اسلام در کنار آزادی انتخاب در نوع آرایش و پوشش، اصول ثابتی را نیز تعیین نموده است که با تمسک بدان در همه زمان ها می توان ضمن مصونیت نسبت به از دست دادن هویت ملی و دینی، از پیامدهای منفی افراط و تفریط در خودآرایی و مدگرایی در امان بود.

اصول پوشش و آرایش در نگاه اسلام را می توان در موارد ذیل جستجو کرد:

1- پاکیزگی و نظافت

رعایت پاکیزگی و نظافت در پوشش و آراستگی یکی از اصول ثابتی است که اسلام بر آن تأکید دارد. به گونه ای که خداوند متعال در قرآن به پاک نمودن لباس توصیه نموده و بیان داشته است: (وَ ثِیابَک فَطَهِّرْ)[1]؛ «و لباست را پاک کن».

آیه فوق در حقیقت خطاب به مردم است که پاکیزگی لباس ظاهر از مهم ترین نشانه های شخصیت و تربیت فرهنگ انسان است.[2] پیامبر اکرم (ص) نیز بر نظافت اصرار داشته و آن را جزو ایمان برشمرده و فرموده اند: «پاکیزگی جزئی از ایمان است»[3] و یا فرموده اند: «هر کس لباسی می پوشد، باید آن را نظیف نگه دارد»[4].

بنابراین هرگونه پوشش و آرایش- چه سنتی باشد و چه در قالب مد- که در قالب مد ارائه گردد اگر با اصل پاکیزگی و نظافت منافات داشته باشد از سوی اسلام مردود است.

2- آراستگی و مرتب بودن

دین اسلام افزون بر تکیه و تأکیدی که به مسئله نظافت و پاکیزگی دارد، به آراستگی ظاهر و مرتب بودن نیز به عنوان یک اصل مهم توجه نشان داده است.

در حدیثی از قول پیامبر اکرم (ص) در مورد شخصی ژولیده چنین آمده:
«خداوند متعال شخص آلوده و ژولیده را دشمن می دارد»[5].

در سیره پیامبر (ص) نیز چنین نقل شده که هنگام بیرون رفتن از خانه در آینه و یا آب می نگریست و خود را مرتب می کرد. امام صادق (ع) در این زمینه چنین می فرماید: «مردی به در خانه پیامبر ایستاده بود و اجازه می خواست که آن حضرت را ببیند. پیامبر (ص) از اتاق خارج شد و کنار ظرفی که در آن آب بود، ایستاد و محاسن خود را صاف و نظری به آب کرد و سپس به داخل خانه بازگشت. عایشه (با تعجّب) گفت: ای رسول خدا! تو سید فرزندان آدم و رسول خدایی. در کنار آن ظرف آب ایستادی و خویش را آراستی! پیامبر به او فرمود: «ای عایشه! خداوند دوست دارد وقتی بنده مؤمن برای ملاقات برادرش از خانه خارج می شود، خود را آراسته و آماده کند».[6] براساس این اصل نیز مدهایی که نتیجه ای جز ژولیدگی و پلشتی ندارد، از سوی اسلام مورد قبول واقع نخواهد بود.

3- رعایت عرف جامعه

رعایت هویت ملی و دینی در پوشش و آرایش یکی از اصول مهم حقوق اجتماعی است؛ امام صادق (ع) در توصیه به یکی از یاران خود به نام عُبَیدِ بْنِ زِیادٍ فرمودند: «خداوند آشکار کردن نعمت را بیش از پنهان نگاه داشتن آن دوست می دارد، پس جز این مباد که با بهترین شکل آرایش مرسوم قوم خویش خود را بیارایی».[7] از همین رو در اسلام پوشیدن لباس هایی که به جهت جنس پارچه، رنگ و کیفیت دوخت، معمول نبوده، خلاف شأن افراد بوده و موجب جلب توجه و انگشت نما شدن شود، ممنوع شده است. براساس تعالیم اسلامی استفاده از این گونه لباس ها که در بیان روایات «لباس شهرت» نام دارد، به دلیل اینکه موجب خود بزرگ بینی یا حقارت، یا ایجاد ضعف شخصیت و یا هتک حرمت و خواری مسلمان می گردد ممنوع است.

