راهبردهای رویکرد تبارشناسی اصلاح شده در پژوهشهای فلسفه تعلیم و تربیت :اهداف، پیش فرض‌ها و مولفه‌های روش شناختی این نوع کاوشگری، راهبردهای ویژه ای را نیز در جریان پژوهش ایجاب می کنند. البته باید توجه داشت که تبارشناسیهای فوکویی بیش از آنکه گامهای دقیق معرفت شناختی ارائه کنند، الهام بخشیهایی را ارائه میدهند.
پرسش فوکو نظیر پرسش کانت درباره زمان حال، معطوف به شرایط امکان آن است. وی از چگونگی امکان پذیری زمان حال می پرسد اما در حالی که کانت به دنبال شرایط امکان در ماهیتهای ثابت و تغییرناپذیر است، فوکو آنها را در فراز و فرودهای تاریخی جستجو می کند. بنابراین می توان گفت، شرایط امکان زمان حال که محصول پژوهشهای فوکواند، بر خلاف شرایط امکان کانتی، اموری تاریخی و انعطاف پذیرند. این سخن بدان معناست که در صورت تغییر این رویدادها و تحولات، زمان حال نیز به گونه دیگری ساخته میشد. همین اندیشه تغییر می تواند، آینده را نیز دستخوش تغییر سازد و آن را به گونه‌ای متفاوت از زمان حال سامان بخشد.
همچنین نتایج بررسی‌های تبارشناسی، نشان می دهد زمان حال - که ما در آن زندگی می کنیم - دیگر نتیجه یک توسعه معنادار نیست؛ بلکه از منازعه های میان ارتباطهای معطوف به سلطه و نیرو نتیجه می شود. باید توجه داشت که چارچوب ویژه تبارشناسی و راهبردهای منحصربفرد آن که تاریخ، انسان، قدرت و حقیقت را از زاویه ای دیگر می بینند، در انجام پژوهش تبارشناختی از اهمیت زیادی برخوردار است و بدون آنها و صرفا با داشتن اهداف و پیش فرض‌ها، پژوهش به سرانجام نخواهد رسید.
از سوی دیگر، نظر به نقدهای واردی که در این فصل از نظر گذشت، تبارشناسی فوکویی نیازمند اصلاح است. اصلاح عمده ای که در این رویکرد باید صورت پذیرد، نحوه برخورد آن با شواهد در راستای واقع گرایانه تر کردن آن است. در ادامه مهمترین راهبردهای این نوع پژوهش بررسی می شوند.
استنباط راهبردهای این بخش نیز مانند اصول روشی فصل پیشین، با به کارگیری الگوی اصلاح شده فرانکنا صورت پذیرفته است. به کارگیری روش در این استنباط از آن رو حائز اهمیت است که امکان بررسی میزان ارتباط این راهبردها با اصول را فراهم می آورد و تدوین آنها را در معرض قضاوتی عمومی قرار می دهد. همچنین با به کارگیری این روش، شرایط بسط این راهبردها مهیا می شود. در این مرحله، با توجه به مبانی روشی که خود، برگرفته از پیش فرض‌های تبارشناسی و مقتضیات تربیتی هستند و از ترکیب آنها با اهداف تبارشناسی، راهبردها متولد می گردند.
انتخاب واژه راهبرد از آن جهت صورت گرفته که تبارشناسی فوکویی را به دلیل برخورداری از انعطاف و مبتنی بودن بر خلاقیت های پژوهشگر، نمی توان در قالب گامهای قطعی و متوالی سازمان داد. در عین حال، توجه به برخی امور و انجام برخی اقدامات ویژه - فارغ از توالی در تبارشناسی ضروری است. البته ماهیت رفت و برگشتی پژوهش تاریخی که تبارشناسی را می توان گونه‌ای از آن به شمار آورد و نیز نفوذ سعی و خطا در برخی از اصول روشی تبارشناسی، هندسه مجموعه این راهبردها را از حالت خطی خارج ساخته و بدان ماهیتی مارپیچی می بخشد.
