حدیث اخلاقی از امام رضا (ع)
احادیث اخلاقی شامل احادیثی می‌شوند که در آنها نکته‌هایی درباره دنیا و آخرت و سبک زندگی توسط امام معصوم (ع) ارائه شده است.
۱. اخلاق در قرض گرفتن
اِعْلَمْ أَنَّ مَنِ اسْتَدانَ دَینا وَنَوی قَضاءَهُ، فَهُوَ فی أَمانِ اللّه ِ حَتّییقْضیهُ، فَإنْ لَمْ ینْوِ قَضاءَهُ فَهُوَ سارِقٌ.کسی که قرض بگیرد در صورتی که تصمیم داشته باشد آن را پس دهد در امان خداست تا آن را اداء کند، ولی اگر تصمیم نداشته باشد آن را به صاحبش برگرداند، دزد محسوب می‌شود.
۲. خیر دنیا و آخرت
اَنَّ رَجُلاً آتی سَیدَنا رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله فَقالَ یا رَسولَ اللّه ِ عَلِّمْنی خُلُقایجْمَعُ لی خَیرَ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ فَقالَ صلی الله علیه و آله لا تَکذِبْ.مردی نزد سرور ما رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و عرض کرد: به من اخلاقی بیاموزید که خیردنیا و آخرت در آن جمع باشد، حضرت فرمودند: دروغ نگو.
۳. بخیل و سخی
اَلسَّخی یأکلُ مِن طَعامِ النّاسِ لِیاْکلوا مِنْ طَعامِهِ، وَ البَخیلُ لا یاْکلُمِنْ طَعامِ النّاسِ لِئَلاّ یأکلوا مِنْ طَعامِهِ.سخاوتمند از غذای مردم می‌خورد تا مردم از غذای او بخورند، اما بخیل از غذای مردم نمی‌خورد تا آنها نیز از غذای او نخورند.
۴. مدیریت زمان
«إجتَهِدوا أن یکونَ زَمانُکم أربَعَ ساعاتٍ: ساعَةً مِنهُ لِمُناجاةِ اللّه ِ و ساعَةً لِأمر المَعاشِ و ساعةً لِمُعاشَرَةِ الإخوانِ و الثِّقاتِ و الَّذینَ یعَرِّفُونَ عُیوبَکم و یخلِصونَ لَکم فِی الباطِنِ و ساعَةً تَخلُونَ فی‌ها لِلَذّاتِکم و بِهذِهِ السّاعَةِ تَقدِروُن عَلَی الثَّلاثِ ساعاتٍ»«امام رضا علیه السلام: بکوشید که زمانتان را به چهار بخش تقسیم کنید. زمانی برای مناجات با خدا، زمانی برای تأمین معاش، زمانی برای معاشرت با برادران و معتمدانی که عیب‌هایتان را به شما می‌شناسانند و در دل شما را دوست دارند و ساعتی برای کسب لذّت‌های حلال. با بخش چهارم توانایی انجام دادن سه بخش دیگر را به دست می‌آورید.»
۵. امام را بشناس
«ما زارَنی أحَدٌ مِن أولیائی عارِفا به حقّی إلاّ شُفِّعتُ فیهِ یومَ القِیامَةِ»امام رضا علیه السلام: «هیچ یک از دوستانم مرا با شناخت حقّم زیارت نمی‌کند مگر این که در روز قیامت شفاعتم از او پذیرفته می‌شود.»
۶. قلب جاویدان
«مَن جَلَسَ مَجلِسا یحیی فیهِ أمرُنا، لَم یمُت قَلبُهُ یومَ تَموتُ القُلوُبُ»امام رضا علیه السلام: «هر که در مجلسی بنشیند که در آن یاد ما (اهل بیت) زنده می‌شود، قلبش در روزی که قلب‌ها می‌میرند، نمی‌میرد.»
۷. ترک دین و دنیا
«لَیسَ مِنّا مَن تَرَک دُنیاهُ لِدِینِهِ و دِینَهُ لِدُنیاهُ»امام رضا علیه السلام: «از ما نیست آن که دنیای خود را برای دینش و دین خود را برای دنیایش ترک گوید.»
