تنبلي چشم چیست؟

تنبلي چشم خود يک بيماري نيست، بلکه زاييده بيماري هاي چشم است که در صورت درمان نکردن به موقع مي تواند باعث کاهش بينايي تا آخر عمر شود. تشخيص تنبلي چشم توسط پزشک در صورت توجه به آن، آسان مي باشد. به همين علت همه تلاش هايي که پزشکان امروزي انجام مي دهند براي تشخيص به موقع و درمان مناسب آن است. طرح مبارزه با تنبلي چشم در سطح کشور چندين سال است که به صورت اجباري در برنامه معاينات پيش از دبستان براي کودکان قرار داده شده است.
«تنبلي چشم» يا آمبليوپي (Amblyopia) عبارت است از ديد کم در يک چشم يا هر دو چشم که با اختلالات عضوي و بيماري هاي ساختماني چشم همراه نيست. اين عيب معمولا در دوران کودکي ايجاد مي شود. هنگامي که بينايي يکي از چشم ها خوب باشد و ديگري خوب نباشد، چشمي که بينايي ضعيف تري دارد، چشم تنبل خوانده مي شود. معمولا تنها يکي از چشم ها دچار تنبلي مي شود.

شيوع تنبلي چشم در چه تعداد از افراد مي باشد و بهترين زمان براي بهبود آن چه سني است؟

از هر 100 نفر، 3 تا 4 نفر به تنبلي چشم مبتلا هستند. بهترين زمان اصلاح تنبلي چشم، دوران شيرخوارگي يا اوايل کودکي است. نوزاد تازه متولد شده توانايي ديدن را دارد، ولي با استفاده مناسب از چشم ها، سيستم بينايي در سال هاي اوليه زندگي تکامل مي يابد. اگر طي اين سال ها به دلايلي مثل: کدورت هاي عدسي يا قرنيه و عيوب انکساري، چشم ديد خوبي نداشته باشد، به تدريج توانايي بينايي کاهش مي يابد. پس از دهه اول زندگي، رشد سيستم بينايي کامل و معمولا غيرقابل تغيير مي شود، بنابراين تنبلي چشم بايد در دوران کودکي هر چه زودتر تشخيص داده شود و درمان گردد.

چه سني براي مراجعه به چشم پزشک جهت پيشگيري و کنترل اين بيماري، مناسب است؟

بايد چشم تمام کودکان، در چهار سالگي توسط چشم پزشک معاينه شود. روش هاي جديد، سنجش بينايي در کودکان را امکان پذير ساخته است. در صورت وجود تاريخچه فاميلي از انحراف چشم، آب مرواريد کودکي يا بيماري هاي جدي ديگر، لازم است چشم پزشک حتي پيش از سه سالگي، بينايي کودک را بررسي نمايد.

