قطره ای از دریای فضایل و کمالات اخلاقی امام صادق(ع)

انسان برای دست یابی به قله های سعادت و پیشرفت همواره نیاز دارد در زندگی از یک الگو، مربی و استاد کامل استفاده و بهره مند باشد. بدون استاد و رهبری پارسا و توانمند به طور قطع به درستی نمی توان راه به جایی برد، از طرفی خدای متعال در قرآن کریم نیز علاوه بر لزوم داشتن مهارت و توانایی تقوا و پرهیز کاری در زندگی، همراهی و تبعیت از صدیقین و صالحان را لازم و ضروری برشمرده است: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ کُونُوا مَعَ الصَّادِقین‏؛[1] اى کسانى که ایمان آورده‏اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، و با صادقان باشید.»، مفسران قرآن کریم در ذیل این آیه شریف مطالب فراوانی را ذکر کرده اند از جمله اینکه مصداق روشن و اصلی صادقین در این آیه شریف حضرات معصومین(علیهم السلام) هستند که تبعیت و همراهی از آنها لازم و ضروری است، در واقع انسان دین مدار برای اینکه بتوانند راه پر پیچ و خم تقوا را بدون اشتباه و انحراف بپیمایند می بایست بر اساس آیه: «با صادقان باشد.»[2]

براساس مدارک مسلم و قطعی روایی مقصود از صادقین در روایت، پیامبرگرامی اسلام و اهل بیت مکرم ایشان است، که در هر عصری باید از آنان تبعیت و پیروی کرد، برای نمونه در روایتی نقل شده است: شیخ صدوق از امیرمؤمنان علی (علیه السلام) روایت کرده است: «‌وقتی آیه صادقین نازل شد فردی از پیامبر(ص) پرسید: آیا صادقین عام است یا خاص؟ پیامبر(ص) پاسخ داد: کسی که مأمور به همراهی با صادقین شده است، عام است و همه مؤمنان را شامل می‌شود؛ ولی صادقون، خاص است و به برادرم علی(ع) و دیگر جانشینان من تا روز قیامت اختصاص دارد.»[3]

وقتی که سخن از همراهی صادقان به میان می آید آنچه عقلانی و منطقی به نظر می رسد این است که باید در مدل زندگی و بندگی تابع و همراه آنان بود، همچنین در تمام مراحل و مراتب زندگی از ایشان حمایت و پشتیبانی کرد، در سال روز شهادت امام صادق(ع) لازم است در الگوی سبک زندگی خود تجدید نظر کنیم و با اندیشیدن و مطالعه در سیره و روش زندگی این امام همام پایبندی و ایمان خود را به آیات قرآن کریم و لزوم تبعیت و همراهی با صادقین به منصه ی ظهور برسانیم.

اولین و مهمترین صفت برجسته اولیای الهی قرار گرفتن در قله های توحید و بندگی حق تعالی است، بهترین و با ارزش ترین صفتی که حق تعالی آن را دلیل و فلسفه خلقت معرفی کرده است: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ؛[4] من جنّ و انس را نیافریدم جز براى اینکه عبادتم کنند (و از این راه تکامل یابند و به من نزدیک شوند.)»، محمد بن زیاد ازدی در وصف امام صادق(علیه السلام) و اهتمام فوق العاده ایشان به عبودیت و بندگی در احوال ایشان نقل کرده است:«... لَا یَخْلُو مِنْ أَحَدِ ثَلَاثِ خِصَالٍ إِمَّا صَائِماً وَ إِمَّا قَائِماً وَ إِمَّا ذَاکِراً وَ کَانَ مِنْ عُظَمَاءِ الْعِبَادِ وَ أَکَابِرِ الزُّهَّادِ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ کَانَ کَثِیرَ الْحَدِیثِ طَیِّبَ الْمُجَالَسَةِ کَثِیرَ الْفَوَائِد؛[5] پس مالک گفت: حضرت از سه خصلت خالى نبود: یا صائم بود و یا قائم به عبادت و یا ذکر مى‏فرمود آن حضرت از بزرگان عبّاد و اعاظم زهّاد بود که از خداى عزّ و جلّ در خوف و خشیت بود، کثیر الحدیث و خوش مجلس‏...»
در آیات فراوانی از قرآن مجید خدای متعال همگان را به دست گیری از مستمندان و فقرا دعوت و امر کرده است، امامان معصوم(ع) بخصوص امام صادق(ع) در این امر پیشگام بوده و نمونه عینی و عملی دستگیری از نیازمندان و فقرا در جامعه بوده اند

یکی از بدترین و شایع ترین رذایل اخلاقی که بسیاری از افراد در زندگی خانوادگی و اجتماعی به آن گرفتار هستند مشکل عدم بردباری و عدم عفو و بخشش در بین افراد است، رذیله اخلاقی که اگر به درستی در بین مردم و جامعه اصلاح شود بسیاری از مشکلات و گرفتاری ها از زندگی ایشان رخت خواهد بست امام صادق(ع) به عنوان یکی از برترین و با ارزش ترین اسوه های زندگی به خوبی شاخص عفو و بردباری را در زندگی خود نهادینه کرده بود و الگویی بی بدلیل در محاسن اخلاقی و عفو بردباری به شمار می آمد، در احوالات اخلاقی این امام همام نقل شده است: روزی امام صادق(ع) یکی از خدمتگزاران را مأمور انجام کاری می کند، ولی او تأخیر می کند، امام پی آن خادم می گردد و تا علت را جویا شود، ولی مشاهده می کنند که او در گوشه ای خوابیده و کار را انجام نداده است، حضرت با دیدن این صحنه نه تنها عصبانی و خشمگین نمی شود بلکه بر بالین او می ایستد و او را آهسته باد می زند تا از خواب بیدار شود: «..فَجَلَسَ عِنْدَ رَأْسِهِ یُرَوِّحُهُ حَتَّى انْتَبَهَ فَلَمَّا تَنَبَّهَ قَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَا فُلَانُ وَ اللَّهِ مَا ذَلِکَ لَکَ تَنَامُ‏ اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ لَکَ اللَّیْلُ‏ وَ لَنَا مِنْکَ النَّهَارُ؛[6]دید خوابیده است، بالا سرش نشست و بادش میزد تا بیدار شد، امام صادق (علیه السّلام) به او فرمود: فلانى به خدا تو این حق را ندارى که شب و روز هر دو به خوابى. شبت براى خود و روزت از آن ماست.»

