چرا فقط برای امام حسین (علیهالسلام) روز اربعین تعیین شده و برای امامان دیگر و حتی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)، مراسم روز اربعین نداریم؟
به طور کلی عزاداری امام حسین (ع) با سایر امامان تفاوت دارد و شاید این به دلیل گستره کمی و کیفی واقعه عاشوراست؛ از میان اهل بیت عصمت و طهارت، تنها برای اباعبدالله الحسین (ع) مراسم اربعین می‌گیرند و دلایل متعددی نیز برای آن بیان شده است.
چرا در میان اهل بیت فقط امام حسین (علیه السلام) اربعین دارد؟
این تأکید به عزادارى بر حضرت سیدالشهدا (ع) به خاطر فلسفه‌هاى سازنده و تربیتى متعددی از جمله زنده داشتن یاد و تاریخ پر شکوه نهضت حسینى، الهام بخش روح انقلابى و ستم ستیزى، پیوند عمیق عاطفى بین امت و الگوهاى راستین، اقامه مجالس دینى در سطح وسیع و آشنا شدن توده‌ها با معارف دینى، پالایش روح و تزکیه نفس، اعلام وفادارى نسبت به مظلوم و مخالفت با ظالم و ... است.
زنده نگه داشت نام و یاد امام حسین (ع) به سفارش همه معصومین بوده است، چون انقلاب و قیام امام حسین (ع) در مقابل امویان و دستگاه جور یزید راه اصلاحی و صراط مستقیمی بود که راه درست را از نادرست نمایان کرد.
از این روی پیامبر و همه ائمه و پیشوایان برای زنده نگه داشتن یاد ایشان توصیه‌های بسیاری کردند تا عزاداری امام حسین (ع) برای همیشه به درستی و کامل اقامه شود، برای نمونه امام عسکری (ع) زیارت اربعین را یکی از علائم و نمادهای شیعه می‌داند.
هر چند ویژگی‌ها و معنویتی که در عزاداری امام حسین (ع) هست و تأکیداتی که در روایات به این مطلب وجود دارد برای هیچ یک از معصومین نیست اما تعظیم نام امام حسین (ع) در حقیقت تکریم همه ائمه، خوبان و خوبی‌ها است.
برای توضیح جواب این سوال، به این مطالب توجه کنید:
امام حسین (علیه السلام)، زنده کننده دین خدا:
1. فداکاریهای امام حسین (علیهالسلام)، دین را زنده کرد و نقش او در زنده نگه داشتن دین اسلام، ویژه و حائز اهمیت است. این فداکاریها را باید زنده نگه داشت؛ چون زنده نگه داشتن دین اسلام است. گرامیداشت روز عاشورا و اربعین، در حقیقت زنده نگه داشتن دین اسلام و مبارزه با دشمنان دین است.
منحصر به فرد بودن مصیبت امام حسین (علیه السلام):
2. مصیبت حضرت امام حسین (علیهالسلام)، برای هیچ امام و پیامبری پیش نیامده است. مصیبت امام حسین(علیهالسلام)، از همه مصیبتها بزرگتر و سختتر بود. اگر عامل دیگری هم در کار نبود.
همین عامل کافی است که نشان بدهد چرا برای امام حسین(علیهالسلام) بیش از امامان دیگر و حتی بیش از پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) عزاداری میکنیم و مراسم متعددی برپا میکنیم.
روز یادآوری مصائب آل محمد (صلی الله علیهم اجمعین):
3. در ماه محرم سال 61ق. امام حسین (علیهالسلام)، فرزندان، خویشان و یاران آن حضرت را کشتند و اسیران کربلا را به کوفه و شام بردند و همین اسیران داغدیده، روز اربعین شهادت امام حسین (علیهالسلام) و یارانش، به کربلا رسیدند و همه مصائب روز عاشورا در آن روز تجدید شد و آن روز، روز سختی برای خاندان پیامبر بود.
فداکاریهای امام حسین(علیهالسلام)، دین را زنده کرد و نقش او در زنده نگه داشتن دین اسلام، ویژه و حائز اهمیت است. این فداکاریها را باید زنده نگه داشت؛ چون زنده نگه داشتن دین اسلام است.