علل تنبلي چشم چيست؟

تنبلي چشم ناشي از هر گونه علتي باشد، استفاده از چشم و رشد بينايي را تحت تاثير قرار مي دهد. در برخي از موارد، وضعيت هايي که با تنبلي چشم همراه است ارثي مي باشد. کودکاني که در خانواده آن ها سابقه تنبلي يا انحراف چشم وجود دارد، بايد در اوايل دوران کودکي توسط چشم پزشک معاينه شوند. تنبلي چشم سه علت عمده دارد که عبارت اند از:
1- انحراف چشم (استرابيسم)
2- ضعف بينايي (عيوب انکساري)
3- کدورت در محيط هاي شفاف چشمي
استرابيسم (انحراف چشم): در اين حالت معمولا تصاوير چشم منحرف، حذف مي شوند و کودک فقط از چشم سالم استفاده مي نمايد که اين مساله به مرور، سبب تنبلي چشم منحرف مي شود.
عيوب انکساري (ضعف بينايي): تنبلي چشم در اثر عيوب انکساري هنگامي اتفاق مي افتد که تصوير ايجاد شده از يک چشم يا هر دو چشم غير واضح باشد. علت آن است که يک چشم بيشتر از ديگري و يا هر دو چشم داراي عيب انکساري نزديک بيني، دوربيني و يا آستيگماتيسم است. معمولا تصاوير چشم تار، حذف شده و آن چشم به مرور تنبل مي شود. تنبلي چشم خود يک بيماري نيست، بلکه زاييده بيماري هاي چشم است که در صورت عدم درمان به موقع مي تواند باعث کاهش بينايي تا آخر عمر شود.در تنبلي چشم ناشي از عيوب انکساري، ظاهر چشم ها طبيعي به نظر مي رسد، اما بينايي يکي از آن ها و يا هر دو چشم ضعيف مي شود. اين حالت از لحاظ تشخيصي مشکل ترين نوع تنبلي چشم است، چرا که به سنجش دقيق بينايي نياز دارد و اصلاح آن معمولا با عينک و يا لنزهاي تماسي امکان پذير است.
کدورت در مسير بينايي: برخي بيماري هاي چشمي مانند آب مرواريد (کدر شدن عدسي طبيعي چشم)، کدورت قرنيه يا زجاجيه و افتادگي پلک (که جلوي چشم را گرفته باشد) ممکن است به تنبلي چشم منجر شود. به طور کلي هر گونه عاملي که مانع از تشکيل تصوير واضح در چشم شود، مي تواند منجر به تنبلي چشم در کودک گردد. غالبا اين حالت شديدترين نوع تنبلي چشم مي باشد.

آيا والدين مي توانند بدون مراجعه به پزشک، متوجه تنبلي چشم فرزند خود شوند؟

تشخيص تنبلي چشم آسان نيست. کودک و پدر و مادر وي ممکن است از ضعيف بودن چشم کودک مطلع نباشند، به جز در مواردي که چشم کودک انحراف يا ناهنجاري واضح ديگري داشته باشد.

تشخيص تنبلي چشم چگونه است؟

تنبلي چشم با بروز اختلاف بينايي بين دو چشم، يا کاهش بينايي در هر دو چشم تشخيص داده مي شود. از آنجايي که سنجش بينايي در بچه هاي کوچک مشکل است، چشم پزشک غالبا با مشاهده نحوه دنبال کردن اشيا توسط هر يک از چشم هاي کودک، در حالي که چشم ديگر وي بسته مي باشد، مي تواند شدت بينايي او را برآورد بزند. چشم پزشک با استفاده از آزمايش هاي گوناگون پاسخ هاي کودک را هنگامي که يکي از چشم هاي وي بسته است، مشاهده مي نمايد. از نشانه هاي تشخيصي آن است که اگر يکي از چشم ها تنبل باشد و چشم سالم بسته شده باشد، ممکن است کودک تلاش نمايد تا از اطراف چشم بند نگاه کند، يا سعي در برداشتن چشم بند نمايد، و يا اينکه گريه کند. در سن 3 تا 4 سالگي معمولا مي توان بينايي را به درستي و با کمک تابلوهاي ديواري سنجيد، اگر چه تجربه ومهارت کافي پزشک جهت تشخيص تنبلي در اين موارد هم لازم است.بينايي ضعيف در يکي از چشم ها همواره دال بر وجود تنبلي چشم نمي باشد و بايد معاينه دقيق توسط چشم پزشک انجام شود تا وجود احتمالي بيماري هايي مثل تومورها، التهابات درون چشمي و ... که ممکن است در صورت عدم درمان باعث کاهش بينايي هميشگي و گاهي تهديد حيات بيمار شوند، مشخص گردد.
درمان تنبلی چشم چگونه است؟جهت درمان تنبلي چشم، بعد از رفع علت زمينه ساز تنبلي (مثل اصلاح عيب انکساري يا رفع کدورت مسير بينايي)، بايد کودک را به استفاده از چشم ضعيف وادار نمود. اين کار معمولا با بستن چشم سالم براي هفته ها يا ماه ها صورت مي گيرد. چشم پزشک ممکن است براي اصلاح عيب انکساري چشم (نزديک بيني، دوربيني يا آستيگماتيسم)، عينک تجويز نمايد. اگر عينک به تنهايي باعث بهبود بينايي نشود، بستن چشم سالم هم لازم خواهد بود. بطور استثنائی در مواردي که تنبلي چشم ناشي از انحراف چشم باشد، درمان تنبلي چشم معمولا پيش از جراحي براي اصلاح انحراف چشم صورت مي گيرد و بستن چشم غالبا پس از جراحي نيز ادامه مي يابد. اگر چشم پزشک متوجه آب مرواريد (کاتاراکت) يا افتادگي پلک و يا ناهنجاري ديگري شود، اغلب انجام جراحي براي اصلاح مشکل زمينه اي قبل از درمان تنبلي لازم مي باشد و پس از جراحي، بستن چشم سالم، براي بهبود بينايي لازم است.

