«وَ لَا مُظَاهَرَةَ أَوْثَقُ مِنَ الْمُشَاوَرَةِ»[1]؛
«هیچ پشتوانه ای مطمئن تر از مشورت وجود ندارد».
دلیل این مطلب هم روشن است؛ زیرا مشورت یعنی ضمیمه کردن فکر و تجربه دیگران به فکر و تجربه خود. به عنوان مثال اگر از مشورت دو مشاور بهره مند شویم که هر یک 40 سال تجربه داشته باشند، آن را به تجربه 20 ساله خود می افزاییم و در نتیجه با تجربه ای معادل 100 سال وارد کار می شویم.
همه انسان ها به مشورت نیاز دارند و حتّی معصومین (علیهم السلام) نیز برای بیان اهمّیت و نقش مهمّ مشورت در زندگی انسان، در مواردی از امور جامعه و یا امور شخصی، مشورت کرده اند.
حسن بن جَهِم می گوید: نزد امام رضا (علیه السلام) بودیم که حضرت یادی از پدر بزرگوارشان آقا امام کاظم (علیه السلام) کردند و فرمودند:
«کانَ عَقْلُهُ لَاتُوَازَنُ بِهِ الْعُقُولُ وَ رُبَّمَا شَاوَرَ الْأَسْوَدَ مِنْ سُودَانِهِ فَقِیلَ لَهُ تُشَاوِرُ مِثْلَ هَذَا فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَک وَ تَعَالَی رُبَّمَا فَتَحَ عَلَی لِسَانِهِ قَالَ فَکانُوا رُبَّمَا أَشَارُوا عَلَیهِ بِالشَّی ءِ فَیعْمَلُ بِهِ مِنَ الضَّیعَةِ وَ الْبُسْتَانِ»[2]؛
«با این که تمام عقول با عقل او برابری نمی کرد اما گاهی با غلامان سیاه خود مشورت می نمود. دیگران از روی تعجب به امام گفتند: شما با اشخاص مثل این سیاهان مشورت می کنید؟! امام فرمود: آری گاهی خداوند به زبان آنان در کار ما گشایشی به وجود می آورد و بدین گونه گاهی همین سیاهان درباره مسایل کشاورزی و باغ و مزرعه نظر می دادند و امام به رأی آنان عمل می کرد».
خداوند تبارک و تعالی در قرآن کریم به این مهم توجه داده و می فرماید:
وَ أَمْرُهُمْ شُوری بَینَهُمْ[3]؛
وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ[4]؛
و حضرات معصومین (علیهم السلام) نیز بیانات و توصیه های فراوانی در این خصوص دارند که در این جا به ذکر چند روایت اکتفا می شود.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
«انَّه ما مِن رِجلٍ یشاوِرُ احَدا إلّا هُدِی إلَی الرُّشد»[5]؛
«احدی از انسان ها در کارهای خود مشورت نمی کند مگر این که به راه راست و مطلوب هدایت می شود».
و نیز در روایات متعدد از امام علی (علیه السلام) بیان شده است:
«المَشوَرةُ تجلِبُ لَک صَوابَ غَیرِک»[6]؛
«مشورت، اندیشه های درست دیگران را برایت به ارمغان می آورد».
«لا ظَهِیر کالمُشاوِرَة و الإستِشارة عَینُ الهِدایة»[7]؛
«هیچ پشتیبان و تکیه گاهی همچون مشورت نیست و مشورت عین هدایت است».
«الإستِشارَةُ عَین الهِدایة، و قَد خَاطَر مَنِ استَغنَی بِرأیه»[8]؛
«مشورت خواستن عین هدایت پیدا کردن است؛ و کسی که به رأی و نظر خویش اکتفاء کند خود را به خطر افکنده است».
البته باید دانست؛ هدف از مشورت، یافتن بهترین گزینه ها و برترین راه ها و شیوه های اجرایی است. این مسئله موجب می شود که در گزینش مشاور، شرایط دقیقی رعایت شود. در اسلام نیز نصوص بسیاری در رابطه با اهمیت مشورت و چگونگی مشاوران آمده است.
