• جویدن و بلعیدن غذا را به سختی انجام می دهد و وقتی جویدن غذا دشوار باشد، از آن امتناع می کند.
• نوشیدن یا خوردن مایعات با نی برای کودک دشوار است.
• با دهان باز که زبانش بیرون افتاده است، می نشیند.
• در مقایسه با کودکان دیگر، موقع غذا خوردن یا نوشیدن اغلب دچار حالت گرفتگی گلو و خفگی می شود.
• وقتی با سمت چپ دهان غذا می خورد، پس از خوردن غذا، در صورت احساس درد می کند.
• برای تقلید کلمات و صداها، علاقه کمی نشان می دهد.
• از برخورد چشمی با والدین و دیگر افراد آشنا، اجتناب می کند.
• خواسته هایش را از طریق سر و دست و ایجاد سر و صدا نشان می دهد.
• علاقه ای به گوش کردن داستانها نشان نمی دهد و یا تمایل ندارد با والدین کتابها را نگاه کند.
• بسیار ساکت و غیرفعال است و بندرت به برقراری ارتباط با دیگران اقدام می کند.
• به بازیهای بچه گانه مثل بابای کردن، پاسخ نمی دهد یا تقلید نمی کند.
• به طور مستمر از کلمات قابل تشخیص استفاده نمی کند (پس از ۱۴ ماهگی).
• به صورت سرگرمی یا تجربه با صداها بازی نمی کند.
ویژگیهای مربوط به کودکان ۳ تا ۵ ساله بسیار متفاوت است، زیرا کودکان در این سنین به سرعت تغییر می کنند. علایم زبان و گفتار که بعدا به عنوان نشانه باید ارزیابی شود، توصیف شده است.
کودکان ۳ تا ۵ ساله ای که دچار تأخیر گفتار و زبان هستند، باید ویژگیهای زیر را نشان دهند:
• وقتی افراد خواسته هایش را نمی فهمند، خیلی احساس ناکامی می کند.
• به حفظ کردن شعرهای موزون کودکانه علاقه مند نیست یا از آن اجتناب می کند.
• موقع آواز خواندن حتی کلماتی را که هر روز می شنود، با ضعف و به سختی به خاطر می آورد.
• موقع خوردن غذا با مشکل روبه روست و در مقایسه با کودکان هم سن، نیاز دارد غذا را بیشتر بجود.
• نوشیدن مایعات غلیظ مثل شیر موز با نی برایش بسیار دشوار است.
• از ژستهای حرکتی دست و سر برای تکمیل گفتارش زیاد استفاده می کند.
• از عروسکها یا اسباب بازیها استفاده اما با آنها کم صحبت می کند.
• در صورتی که علت اتفاقها برایش اغتشاش آمیز و نامعلوم باشد، توضیح آنها برایش دشوار است. والدین باید آن قدر بپرسند که بفهمند چه اتفاقی افتاده است.
• وقتی فیلم یا تلویزیون را نگاه می کند، قسمتهای مهم فیلم یا داستان را پس از اتمام نمی تواند توضیح دهد.
• به یک داستان آشنا که مکررا شنیده است، گوش می دهد؛ اما در مشخص کردن صفحات داستان، یا بازگویی داستان، ناتوان است.
تأخیرهای اولیه زبان چگونه بر کودک تأثیر می گذارد؟
کودکانی که مشکل ارتباطی دارند، حتی بیش از کودکان عادی فرصت بدخلقی کردن دارند. به عنوان مثال، کودکی مانند جسیکا که یک لیوان آب میوه خاصی را می خواهد، برای ابراز آن ممکن است دست مادرش را بگیرد و کنار یخچال بیاورد و به چیزی که می خواهد، اشاره کند. اگر در یخچال چیزهای زیادی باشد، ممکن است مادرش قبل از انتخاب چیز خواسته شده، چند سؤال از جسیکا بپرسد. «آیا شما شیر می خواهید؟» جسیکا به عنوان علامت نه، به این سؤال بیشتر با شانه یا سر جواب میدهد. «آیا شما انگور می خواهید؟» در این موقع پاسخ جسیکا گریه شدید خواهد بود، زیرا او 2.5 ساله است و نمی فهمد که چرا مادرش متوجه منظوری که در ذهنش دارد، نمی شود. وقتی مادر، آب میوه مورد نظر او را برنمی دارد، واکنش جسیکا ناکامی است. واکنش بیشتر کودکان ۵ ساله و پایین تر در چنین موقعیتی، گریه کردن، زدن پا به زمین، جیغ کشیدن و انداختن خود بر روی زمین است. متأسفانه در اغلب این موارد، چنین رفتارهایی نشان داده می شود. یک کودک مبتلا به تأخیر اولیه زبان، چنانچه در زمینه های دیگر تأخیر نداشته باشد، ممکن است در آینده توانایی تلفظ های مختلف را کسب کند و بعدا مشکلات یادگیری نداشته باشد.