۸. شاد کردن دیگران
«مَن فَرَّجَ مِن مُؤمِنٍ، فَرَّجَ اللّه ُ عَن قَلبِهِ یومَ القِیامَةِ»امام رضا علیه السلام: «هر کس اندوه مؤمنی را بزداید، خداوند در روز قیامت غم از دلش می‌زداید.»
۹. قدردانی از والدین
«إنَّ اللّه َ أمَرَ بِالشُّکرِ لَهُ و لِلوالِدَینِ، فَمَن لَم یشکر والِدَیهِ لَم یشکرِ اللّه َ»امام رضا علیه السلام: «خداوند به سپاس گزاری از خود و پدر و مادر فرمان داده است؛ پس هر که از پدر و مادرش سپاس گزاری نکند، خداوند را سپاس نگفته است.»
۱۰. مسلمان کیست؟
«المُسلِمُ الَّذی یسلَمُ المُسلِمونَ مِن لِسانِهِ و یدِهُ ولَیسَ مِنّا مَن لَم یأمَن جارُهُ بَوائِقَهُ»حضرت عبد العظیم علیه السلام از امام رضا چنین روایت می‌کند: «مسلمان کسی است که مردم از دست و زبان او آسوده باشند و از ما نیست آن که همسایه‌اش از شرّ او در امان نباشد.»
۱۱. بخواه و تلاش کن
«مَن سَألَ اللّه َ التَّوفیقَ و لَم یجتَهِد فَقَدِ استَهزَأَ بِنَفسِهِ»امام رضا علیه السلام: «هر کس از خدا توفیق بخواهد و تلاش نکند، خود را مسخره کرده است.»
۱۲. خشم خداوند
«مَن لَقِی فَقیرا مسلماً فَسَلَّمَ عَلَیهِ خِلافَ سَلامِهِ عَلَی الأغنیاءِ لَقِی اَللّه َ یومَ القِیامَةِ و هُوَ عَلَیهِ غَضبانٌ»امام رضا علیه السلام: «هر کس مسلمان فقیری را دیدار کند و برخلاف سلامی که به ثروتمندان می‌کند، به او سلام کند، روز قیامت در حالی به دیدار خدا می‌رود که بر او خشگمین است.»
۱۳. درجات تواضع
«اَلتَّواضُعُ دَرَجاتٌ: مِنْها أَنْ یعْرِفَ الْمَرْءُ قَدْرَ نَفْسِهِ فَینْزِلَها منزلت‌ها بِقَلْبٍ سَلیمٍ، لایحِبُّ أَنْ یأْتی إِلی أَحَدٍ إِلاّ مِثْلَ مایؤْتی إِلَیهِ، إِنْ رَأی سَیئَةً دَرَأَها بِالْحَسَنَةِ، کاظِمُ الْغَیظِ عافٍ عَنِ النّاسِ، وَاللّه ُ یحِبُّ الْمُحْسِنینَ»«تواضع درجاتی دارد: یکی از آنها این است که انسان اندازه خود را بشناسد و با طیب خاطر، خود را در آن جایگاه قرار دهد، دوست داشته باشد و با مردم همان گونه رفتار کند که انتظار دارد با او رفتار کنند. اگر بدی دید آن را با خوبی جواب دهد، خشم خود را فروخورد و از مردم درگذرد و خداوند نیکوکاران را دوست دارد.»
۱۴. فلسفه نماز جمعه
«.. الجُمُعَةُ مَشْهَدٌ عامٌ فارادان یکونَ لِلاِْمامِ سَبَبٌ اِلی مَوعِظَتِهِمْ وَتَرغیبِهِم فِی الطّاعَةِ وَ تَرهیبِهِم مِنَ الْمَعْصیةِ وَ فِعْلِهِمْ وَ تَوفیقِهِمْ عَلی ما اَرادوا مِنْمَصْلَحَةِ دینِهِمْ وَ دُنْیاهُم وَ یخْبِرَهُمْ بِما وَرَدَ عَلَیهِمْ مِنَ الآْفاتِ و مِنَ الاَْحْوالِ الَّتی لَهُم فیهَا الْمَضَرَّةُ وَ الْمَنْفَعَةُ»«جمعه روز اجتماع عموم مردم است. خداوند خواست تا امام از رهگذر خطبه نماز جمعه، آنان را موعظه کند و به اطاعت تشویقشان نماید و از معصیت و ارتکاب آن برحذرشان دارد و آنان را بر آنچه در جهت مصلحت دین و دنیای خویش اراده کرده‌اند، موفّق سازد و از زیان‌هایی که دیده‌اند و حالاتی که برای آنان زیان آور یا سودآور است با خبر کند.»
