به طور کلی، نظم بین المللی بشردوستانه، شبکه ای از سازمان‌های بین المللی و غیر حکومتی و هچنین مجموعه ای از قوانین، هنجارها و اصول است که برای کاهش رنج و مصیبت افراد بیگانه در سرزمین های دور طراحی شده است. اکثر نوشته های معاصر در این حوزه، چنین نظمی را موضوعی سکولار و انسانی تلقی می کنند، زیرا این نظم از دیدگاه آنها بیان کننده اصول انسانیت و نه دین است، به جامعه بین المللی و نه مذهبی اشاره دارد و به اصول بی طرفی و نه تمایز مذهبی پایبند است. با این وجود، همزمان با جستجو در مورد ریشه های این نظم، بررسی درباره لایه های زیرین مذهبی را نیز آغاز کردم. کارگزاران مذهبی تا پایان جنگ دوم جهانی در بخش امداد رسانی، فعالیت می کردند. مبلغین مذهبی و انگیزه های مذهبی افراد در حمایت از جمعیت های بومی نقش مهمی داشتند و در همین چارچوب اصول اساسی حقوق بشر را نیز توسعه دادند. در این راستا، کمیته بین المللی صلیب سرخ (ICRC) را جامعه غیرکلیمی ژنو تاسیس کرد. جامعه‌ای که شدیدا معتقد بود نظم اخلاقی مسیحیت مورد هجوم نیروهای نوسازی قرار گرفته است و تصور می کرد که جوامع داوطلبانه پزشکی متشکل از شهروندان مسیحی جامعه مسیحیت را قوی تر خواهند کرد. من در مطالعات خودم در لایه های زیرین با طرفداران الغای بردگی مواجه شدم، کسانی که نه تنها مذهبی بودند بلکه گرایش جدیدی از مسیحیت گرایی نشان دادند. سپس با نگاهی تاریخی، تکامل این نهادهای الهام گرفته از دین را دنبال کردم و با شگفتی زیاد پی بردم که ظاهرا کارگزاران مذهبی در آسمان سکولار ناپدید شده اند. نظریه پردازان روابط بین الملل مانند نظریه پردازان لیبرال سیاسی، عمل می کنند به گونه ای که طبقه بندی های تحلیلی آنها حوزه سیاسی را از مذهبی جدا می کند.همانند گربه چشایر که تنها لبخند مسرت بخشی از خود بجا گذاشت. از آن وقت تا کنون، من به گذشته و حال و سپس حال و گذشته سیر کرده ام و به واسطه مرزهای متغیر بین حوزه مذهبی و سکولار دچار خواب مغناطیسی نه خواب و نه بیداری شده ام.
چگونه می توانیم این رابطه بین دین و تمایلات بشردوستانه را درک کنیم؟ احتمال اول این است که این رابطه، نوعی سوء استفاده از اعتماد دیگران است. آیا دین- یعنی مسیحیت - شیوه ای پنهانی برای تحریف جهان دارد؟ آیا سازمان های مذهبی پی برده اند که آنها می توانند از نهادهای بشردوستانه برای ترویج ارزش های مذهبی استفاده کنند؟ آیا دلیل این است که بسیاری از روایت های بشردوستانه با نمادهای مسیحیت؛ فداکاری، آزادسازی"، نذر، کفاره و رستگاری همراه شده اند؟ اگر از این دیدگاه دفاع کنیم، باید این ایده را بپذیریم که همه کشورهای غیرمسیحی که به انعقاد کنوانسیون های اساسی کمک کرده اند به این امر واقف نبودند که آنها تحت تاثیر مذاکره کنندگان مسیحی، چنین کاری انجام داده اند و همچنین هزاران کارگزار امداد رسانی که برای آژانس های سکولار کار می کردند به این امر پی نبرده بودند که آنها جزیی از نقشه خدا هستند. احتمال دیگر این است که ارزش هایی از قبیل صدقه، عشق و دلسوزی که با مسیحیت همراه هستند، خاص مسیحیت نیستند بلکه در واقع ارزش های بین فرهنگی می باشند. شواهدی وجود دارد که معاهدات بین المللی حقوق بشر از گفتگویی نسبتا تاثیر گذار شکل گرفته اند، اما کمیته بین المللی صلیب سرخ، نظام نامه رفتاری خود را در انزوایی نسبی تنظیم کرد، گرچه این موضوع در حال حاضر در دست بررسی است که آیا ادیان دیگر نیز از چنین سنت های مشابهی برخوردرند. امکان سوم این است که تمایلات بشردوستانه، نمونه دیگری از سکولاریزاسیون است، جهان فرایند سکولاریزاسیون را طی کرده است و تمایلات بشردوستانه نه تنها جدا از آن نیست بلکه قسمتی از آن است. با وجود این، قبل از آنکه ما با این امکان همراه شویم، باید بپذیریم که جامعه شناسان دین، دیگر به استدلال های محکم این نظریه پایبند نیستند.
در واقع، ماهیت بی طرفانه تمایلات بشردوستانه، فهم ما از نظم بین المللی و این که چگونه نظریه پردازان روابط بین الملل باید آن را مطالعه کنند، به چالش می کشد. این بخش مشتمل بر دو قسمت است. قسمت اول جنبه مذهبی نظم بین المللی را بررسی می کند. در این راستا، نظریه پردازان روابط بین الملل مانند نظریه پردازان لیبرال سیاسی، عمل می کنند به گونه ای که طبقه بندی های تحلیلی آنها حوزه سیاسی را از مذهبی جدا می کند. با وجود این، چنین طبقه بندی هایی بیشتر توصیفی اند تا آموزنده زیرا پایه و اساس تقسیم بندی آنها بر روی اصولی متغیر بنا شده است. واقعیتی که خصوصا در روند اروپایی شدن جهان در طول قرن نوزدهم و ظهور قوانین بین المللی حقوقی و حقوق بشر طراحی شده برای حمایت افراد آسیب پذیر آشکار می شود. با وجود این، به دنبال ملاحظات اولیه من در خصوص بازی پیکابویه دین، دلایلی برای تردید درباره افول دین و گسترش سکولاریسم در قرن بیستم وجود دارند. در این راستا، من برخی از امکان های بدیل را بررسی می کنم، از جمله این که چگونه گفتمان سکولاریسم، وجود دین را ممکن می سازد و چگونه نظم بین المللی لیبرال که ظاهرا بر پایه های غیر مذهبی قرار گرفته است، می تواند مذهب خاص خود را ارائه کند. قسمت دوم، پیامدهای این ملاحظات را در این خصوص که چگونه دانشمندان روابط بین الملل باید دین را در امور جهانی مطالعه کنند، بررسی می کند. من استدلال می کنم هر چند سازه انگاری جواب این سوال نیست، ولی پیشنهادهای مهمی را در این زمینه مطرح می کند. در پایان این پیشنهاد را مطرح می کنم که گرچه دلایل خوبی برای جدی گرفتن دین وجود دارد، اما دین، تنها عقیده در امور جهانی نیست.
منبع: دین و نظریه روابط بین الملل، جک اسنایدر، ترجمه سیدعبدالعلی قوام، رحمت حاجی مینه، چاپ اول، نشر علم تهران ۱۳۹۳