خوشبختانه تجربیات من نشان داده است زمانی که کودک توانایی ارتباط کلامی موفقیت آمیز با اطرافیان را کسب می کند، به طور چشمگیری این نوع رفتارها کاهش می یابد.کودکان دیگر، بویژه آنها که دچار آسیب دیدگی مغزی هستند، ممکن است سازگاری با تأخیر زبانشان به صورت انفعالی باشد. آنها منتظر می نشینند و تمایل دارند دیگران با ایشان ارتباط برقرار کنند. از آنجا که آنها قادر نیستند احساسات خود را به دیگران انتقال دهند، ممکن است از تلاش برای برقراری چنین ارتباطی چشم پوشی کنند و اغلب به دنیای کوچک درونی خود فروروند. این کودکان می توانند ساعتها مقابل تلویزیون بنشینند، بدون اینکه مزاحمت و سر و صدا ایجاد کنند. هر چند این کودکان منفعل هستند و کنترل رفتارهایشان توسط درمانگر به سهولت انجام می پذیرد، برای من مایه امیدواری است موقعی که والدین در رابطه با تأخیر زبان کودکشان به من می گویند که چگونه شکست می خورد و ناله می کند. هرچند فکر این مشکل برای شما به ستوه آورنده است، آن یک نشانه مهم برای کودک شماست که می خواهد ارتباط برقرار کند و این، اولین قدم مهم برای یادگیری صحبت کردن است.
مشخص کردن اینکه تأخیرهای زودرس کودک چه تأثیری بر اجتماعی بودن او گذاشته، دشوار است؛ زیرا آنها نمی توانند به ما بگویند احساسشان چگونه است. ما ناچاریم از آنچه می بینیم، نتایجی را استنباط کنیم. برخی کودکان دچار تأخیر زبان، کمرو بوده و با کودکان دیگر رابطه راحتی ندارند. برخی دیگر، بدون ترس هر چیزی را پرت می کنند، می دوند، بازی بچه را به هم می ریزند، با کودکان دیگر دار و دسته تشکیل می دهند. به نظر، چندین عامل در کیفیت رابطه متقابل کودکان دچار تأخیر زبان با دیگر کودکان، تأثیر می گذارد :
آیا کودک دچار معلولیتهای دیگری نیز هست؟ برای مثال، اگر کودکی مشکل شنیداری و راه رفتن داشته باشد، در بسیاری از فعالیتهای دسته جمعی و گروهی، دچار مشکل فراوان خواهد شد. برای درمان این کودکان، بازی راه حلهای خلاق، بهتر از بازیهای قاعده دار است.
• آیا کودک یک شخصیت طبیعتا کمرو و خجالتی دارد؟ برای این کودکان به حسب بار اضافی تأخیر زبان یقینا بازی با کودکان دیگر، بیشتر به صورت درگیری و دعوا خواهد بود.
• آیا کودک فرصتهای لازم را برای بودن با کودکان دیگر داشته است؟ برای کودک مبتلا به تأخیر زبان، فعالیتهای فیزیکی از قبیل پایین پریدن، کاراته با فعالیتهای هنری و مهارتی، یک محیط اجتماعی بدون خطر را برای آنها فراهم می آورد، بنابراین به جای اینکه به آنها گفته شود چه می توانند بگویند، مهمتر این است که گفته شود چه کار می توانند انجام دهند.
یک کودک مبتلا به تأخیر اولیه زبان، چنانچه در زمینه‌های دیگر تأخیر نداشته باشد، ممکن است در آینده توانایی تلفظ‌های مختلف را کسب کند و بعدا مشکلات یادگیری نداشته باشد. حتی اگر کودک در زمینه های دیگر تأخیر نداشته باشد، در صورت کند بودن تحول زبان، ممکن است بعدة خطر احتمال ایجاد ناتوانیهای یادگیری وجود داشته باشد. اگر مشکلات خاصی همراه با تأخیر زبان باشد، از قبیل آسیب نورولوژیکی، عقب ماندگی ذهنی، آسیب شنیداری یا اوتیسم، تعمیم پیش آگهی آن دشوار است، زیرا پیشرفت هر کودک، با شرایط منحصر به فرد خودش مطابقت خواهد داشت.
منبع: مشکلات گفتاری، زبانی و شنیداری کودکان، پاتریسا هاماگوچی، نادر باقری،علی غنایی، چاپ اول، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد 1390