در نصوص دینی ویژگی ها و شایستگی های بسیاری در رابطه با مشاور مطرح شده است از جمله:
ایمان[9]، خردمندی[10]، تخصص و دانایی[11]، خیرخواهی[12]، خوف الهی[13]، تقوا و پارسایی[14]، آزادگی و دین داری[15]، دل سوزی، صمیمیت و برادری[16]، رازداری[17].
امام صادق (علیه السلام) می فرماید:
«اسْتَشِرِ الْعَاقِلَ مِنَ الرِّجَالِ الْوَرِعَ فَإِنَّهُ لَا یأْمُرُ إِلَّا بِخَیرٍ- وَ إِیاک وَ الْخِلَافَ- فَإِنَّ خِلَافَ الْوَرِع»[18]؛
«با مرد خردمند پارسا مشورت کن که او جز به خیر نظر ندهد، و مبادا خلاف آن کنی زیرا مخالفت با پارسای خردمند تباهی در دین و دنیا است.
آن حضرت در جای دیگر می فرماید:
«مشورت دارای حدودی است که باید رعایت شود وگرنه ضررش بیش از نفع آن خواهد بود؛ کسی که با او مشورت می کنید باید عاقل، آزاد، رفیق و فهمیده باشد که به منظورشان پی ببرد. زیرا اگر عاقل باشد به شما نفع می رسد و اگر آزاد و متدین باشد در نصیحت و راهنمایی شما می کوشد و چنانچه رفیق واقعی باشد اسرار شما را پنهان خواهد نمود، و اگر هم درست منظور شما را درک نماید آن وقت مشورتی کامل انجام پذیرفته است.[19]
در مقابل موارد گفته شده اموری چون: بخل، ترس و حرص از موانع مشورت قلمداد شده است. امام علی (علیه السلام) می فرماید:
«با فرد بخیل، ترسو و حریص مشورت نکن زیرا در هر یک از آنان نقطه ضعفی وجود دارد که مانع از نیل تو به حقیقت می شوند».[20]
لذا معلوم می شود که مهمترین مشکل در بی نتیجه بودن مشورت ها، عدم رعایت حدود آن می باشد که در صورت رعایت آن حدود و شرایط قطعاً نتیجه مطلوب حاصل می شود.
پی نوشت ها:
[1] . الکافى، ج 8، ص 20، ح 4.
[2] . وسائل الشیعة، ج 12، 44، باب 24، جواز مشاورة الإنسان من دونه، ح 15602.
[3] . شورى( 42)، آیه 38.
[4] . آل عمران( 3)، آیه 159.
[5] . نورالثقلین، ج 4، ص 584.
[6] . محمدى رى شهرى، محمد، میزان الحکمة، ج 6، ص 2900، نشر دارالحدیث.
[7] . وسائل الشیعه، ج 8، صفحه 425، باب 21 از ابواب احکام العشرة.
[8] . میزان الحکمة، جلد 6، ص 2900.
[9] . کوفى، ابى القاسم فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفى، تحقیق محمد الکاظم،( تهران: وزارت ارشاد)، ص 625.
[10] . بحارالانوار،( تهران: دارالکتب الاسلامیه)، ج 72، ص 105.
[11] . همان، ص. 100.
[12] . همان، ص. 105.
[13] . همان، ص. 98.
[14] . همان، ص. 100.
[15] . صدوق، الامالى، ص 306؛ منتخب میزان الحکمه، ج 1، ص 557.
[16] . همان.
[17] . همان.
[18] . بحار الأنوار، ج 72، ص 101.
[19] . مکارم الأخلاق، ص 318.
[20] . شهیدى، سید جعفر، ترجمه و شرح نهجالبلاغه، نامه 53( خطاب به مالک اشتر)، ص 328.
منبع: حوزه نت