مقابله با دشمنان امام حسین (علیه السلام) و دشمنان دین خدا:
4. دشمنان اسلام با به شهادت رساندن امام حسین (علیهالسلام)، قصد نابود کردن دین اسلام را داشتند. دشمنان امام حسین(علیهالسلام) تلاش کردند تا حادثه کربلا، به کلی فراموش شود و حتی کسانی را که برای زیارت امام حسین(علیهالسلام) میآمدند، شکنجه میکردند و میکشتند.
در زمان متوکل عباسی، همه قبرهای کربلا را شخم زدند؛ مزرعه کردند و مردم را از آمدن برای زیارت قبر امام حسین (علیهالسلام)، منع کردند. شیعیان هم برای مقابله با اینها، از هر مناسبتی استفاده میکردند که یکی از این مناسبتها، حادثه روز اربعین است.
زیارت اربعین، از نشانه های مومن:
5. یکی از نشانههای مومن، زیارت امام حسین (علیهالسلام) در روز اربعین است. از حضرت امام حسن عسکری(علیهالسلام) روایت شده است که علامتهای مومن پنج چیز است؛
الف) پنجاه و یک رکعت نماز فریضه و نافله در شبانه روز،
ب) زیارت اربعین،
ج) انگشتر به دست راست کردن،
د) پیشانی بر خاک نهادن در سجده،
د) بسم الله را بلند گفتن
بنابراین یکی از وظایف شیعیان را اهتمام به زیارت اربعین بر شمرده اند.(1)(2)
سفارش اماما ن معصوم برای عزاداری امام حسین(علیه السلام)
6.برپایی مراسم سوگواری برای امام حسین(ع) در مناسبت‌های مختلف دستور امامان (ع) است. گریستن بر ابا عبداله الحسین(ع) ثواب بسیار دارد. فرشتگان، پیامبران، زمین، آسمان، حیوانات صحرا و دریا هم بر عزای حسین (ع) گریسته‌اند.
عزاداری بر حسین (ع) نشانه پیوند قلبی با اهل بیت و سید الشهدا است. دستور امامان بر گریستن بر امام حسین (ع) بسیار است. حضرت رضا (ع) به ریّان بن شبیب فرمود: «اگر بر چیزی گریه کنی، بر حسین بن علی گریه کن، که او را همچون گوسفند سر بریدند»(3)
یکی از رموز این همه تأکید بر سوگواری امام حسین (ع) این است که این کار یک نوع مبارزه با ستمگران بنی امیه و بنی عباس و طاغوتیان برای ابد است.
درحقیقت برقراری عزای حسینی یک جهاد مقدس و احیای خط ائمه(ع) و تبیین مظلومیت آنان و اعتراض به ظالمان و حمایت از مظلومان، و انتقال فرهنگ شهادت به نسل‌های آینده است. به همین خاطر امام بزرگوار فرمودند: "این محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است."
فلسفه هاى سازنده و تربیتى متعدد اربعین
به طور کلی عزاداری امام حسین (علیه السلام) با سایر امامان تفاوت دارد و این به دلیل گستره ی کمی و کیفی واقعه ی عاشوراست.
وضعیت خاص جهان اسلام و مسلمانان، حالات حاکمان مسلمان و ظلم های آنان، تحقیر امت اسلامی، تشدید ظلم علیه شیعیان، فراموشی آموزه هایی چون امر به معروف و نهی از منکر، شیوع بدعتها .
از یک سو و موقعیت ویژه ی ابا عبدالله الحسین (ع) از جهت مظلومیت و تنهایی و نوع جنگ و برخورد فیزیکی با آن حضرت و اهل و عیال ایشان، درسهای تربیتی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و دینی آن از سوی دیگر همه و همه شکل خاصی به این حادثه داده که باعث شده که پیامبر اکرم (ص) و حضرت زهرا و تمام ائمه ی اطهار، بر احیای عزاداری آن حضرت تأکید فراوان داشته باشند.