۱۵. خوشبینی درباره خداوند
«مَنْ حَسُنَ ظَنُّهُ بِاللّه ِ کانَ اللّه ُ عِنْدَ ظَنِّهِ بِهِ وَ مَنْ رَضی بِالْقَلیلِمِنَ الرِّزْقِ قَبِلَ اللّه ُ مِنْهُ الْیسیرَ مِنَ الْعَمَلِ وَ مَنْ رَضی بِالْیسیرِ مِنَ الْحَلالِ خَفَّت مَؤُونَتُهُ وَ تَنَعَّمَ اَهْلُهُ، وَ بَصَّرَهُ اللّه ُ داءَالدُّنیا وَ دَواءَها، وَ اَخْرَجَهُ مِنْها سالِما اِلی دارِ السَّلامِ»«هر کس به خدا خوش گمان باشد، خداوند مطابقِ گمان او با وی رفتار می‌کند و هرکس به روزی کم راضی باشد، خداوند عمل کم را از او می‌پذیرد. هرکس به روزی حلال اندک خشنود باشد هزینه زندگی‌اش سبک می‌شود و خانواده‌اش در نعمت خواهند بود و خداوند، او را از بیماری و درمان دنیا آگاه می‌کند و به سلامت از دنیا به خانه سلامت (آخرت) بیرون می‌برد.»
۱۶. فلسفه نماز جماعت
«اِنَّما جُعِلَتِ الْجَماعَةُ لِئَلاّ یکونَ الاِْخْلاصُ وَ التَّوْحیدُ وَ الاِْسْلامُ وَالْعِبادَةُ لِلّه اِلاّ ظاهراً مَکشوفا مَشْهورا»«علت تشریع نماز جماعت آن است که اخلاص، یکتاپرستی، تسلیم حق بودن وبندگی برای خداوند، آشکار و بی پرده و نمایان باشد.»
۱۷. چگونه و از کجا چنین شد؟
«اِذا اَرادَ اللّه ُ اَمْرا سَلَبَ الْعِبادَ عُقولَهُمْ فَاَنْفَذَ اَمْرَهُ وَ تَمَّتْ اِرادَتُهُ فَاِذا اَنْفَذَ اَمْرَهُ رَدَّ اِلی کلِّ ذی عَقْلٍ عَقْلَهُ فَیقولُ کیفَ ذا؟ وَ مِنْ اَینَ ذا؟»«هر گاه خداوند چیزی را بخواهد، عقل‌های بندگان را از آنها می‌گیرد و حکم خود را اجرا می‌کند و خواسته خود را به پایان می‌رساند. همین که حکم خود را اجرا کرد، عقلِ هر صاحب عقل را به او بر می‌گرداند. آنگاه او مرتب می‌گوید: چگونه و از کجا چنین وچنان شد.»
چند حدیث از امام رضا (ع) درباره تندرستی و سلامت
حجم قابل توجهی از احادیث شیعی نکاتی در باب تندرستی و سلامت بوده و معمولا توصیه هایی درباره غذاها و ترکیب های خوراکی هستند. ائمه اطهار (ع) با استفاده از علم لدنی که از جانب پروردگار در اختیار داشتند نکاتی را برای همراهان خود بیان می‌کردند تا دچار بیماری نشوند و تندرست باشند. چند نمونه پراکنده با موضوعات متفاوت را در ادامه می‌خوانیم .
۱. مایه تندرستی
اِذا جُعْتَ فَکل وَاِذا عَطِشْتَ فَاشْرَبْ وَ اِذا هاجَ بِک البَولُ فَبُلْ، وَ لاتُجامِعْ اِلاّ مِنْ حاجَةٍ، وَ اِذا نَعَسْتَ فَنَم، فَاِنَّ ذلِک مَصَحَّةٌ لِلْبَدَنِ.«چون گرسنه شدی بخور، چون تشنه شدی بنوش، چون ادرار بر تو فشار آورد ادرارکن. جز از سر نیاز، با همسرت نزدیکی مکن و چون احساس خواب آلودگی کردی بخواب که این‌ها مایه تن درستی است.»