راهبردهای بیان شده در این قسمت، به دو بخش عمده مقدماتی و اصلی تقسیم شده اند. راهبردهای مقدماتی جهت آزمون تناسب موضوع مورد نظر با رویکرد تبارشناسی مورد استفاده قرار می گیرند. به سخن دیگر، به وسیله این راهبردها، پژوهشگر در می یابد که موضوع انتخابی، می تواند موضوع پژوهش تبارشناختی قرار گیرد یا خیر. در گام دوم و پس از عبور موفقیت آمیز از آزمونهای اولیه، پژوهش تبارشناختی با به کارگیری راهبردهای اصلی ادامه می یابد. در ادامه، راهبردهای پژوهش تبارشناسی اصلاح شده در قالب ساختار بیان شده در این بخش، توضیح داده میشوند.
همانگونه که بیان شد، راهبردهای مقدماتی، پیش از آغاز جریان پژوهش، میزان تناسب موضوع با رویکرد تبارشناسی را مشخص می نمایند. در این مرحله از پژوهش، هنوز پژوهشگر از تناسب موضوع با رویکرد تبارشناختی آگاه نیست و راهبردهای مذکور در مقام آزمونی جهت این تناسب عمل مینمایند. از سوی دیگر، چنانچه پاسخ آزمون تناسب مثبت باشد، این راهبردها، زمینه را جهت به کارگیری راهبردهای بعدی و پیشرفت تبارشناسی فراهم می آورند.
اهدافی چون پی جویی شیوه‌های موضوع شدگی انسانها و نیز رهایی بخشی در ترکیب با مبانی روشی آمیختگی مسائل تربیتی با قدرت و برجستگی سوژه در موضوعات تربیتی، نخستین راهبرد مقدماتی تبارشناسی را شکل می دهد. این راهبرد برای پژوهشهای تربیتی که معطوف به موضوعی آمیخته با قدرتند ، با تاکید ویژهای مطرح می شود. همچنین معطوف بودن فعالیتهای عملی و نظری عرصه تعلیم و تربیت به سوژه - اعم از دانش آموز، معلم، مدیر و.. مطالعه این عرصه را به مرتبط دیدن آن با سوژه منوط می سازد.
برای نمونه می توان به مفهوم پردازی فوکو از تنبیه پرداخت. تنبیه که از موضوع های محوری پژوهشهای فوکو به شمار می رود، به گونه‌ای مورد بررسی قرار گرفته که از یک طرف به قدرت و کانون های موضعی آن متصل و از سوی دیگر بر افراد جامعه در مقام سوژهها معطوف باشد. از اساس می توان، تبارشناسی را مطالعه روابط قدرت سوژه و أنواع تحولات آن دانست. بنابراین موضوعات مختلف نیز در دامن همین تعریف، ابتدا باید در منظومه روابط قدرت- سوژه قرار گیرند و سپس ابعاد مختلف این رابطه در آنها پی جویی شود.
هنگامی که فوکو (۱۹۷۹، صص ۳۲-۳۶)در کتاب "مراقبت و تنبیه" از قواعد این مطالعه تبارشناختی سخن می گوید بر این نکته تاکید می ورزد که باید ورود روح به مسائل کیفری و زیر نظر گرفتن آن را نتیجه تغییر در شیوه محاصره بدن توسط مناسبات قدرت دانست. وی بر آن است تا این ورود را در شبکه کلی روابط قدرت سوژه بنگرد و تحولات آن را با همین نگاه پی جویی کند. او این نوع مطالعه خویش را مطالعه دگردیسی روشهای تنبیهی بر پایه تکنولوژی های سیاسی بدن می خواند که در آن می توان به مطالعه تاریخ مشترکی از قدرت و روابط ابژهای پرداخت. در این حالت، ملایمت کیفری به منزله تکنیک قدرت تحلیل می شود و انسان، روح، بهنجار یا نابهنجار به جای جرم، ابژه های دخالتهای کیفری در نظر گرفته می شوند. ملایمت کیفری در این حالت در شبکه روابط قدرت سوژه تحلیل شده است.
منبع: تبارشناسی و تعلیم و تربیت، نرگس سجادیه، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران، 1394