امام صادق (ع) فرمود: «برای انسان از نشانه های خفت و خواری همین بس که لباسی بپوشد که به آن مشهور شود»[8].

4- رعایت جنسیت

نوع لباس و آرایش افراد، باید با جنسیت آنها نیز تناسب داشته باشد.

به همین دلیل باید بین لباس و آراستگی مردان و زنان تفاوت وجود داشته باشد و هر یک از این دو جنس از لباس و آرایش مخصوص خود استفاده کرده، از پوشیدن لباس جنس مخالف خودداری نمایید. امیر مؤمنان (ع) شخصی را دیدند که جامه اش را (همچون زنان آن وقت) بر زمین می کشید! حضرت فرمود: مرا خوش نمی آید که مردی شبیه به زنان باشد.[9] در متون دینی مردانی که لباس زنان و زنانی که لباس مردان را بپوشند، از رحمت خدا به دور می خواند و در روایات متعددی از تشبه زنان به مردان و مردان به زنان نهی شده است. در چندین روایت اشخاصی که در رفتار و لباس پوشیدن خود را مانند جنس مخالف کنند، مورد لعن خدا و رسول خدا (ص) قرار گرفته اند.

امام باقر (ع) فرموده اند: «رسول خدا (ص) به مردانی که خود را همانند زنان بیارایند و رفتار زنانه ای داشته باشند، و زنانی که خود را به شکل مردان درآورند، لعنت فرستاد»[10].

در روایتی از نبی مکرم اسلام (ص) آمده است که: «خداوند چهار گروه را از رحمت خویش دور کرده است و خدا و رسولش و ملائکه بر آنان لعن می فرستند.. . یکی از این گروه ها زنانی هستند که خود را شبیه مردان می کنند»[11]. از این رو مراجع تقلید نیز آرایش زنانه را برای مردان جایز نمی دانند.[12] در پایان باید گفت دختران و پسرانی که ویژگی های جنس مخالف را از خود بروز می دهند، کمتر می توانند با نقش خود سازگار باشند؛ چنین افرادی از نقشی که ایفا می نمایند احساس رضایت نمی کنند و از نگاه روان شناسانه دچار اختلال در هویت جنسی خوانده شده اند[13].

5- رعایت عفاف و حیاء

حیاء سرچشمه همه زیبایی هاست [14] و اسلام برای آراستگی، رعایت حیاء و عفت را به عنوان یک اصل ثابت قرار داده است. براساس این اصل هرگونه پوشش و آرایش، از هر نوع، شکل، رنگ و مُدی که مخالف عفت و حیاء بوده، باعث تهییج و برانگیختن احساسات دیگران در جامعه شود، ممنوع است؛ زیرا زنان و مردان مسلمان در فعالیت های اجتماعی و به هنگام مواجهه با نامحرمان، باید با جنبه های انسانی خود حضور یابند، نه با جنبه های تحریک آمیز که نتیجه ای جز انحطاط فرد، خانواده و جامعه به دنبال نخواهد داشت.

6- پرهیز از خودنمایی و فخرفروشی

گاه آراستگی راهی برای فخرفروشی و احساس تفاخر است، از این رو اسلام به شدت آن را نفی می نماید. احادیث معصومین (ع) بیانگر آن است که حتی در پوشیدن لباس باید نیت انسان پاک و زیبا باشد از همین رو اسلام مبنای خود را در پوشش، پرهیز از خودنمایی، مباهات و فخرفروشی قرار داده و کسانی را که بدین منظور لباس می پوشند مورد نکوهش قرار داده است.

پیامبر خدا (ص) می فرماید: «هر کس لباس بپوشد که بدان برتری جوید و مردم به او بنگرند خدا به او ننگرد تا آن لباس را از تن به در کند»[15].

در روایت دیگری فرموده اند: «بپرهیز که برای بزرگ منشی و خودنمایی جامه بلند بپوشی، که خداوند خودخواهی را دوست ندارد و در قیامت به او نظر ننماید»[16].