این تأکید به عزادارى بر حضرت سیدالشهدا(ع) به خاطر فلسفه هاى سازنده و تربیتى متعدد آن است، از جمله:
1- زنده داشتن یاد و تاریخ پرشکوه نهضت حسینى
2- الهام بخش روح انقلابى و ستم ستیزى
3- پیوند عمیق عاطفى بین امت و الگوهاى راستین
4- اقامه مجالس دینى در سطح وسیع و آشنا شدن توده ها با معارف دینى
5- پالایش روح و تزکیه نفس
6- اعلام وفادارى نسبت به مظلوم و مخالفت با ظالم و...
عزاداری برای سید الشهدا به طور خاص از سوی اهل بیت (ع) تأکید شده است و اساساً نباید آن را با سایر عزاداری ها مقایسه کرد. این اهمیت به ماهیت پیامی باز می گردد که این قیام داشته است.
شاید از وجوهی که برای برگزاری روز اربعین برای سیدالشهدا (ع) از سال 61 هجرت و از آن زمان تا حال که شیعه بر این امر همیشه قیام و اقدام کرده و آن را زنده نگه داشته است، آن است که برای سیدالشهدا (ع) زمین و آسمان تا چهل روز گریه کرده است.
چنان که جناب زراره بن اعین (ره) که از اکابر اصحاب اهل بیت و فقهای شیعه امامیه است، از حضرت امام صادق (ع) روایتی نقل کرده به این عبارت که:
"قال ابوعبدالله(ع): یا زراره! إن السماء بکت علی الحسین (ع) أربعین صباحا بالدم، و إن الأرض بکت علیه أربعین صباحا بالسواد، و إن الشمس بکث اربعین صباحا بالکسوف والحمره، و إن الملائکه بکت علیه أربعین صباحا و... الحدیث."(4)
از این حدیث شریف که در یکی از کتب معتبر حدیث شیعه کامل الزیاره نقل شده استفاده می شود که بکاء آسمان و زمین و ملائکه و آفتاب بر سیدالشهدا تا چهل روز طول کشیده است. شاید انتقال همین معنا از سوی اهل بیت این سنت را در میان مردم ایجاد کرده است.
رسیدن کاروان اسیران در سفر بازگشت به صحرای کربلا در چهلم شهادت آن حضرت، و عزاداری معروفی که شد، به همراه زیارت اربعین در این مسئله دخالت داشته است.
عزاداری برای سید الشهدا به طور خاص از سوی اهل بیت (ع) تأکید شده است و اساساً نباید آن را با سایر عزاداری ها مقایسه کرد. این اهمیت به ماهیت پیامی باز می گردد که این قیام داشته است.
نتیجه:
زنده‌داشت نام و یاد امام حسین (ع) به سفارش همه معصومین بوده است، چون انقلاب و قیام امام حسین (ع) در مقابل امویان و دستگاه جور یزید، راه اصلاحی و صراط مستقیمی بود که راه درست را از نادرست نمایان کرد.
از این روی پیامبر (ص) و همه ائمه و پیشوایان برای زنده نگه داشتن یاد ایشان توصیه‌های بسیاری کردند تا عزاداری امام حسین (ع) برای همیشه به درستی و کامل اقامه شود.
زیارت، یکی از راه‌های یاد و احیای اهداف امام حسین (ع) و الگو قرار دادن تفکرات ناب آن حضرت است و زیارت اربعین یعنی چهلمین روز شهادت آن حضرت و روز بیستم صفر، یکی از با فضیلت‌ترین زیارت‌هاست.
پی نوشت:
1. شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، ذیل اعمال اربعین.
2. درر الأخبار با ترجمه ، ص ۶۹۷.
3.أمالی الصدوق، ص: ۱۳۱.
4."کامل الزیاره"، ص 81 و "مستدرک الوسائل"، ج 2، ص 215
منبع:
https://hawzah.net/fa/Note/View/57676
https://www.isna.ir/news/93092213119
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/07/17/2365261
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/07/17/2365261
مرکز مطالعات شیعه
*این مقاله در تاریخ 1401/7/4 بروز رسانی شده است