۲. وقت آب خوردن
وَ مَنْ اَرادَ اَلاّ تُؤذِیهُ مَعِدَتُهُ فَلا یشْرَبْ بَینَ طَعامِهِ ماءً حَتّی یفْرُغَ وَمَنْ فَعَلَ ذلِک رَطِبَ بَدَنُهُ، و ضَعُفَتْ مَعِدَتُهُ وَ لَمْ تَأخُذِ العُروقُ قُوَّةَ الطَّعامِ فَإِنَّهُ یصیرُفِی الْمَعِدَةِ فِجّا اِذا صُبَّ الْماءُ عَلَی الطَّعامِ اَوَّلاً فَاَوّلاً.«هر کس می‌خواهد معده‌اش او را آزار نرساند، نباید میان غذا آب بنوشد تا غذاخوردن را به پایان رساند. هر کس میان غذا آب خورد بدنش به رطوبت گراید، معده‌اش ضعیف گردد و رگ‌هایش قوّت غذا را به خود جذب نکند زیرا هرگاه پی درپی روی غذا آب ریخته شود در معده نارسایی پدید آید.»
۳. آمیزش و تندرستی
لا تَقْرَبِ النِّساءَ فی اَوَّلِ اللَّیلِ لا شِتاءً وَ لا صَیفا وَ ذلِک اَنَّ الْمَعِدَةَوَ الْعُروقَ تَـکونُ مُمْتَلِئَةً وَ هُوَ غَیرُ مَحْمودٍ، یتَخَوَّفُ مِنْهُ الْقولَنْجُ وَ الفالِجُ، وَ الْلَّقْوَةُوَ النِّقرِسُ، وَ الْحَصاةُ وَ التَّقْطیرُ، وَ الْفَتْقُ وَ ضَعْفُ الْبَصَرِ وَ الدِّماغِ. فَاِذا اُریدَ ذلِک فَلْیکنْفی آخِرِ اللَّیلِ؛ فَاِنَّهُ اَصَحُّ لِلْبَدَنِ، وَ اَرْجی لِلْوَلَدِ، وَ اَذْکی لِلْعَقْلِ فِی الْوَلَدِ الَّذی یقْضیبَینَهُما.«آغاز شب چه در زمستان و چه در تابستان، با زنان آمیزش مکن. این بدان جهت است که معده و رگ‌ها پُرند و این وضعیت مناسبی [برای آمیزش]نیست و بیم قولنج و فلج و لقوه چانه و نِقرس و سنگ [کلیه] و تقطیر (چکایش) بول وفتق و ضعف در بینایی و ذهن می‌رود. پس اگر قصد آمیزش دارد، باید در پایان شب انجام دهد که برای بدن صحت افزاتر و برای فرزنددار شدن امیدبخش‌تر و برای باهوش شدن فرزندی که در این میان پدید می‌آید بهتر است.»
۴. خواص سرمه
عَلَیک بِالاِثْمِدِ فَاِنَّهُ یجْلُو الْبَصَرَ وَ ینْبِتُ الاَْشْفارَ وَ یطَیبُ النَّکهَةَ وَیزیدُ فِی الباه.«سرمه سیاه بِکشید چرا که دیده را جلا می‌دهد، مژه‌ها را می‌رویاند، دهان را خوشبومی کند و بر توان جنسی می‌افزاید.»
۵. تخم مرغ و ماهی
ینْبَغی اَنْ تَحْذَرَ... اَنْ تَجْمَعَ فی جَوفِک الْبَیضَ وَ السَّمَک فی حالٍواحِدَةٍ، فَاِنَّها اِذَا اجْتَمَعا وَلَّدا القُولَنْجَ و ریاحَ الْبَواسیرِ، وَ وَجَعَ الاَْضْراسِ.«بپرهیز از این که... تخم مرغ و ماهی را هم زمان بِخوری چرا که هرگاه این دو بایکدیگر خورده شوند، قولنج، باد بواسیر و دندان درد می‌آورند.»