7- پرهیز از تشبه به کفار

باید از لباس ها و آرایش هایی که نشانه وابستگی به فرهنگ بیگانه و خرده فرهنگ های انحرافی است، اجتناب کرد، از این رو در متون دینی آمده است: «خداوند به پیامبری فرمود: به قومت بگو، لباس دشمنان مرا نپوشند و غذای دشمنان مرا نخورند و خود را به شکل دشمنان من در نیاورند و اگر این کار را بکنند، آنها هم دشمنان من هستند. همان طوری که آن کفار و مشرکین دشمن من هستند»[17]. این است که «تشبّه به کفار» و خود را در ظاهر به شکل غیرمسلمان ها درآوردن، حرام است.

دلیل ممنوعیت این ناهنجاری آن است که رفته رفته «از خودبیگانگی» به دوگانگی در رفتار فردی و اجتماعی منجر می شود و با گذشت زمان به طور طبیعی زمینه برای همرنگی های دیگر در سایر شئون زندگی فراهم می شود تا آنجا که به تدریج موجودیت دینی و ایمانی و هویت اصیل از دست می رود.[18] چنان که پیامبر خدا (ص) فرموده اند: «هر که به گروهی تشبه جوید، از آنهاست»[19].

شهید مطهری درباره این اصل اسلامی می گوید: «از نظر اسلام زبان انگلیسی و ژاپنی و فارسی یکی است.. . اما اسلام یک چیز دیگر گفته است.

گفته شخصیت باختن حرام است. مرعوب دیگران شدن حرام است. تقلید کورکورانه کردن حرام است، هضم شدن و محو شدن در دیگران حرام است. طفیلی گری حرام است. افسون شدن در مقابل بیگانه مانند خرگوشی که در مقابل مار افسون می شود حرام است.. . انحرافات و بدبختی های آنها را به نام پدیده قرن جذب کردن حرام است، اعتقاد به اینکه ایرانی باید جسماً و روحاً و ظاهراً و باطنا فرنگی بشود حرام است»[20].

8- اعتدال و میانه روی

اسلام در استفاده از انواع پوشش ها و زینت ها حد اعتدال و میانه روی را به عنوان یک اصل، برگزیده و هرگونه افراط و تفریط را مردود شمرده است. براساس همین اصل در صورتی که پیروی از مد و مدگرایی به حد تجمل پرستی و افراط برسد مطرود است؛ زیرا این کار یکی از مصادیق اسراف است و اسراف از جمله گناهان کبیره می باشد و خداوند متعال نیز به اسراف کاران وعده دوزخ داده و فرموده: «و مسرفان اهل آتشند»[21].

پی نوشت ها:
[1] مدثر(74)، آیه 4.
[2] تفسیر نمونه، مکارم شیرازى، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1374 ش، اول، ج 25، ص 212.
[3] طب النبى(ص)، ابوالعباس مستغفرى، قم، انتشارات رضى، اول، 1362 ش، ص 21.
[4] مشکاة الأنوار فى غرر الأخبار، ص 263.
[5] نهج‏الفصاحة( مجموعه کلمات قصار حضرت رسول(ص))، ص 304.
[6] مکارم الأخلاق، ص 34.
[7] الکافى، ج 6، ص 440.
[8] وسائل‏الشیعة، ج 5، ص 24.
[9] لوامع صاحبقرانى، ج 2، ص 92.
[10] مستدرک‏الوسائل، ج 3، ص 246.
[11] همان، ج 13، ص 203.
[12] جهت کسب اطلاع بیش‏تر به نظر مرجع تقلید خود مراجعه نمایید.
[13] جهت اطلاع بیش‏تر به کتاب‏هایى که در زمینه هویت و درمان جنسى نگاشته شده، مراجعه کنید.
[14] تحف‏العقول، ص 84.
[15] نهج‏الفصاحة(مجموعه کلمات قصار حضرت رسول(ص))، ص 704.
[16] مکارم‏الأخلاق، ص 109.
[17] الجواهر السنیة( کلیات حدیث قدسى)، ص 680.
[18] آیین بهزیستى در اسلام، ج 4، ص 23.
[19] نهج‏الفصاحة( مجموعه کلمات قصار حضرت رسول( ص))، ص 737.
[20] ر. ک: نظام حقوق زن در اسلام، مرتضى مطهرى، ص 130-/ 135.
[21] غافر( 40)، آیه 43.

منبع: حوزه نت