یکی از مهمترین و زیباترین دستورات قرآنی و وظایف مؤمنین، اصلاح بین مردم و برطرف کردن کدورت ها و ناراحتی های آنان است، کار بسیار مهم و اخلاقی که موجب جلب رحمت و مغفرت الهی می شود، خدای متعال در این خصوص فرموده است: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ؛[7] مؤمنان برادر یکدیگرند؛ پس دو برادر خود را صلح و آشتى دهید و تقواى الهى پیشه کنید، باشد که مشمول رحمت او شوید!»، در منابع روایی نیز به طور جدی به این کار خدا پسندانه تشویق و ترغیب  شده است به طوری که در برخی از روایات به عنوان بهترین صدقه[8] و در روایات دیگری به عنوان بهترین عبادت[9] از آن یاد شده است، درمنابع روایی نقل شده است اصلاح بین مردم در سیره و سبک زندگی امام جعفر صادق(ع) با اهمیت و با ارزش بود که برای این منظور بوجه ای را معین کرده بود: «إِذَا رَأَیْتَ بَیْنَ اثْنَیْنِ مِنْ شِیعَتِنَا مُنَازَعَةً فَافْتَدِهَا مِنْ مَالِی‏؛[10] مفضل گوید: امام صادق (علیه السّلام) فرمود: هر گاه میان دو نفر از شیعیان ما نزاعى دیدى، از مال من فدیه بده (یعنى هر چه ادعا می کند از مال من باو بده تا طرف را رها کند).

در آیات فراوانی از قرآن مجید خدای متعال همگان را به دست گیری از مستمندان و فقرا دعوت و امر کرده است، امامان معصوم(ع) بخصوص امام صادق(ع) در این امر پیشگام بوده و نمونه عینی و عملی دستگیری از نیازمندان و فقرا در جامعه بوده اند در احوالات امام صادق(ع) نقل شده است: معلّى‏ بن‏ خنیس‏ گوید: امام صادق «ع»، در شبى بارانى، به قصد رفتن به ظلّه (سایبان) بنى ساعده از خانه بیرون آمد. من از پى او روانه شدم که ناگهان چیزى از او افتاد و او گفت: «بسم الله، خدایا آن را به من بازگردان!»، پس نزدیک شدم و سلام کردم، گفت: تو معلّى هستى؟ گفتم: آرى، قربان تو شوم. گفت: «با دستانت جستجو کن و هر چه را که یافتى به من بده». در ضمن جستجو نان هاى پراکنده فراوان یافتم، و هر چه را که مى‏جستم به او مى‏دادم، ناگهان به انبانى از نان‏ برخوردم که از بردن آن ناتوان بودم، به همین جهت گفتم: فدایت شوم، آن را بر روى سر من بگذار. او گفت: «نه، من به بردن آن سزاوارترم از تو، ولى همراه من بیا».پس رفتیم تا به ظلّه بنى ساعده رسیدیم و مردمى را در خواب دیدیم. او نان ها را یکى و دو تا در کنار هر یک از آنان پنهان مى‏کرد، تا به همه آنان نان داد، و از آنجا باز گشتیم..[11]

پی نوشت ها:
[1]. سوره مبارکه توبه، آیه 119.
[2]. ر.ک: مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج‏8، ص179.
[3]. مجلسی،  بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج‏33، ص149. « فَقَالَ سَلْمَانُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ عَامَّةٌ أَمْ خَاصَّةٌ فَقَالَ أَمَّا الْمَأْمُورُونَ فَعَامَّةٌ لِأَنَّ جَمَاعَةَ الْمُؤْمِنِینَ أُمِرُوا بِذَلِکَ وَ أَمَّا الصَّادِقُونَ فَخَاصَّةٌ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ أَوْصِیَائِی مِنْ بَعْدِهِ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَة...»
[4]. سوره مبارکه ذاریات، آیه 56.
[5]. علل الشرائع، ج‏1، ص235، ح5.
[6]. الکافی، ج‏2، ص112، ح7.
[7]. سوره مبارکه حجرات، آیه10.
[8]. کافى(ط-الاسلامیه) ج2، ص209، ح1. « صَدَقَةٌ یُحِبُّهَا اللّه : إِصلاحٌ بَینَ النّاسِ إِذا تَفاسَدوا، وَ تَقارُبٌ بَینَهُم إِذا تَباعَدوا؛»
[9]. نهج الفصاحه ص240، ح 458.« أَلا اُخبِرُکُم بِأَفضَلَ مِن دَرَجَةِ الصِّیامِ و َالصَّلاةِ و َالصَّدَقَةِ؟ صَلاحُ ذاتِ البَینِ، فَإِنَّ فَسادَ ذاتِ البَینِ هِىَ الحالِقَةُ؛»
[10]. الکافی (ط - الإسلامیة) ؛ ج‏2 ؛ ص209، ح3.
[11]. الحیاة / ترجمه احمد آرام، ج‏2، ص333.