را تا ارتفاع زانوی مقابل بالا ببرید. حرکت را در سه نوبت 15 ـ 10 مرتبه‌ای تکرار کنید.

حرکت کرل همسترینگ

عضلات همسترینگ به عضلات پشت ران گفته می‌شود. صاف روی شکم دراز بکشید، پاشنه‌ها را تاجایی که می‌توانید به باسن نزدیک کنید و در این موقعیت نگه دارید. این حرکت را در سه نوبت 15 مرتبه‌ای انجام دهید. همچنین می‌توانید این تمرین را در حالت ایستاده انجام دهید؛ برای این کار بایستید، از یک صندلی بگیرید و هر بار یک پا را بالا ببرید. زمانی که حرکت برایتان آسان شد، می‌توانید وزنه به مچ پا ببندید، وزنه‌ها را به تدریج از نیم کیلوگرم به یک و نیم کیلو و دو کیلو و دویست و پنجاه گرم تغییر دهید.

بالا بردن پا به صورت صاف در حالت دمر

روی شکم دراز بکشید و پاها را دراز کنید. عضلات باسن و همسترینگ یک پا را منقبض کنید و پا را به سمت سقف بالا ببرید. پا را 5 ـ 3 ثانیه بالا نگه دارید، سپس پایین بیاورید و حرکت را تکرار کنید. این تمرین را 15 ـ 10 بار انجام دهید و سپس جای پاها را عوض کنید. پس از آن که عضلات قوی‌تر شد، می‌توانید وزنه به مچ پا ببندید.به نقل از دکتر فرخانی متخصص دیسک کمر دقت کنید که نباید حین انجام حرکت دچار کمردرد شوید. اگر کمرتان درد گرفت، پا را کمتر بالا ببرید. اگر باز هم دچار درد شدید، حرکت را دیگر انجام ندهید و با پزشک مشورت کنید.

بالا بردن ساق پا

پشت یک صندلی محکم یا تکیه‌گاه‌های دیگری مانند پشت کاناپه یا وال بار باشگاه بایستید. این تمرین را می‌توانید روی پلکان انجام دهید، به این ترتیب که از نرده‌های پلکان بگیرید و پاشنه‌هایتان از لبه پله آویزان باشد. پاشنه‌ها را تا جایی که می‌توانید بالا ببرید، سپس پایین بیاورید. این حرکت را در سه نوبت 15 ـ 10 مرتبه‌ای انجام دهید. زمانی که این حرکت برایتان آسان شد، یک پا را اندکی از روی زمین بلند کنید تا پای دیگر تمام وزن بدن را تحمل کند.

استپ آپ

یک پا را روی سکو، چهارپایه، استپ بنچ یا پایین‌ترین پله پلکان بگذارید. لگن را صاف نگه دارید، زانو را اندکی خم کنید و پای روی زمین را به آرامی آن‌قدر پایین بیاورید که پنجه فقط قدری با زمین تماس داشته باشد، سپس پا را بالا ببرید و بایستید. حرکت را 15 ـ 10 بار تکرار کنید، سپس جای پاها را عوض کنید. اگر حرکت برایتان آسان است، حرکت را روی پله‌های بالاتر انجام دهید یا پاشنه را به جای پنجه روی زمین بگذارید.

بالا بردن پا در حالت خوابیده به پهلو

به پهلو دراز بکشید و پاها را روی هم بگذارید. پای زیری را خم کنید تا پای بالایی را نگه دارید. پای بالایی را صاف کنید و آن‌قدر بالا ببرید که زاویه 45 درجه تشکیل شود. 5 ثانیه در این وضعیت بمانید، سپس پا را به آرامی پایین بیاورید و اندکی استراحت کنید. حرکت را 15 ـ 10 بار تکرار کنید. سپس به پهلوی دیگر دراز بکشید و جای پاها را عوض کنید. اگر می‌خواهید که حرکت متفاوتی را انجام دهید، کافی است که هنگام بالا بردن پا، پنجه پای بالایی را اندکی به سمت زمین خم کنید.

پرس پا

روی دستگاه پرس پا بنشینید، سر و کمرتان را به تکیه‌گاه تکیه بدهید و پاها را صاف روی صفحه بگذارید. صندلی را در وضعیتی تنظیم کنید که کاملاً راحت باشید. صفحه را به آهستگی با پاها آن‌قدر فشار دهید که پاهایتان کاملاً صاف شود. زانوها را خم کنید و به وضعیت اولیه برگردید. این حرکت را در سه نوبت 15 ـ 10 مرتبه‌ای انجام دهید. از مربی باشگاه بخواهید که کار کردن با دستگاه را به شما یاد بدهد.

انجام دادن حرکات تمرینی نباید باعث بروز یا تشدید درد شود. به خاطر داشته باشید که ناراحتی عضلانی پس از یک تمرین سخت عادی است. اما اگر درد ناگهانی انفجاری و تیزی را در عضلات و مفاصل حس کردید، حتماً حرکت را متوقف کنید و موضوع را با پزشک معالج خود در میان بگذارید.

درمان جراحی

تمامی بیماران دچار درد جلوی زانو ابتدا به روش‌های غیرجراحی تحت درمان قرار می‌گیرند. اما اگر درمان غیرجراحی موثر نباشد و چنانچه عملکرد بیمار به گونه‌ای مختل شده باشد که به مداخله نیاز داشته باشد، پزشک سعی می‌کند که منشأ جسمی و یا مکانیکی خاص درد را قبل از توصیه جراحی تعیین کند. کینزیوفوبیا (ترس از حرکت یا آسیب مجدد) و اغراق بیمار در شدت درد و ناراحتی خود، عامل‌هایی روانی هستند که باید قبل از رای دادن به ضرورت جراحی در نظر گرفته شوند، چرا که عامل‌های روانی را می‌توان تعدیل کننده‌های درد به شمار آورد. البته چنانچه ناهنجاری‌های بارزی وجود داشته باشد و درمان غیرجراحی طولانی مدت نتیجه نداده باشد، این مسائل روانی مشکلی را برای انجام جراحی ایجاد نمی‌کند. هدف نخست این است که مشخص شود، آیا درد مفصلی است یا برون مفصلی.