حدیث از امام رضا (ع) درباره حجاب
۱. حکم نگاه به نامحرم
«حُرِّمَ النَّظَرُ إِلَی شُعُورِ النِّسَاءِ الْمَحْجُوبَاتِ بِالْأزْوَاجِ وَ غَیرِهِنَّ مِنَ النِّسَاءِ لِمَا فِیهِ مِنْ تَهْییجِ الرِّجَالِ وَ مَا یدْعُوا التَّهْییجُ اِلَی الْفَسَادِ وَ الدُّخُولِ فِیمَا لَا یحِلُّ وَ لَا یحْمِلُ [یجْمُلُ]وَ کذَلِک مَا أشْبَهَ الشُّعُورَ إِلَّا الَّذِی قَالَ اللهُ تَعَالَی وَ الْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاءِ اللَّاتِی لَا یرْجُونَ نِکاحاً فَلَیسَ عَلَیهِنَّ جُنَاحٌ أنْ یضَعْنَ ثِیابَهُنَّ غَیرَ الْجِلْبَابِ وَ لَا بَأسَ بِالنَّظَرِ إِلَی شُعُورِ مِثْلِهِنَّ.»«نگاه کردن به مو‌های زنان شوهردار وغیرشوهردار، حرام است زیرا این نگاه، مرد را تهییج و تحریک می‌کند. این تهییج، شخص را به فساد و داخل شدن در حرام و اعمال ناپسندیده می‌کشاند. حکم نگاه به غیر مو [که نگاه مرد به آنها حلال نیست] همچنین است مگر در موردی که حق‌تعالی [در قرآن، آن را استثنا کرده و] فرموده است: (وَ الْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاءِ اللَّاتِی لَا یرْجُونَ نِکاحاً فَلَیسَ عَلَیهِنَّ جُنَاحٌ)؛ «بر زنان سالخورده که از ولادت و عادت بازنشسته و امید ازدواج ندارند باکی نیست که لباسهایشان را غیر از چادر بر زمین بگذارند و اشکالی ندارد که به مو‌های مثل این زنان نگاه شود.»
۲. رابطه عفاف و آراستگی
روزی حسن بن جهم به محضر امام رضا (ع) مشرف شد. وی متوجه شد که حضرت، ظاهری آراسته دارد و خضاب هم کرده است. با تعجب پرسید: «خضاب کرده‌اید؟» امام فرمود:«نَعَمْ بِالْحِنَّاءِ وَ الْکتَمِ أَمَا عَلِمْتَ أَنَّ فِی ذَلِک لَأَجْراً إِنَّهَا تُحِبُّ أَنْ تَرَی مِنْک مِثْلَ الَّذِی تُحِبُّ أَنْ تَرَی مِنْهَا یعْنِی الْمَرْأَةَ فِی التَّهْیئَةِ وَ لَقَدْ خَرَجْنَ نِسَاءٌ مِنَ الْعَفَافِ إِلَی الْفُجُورِ مَا أَخْرَجَهُنَّ إِلَّا قِلَّةُ تَهْیئَةِ أَزْوَاجِهِنَّ؛»
«بله، با حنا و برگ نیل خضاب کرده‌ام. مگر نمی‌دانی که این کار، سودی فراوان دارد؟ از جمله آنکه همسر تو دوست دارد در تو همان زیبایی و آراستگی را ببیند که تو دوست داری در او ببینی، و زنانی [در اقوام گذشته] از دایره عفت بیرون رفتند و فاسد شدند، چنین نشدند مگر به دلیل کم‌توجهی شوهرانشان به آرایش خود.»
امام رضا (ع) در سخن دیگری در همین باره فرمود:
«أَنَّ نِسَاءَ بَنِی إِسْرَائِیلَ خَرَجْنَ مِنَ الْعَفَافِ إِلَی الْفُجُورِ مَا أَخْرَجَهُنَّ إِلَّا قِلَّةُ تَهْیئَةِ أَزْوَاجِهِنَّ»
«زنان یهود از عفت بیرون رفتند و فاسد شدند، و چنین نشدند مگر به دلیل کم‌توجهی شوهران به آرایش و نظافت خود.»
و نیز فرمود:
«وَ قَالَ إِنَّهَا تَشْتَهِی مِنْک مِثْلَ الَّذِی تَشْتَهِی مِنْهَا»
«همسرت از تو همان را می‌خواهد که تو از او توقع داری.»
منبع: سایت ستاره
