در مکتبهای غیر الهی نیز گرچه تغییر و تحولات تاریخ را به عوامل دیگری غیر از انسان نسبت داده اند اما باز انسان به عنوان اصلی ترین موضوع مورد بحث آنها مطرح شده است . از آنجا که منابع انسانی محور اساسی مدیریت است ، مهمترین بحث در مدیریت قطعا بحث پیرامون انسان خواهد بود . در این بحث سعی بر این است که انسان از دیدگاههای مختلف مورد بحث و بررسی قرار گیرد. انسان در مکاتب الهی سرگذشت شگفت و جالبی دارد . می تواند مسیری طولانی و پرفراز و نشیب را بپیماید که از بلندای علیین تا پرتگاه سافلین فاصله دارد . او هدف آفرینش و منبع تمامی خیرات و شرارتها است. او جهان را به تسخیر خویش در می آورد و در خلقتش ملائک به سجده او فرمان داده می شوند. از نظر اسلام و قرآن انسان موجودی است که از جهانی برتر به این کره خاکی هبوط کرده است ، او امانتدار الهی ، مسجود ملائکه ، آگاه به اسماء الله و از همه بالاتر جانشین خدا در زمین است . او تنها موجودی است که در میان جانداران از آفرینشی دیگر و دارای روح خدایی است. در صورت انحراف می تواند به پرتگاهی سقوط کند که هیچ حیوان درندهای هرگز یارای آنهمه وحشیگری را ندارد و سرانجام موجودی است که در نهاد او مجموعه ای از خصوصیات متضاد یافت می شود .در این مبحث برای شناخت انسان از نظر اسلام به دو موضوع اساسی میپردازیم که عبارتند از خلقت انسان و خصوصیات ارزشی و ضد ارزشی او. در مورد خلقت انسان دیدگاههای مختلفی وجود دارد که در اینجا بدون اینکه وارد جزئیات بحث شویم ، به اشاره ای بسنده می کنیم :
1-اکثریت فلاسفه و دانشمندان به خصوص تا قرن هجدهم خلقت آدمی را همچون صاحبان ادیان الهی خلقتی مستقل دانسته اند و آن را به جریان تکامل انواع متصل نکرده اند .
۲- در اواسط قرن هجدهم نظریه تحول توسط لامارک (۱۸۲۹-۱۷۶۶) مطرح شد و سپس مشهورترین فردی که روی این نظریه کارکرد چارلز داروین (۱۸۸۲-۱۸۰۹) است که کتاب معروف خود را به نام « بنیاد انواع و جریان آن در انتخاب طبیعی» به رشته تحریر در آورد . به دنبال انتقاداتی که از نظریه داروین مطرح شده ، نظریه موتاسیون یا جهش بوسیله دانشمند هلندی در اصلاح و تکامل نظریه داروین مطرح شد که مورد توجه دانشمندان جامعه شناسی چون مورگان و هولدان قرار گرفت . گذشته از این مسأله که آیا نظریات الامارک ، داروین و دیگران بخصوص نظریه داروین که انسان را از نسل میمون دانسته و تحول و تطور جانداران را پایه و ریشه انسان می داند با اصل توحید مغایرت دارید یا خیر، این نظریه بیشتر بر پایه منطق مفاهیم تجریدی استوار است تا قوانین تجریدی ، به همین دلیل دلایلی که بر رد این نظریات ارائه شده اهمیت و اعتبار آنها را از بین برده است.
٣- خلقت انسان از نظر اسلام و قرآن با خلقت حضرت آدم که از پیامبران الهی است آغاز می شود . اسلام و بطور کلی مکتبهای الهی ، بی فرهنگی وتوحش انسانهای اولیه را رد می کنند و معتقدند که هبوط آدم و حوا به عنوان انسانهای نخستین به زمین خاکی سرآغاز زندگی انسان را تشکیل می دهد که همراه با تشکیل خانواده و فرهنگ الهی انسانی بوده است .
قرآن کریم در دو گروه از آیات ، موضوع خلقت انسان را تبیین می کند . دسته اول آیاتی هستند که به جریان طبیعی خلقت انسان مربوط است که از ماده زمینی آغاز می گردد ، به صورت نطفه در می آید ، در مجرای تبدیلات جنینی به علقه و مضغه تبدیل می شود و پس از مرحله استخوان بندی و تکامل جنین ، تولد کودک صورت می گیرد . از جمله این آیات ، آیه ۱۲ تا 14 سوره مؤمنون است : و لقد خلقنا الانسان من سلاله من طین. ثم جعلناه نطفه فی قرار مکین ثم جعلنا النطفه علقه فخلقنا العلقه مضغه فخلقنا المضعه عظاما فکسونا العظام لحما ثم أنشاناه خلقا اخر فتبارک الله احسن الخالقین . « ما انسان را از (حقیقتی که از گل بیرون کشیده شده است ، آفریدیم سپس آن را بصورت نطفه ای در قرارگاه محکم قرار دادیم ، آنکه نطفه را به علقه و علقه را به مضغه و مضغه را به استخوانها تبدیل نموده و به استخوانها گوشت پوشاندیم و سپس خلقت دیگری در او ایجاد کردیم ، پس پاکیزه و بخشنده برکت است خداوندی که بهترین آفریندگان است .»
دسته دوم آیاتی هستند که آغاز خلقت انسان را تشریح می کنند، و درباره سجده فرشتگان و داستان آدم ابوالبشر که اولین انسان روی کره خاکی است دستور پروردگار را توضیح می دهند و خصوصیات او را بیان می کنند . از این دسته آیات موضوع استقلال خلقت انسان نسبت به سایر موجودات عالم و عظمت و خصوصیات انسان روشن می شود . بنابراین خلقت انسان از نظر اسلام خلقتی است مستقل از سایر موجودات عالم و انسان از ابتدای خلقت دارای تمدن و زندگی خانوادگی و اعتقادات و گرایشات و تشخیص سود و زیان و خیر و شر و در معرض وسوسه شیطان و برخوردار از هدایت انبیاء بوده است .
منبع: اصول ومبانی مدیریت در اسلام، مهرداد حسن زاده و عبد العظیم عزیزخانی، انتشارات هنر آبی، چاپ اول، تهران، 1390