عدم درمان تنبلي چشم چه عوارضي را به دنبال دارد؟

اگر تنبلي چشم درمان نگردد، کاهش بينايي جدي و دائمي در چشم تنبل رخ مي دهد، ديد سه بعدي از بين مي رود و اگر چشم سالم بيمار شود يا به آن آسيبي برسد، ممکن است فرد تا آخر عمر از بينايي ضعيف رنج ببرد.

نقش والدين در درمان تنبلي چشم چيست؟

پدر و مادر نقش مهمي در تشخيص و درمان تنبلي چشم کودک خود دارند. چشم پزشک مي تواند پدر و مادر را درباره نحوه درمان تنبلي راهنمايي نمايد، اما مسئوليت انجام درمان اصلي بر عهده پدر و مادر است. هر کودکي از بستن چشم سالم خود امتناع مي ورزد؛ زيرا براي ديدن اشيا به چشم سالم خود وابسته مي باشد، اما پدر ومادر بايد کودک خود را براي انجام آنچه که به نفع اوست، تشويق و حتي وادار نمايند. مدت زمان بستن از چند ساعت در روز تا تمام ساعات بيداري متفاوت است. درمان تنبلي چشم بايد هر چه زودتر شروع شود. بهتر است هنگامي که براي اولين بار چشم کودک بسته مي شود، علت اين کار براي او توضيح داده شود. همچنين بهتر است که ابتدا با بستن چشم عروسک، نحوه بستن براي کودک به نمايش گذاشته شود. چناچه کودک دبستاني يا پيش دبستاني است، حتما درباره بستن چشم براي آموزگار وي توضيح لازم داده شود. براي تشويق کودک به انجام فعاليت هاي روزانه و توضيح درباره وضعيت وي به همکلاسي هايش، راهنمايي آموزگار مفيد مي باشد.

طول مدت درمان و ميزان اثر بخشي آن چقدر است؟

مدت زمان بستن چشم کودکان متفاوت است. به عنوان يک اصل کلي: هر چه سن کودک کمتر و شدت تنبلي چشم وي کمتر باشد، درمان او سريع تر انجام خواهد شد. بهتر است بستن چشم تا زماني که ديد هر دو چشم يکسان شود ادامه يابد. معمولا بستن چشم، بينايي را بهبود مي بخشد، اما انحراف چشم ها را تغيير نمي دهد .هنگامي که بينايي در هر دو چشم خوب شد و يا به سطح ثابت و قابل قبول رسيد، چشم پزشک مي تواند براي تصحيح انحراف چشم ها ، درمان مناسب را که اغلب جراحي است تجويز نمايد.

با توجه به عدم همکاري گروهي از بچه ها، آيا روش ديگري جز بستن چشم ها وجود دارد؟

بيشتر محققين معتقدند که بستن چشم، روش برتر درمان تنبلي چشم است. ولي در مورد کودکاني که به هيچ عنوان راضي به بستن چشم نمي شوند، تنها راه حل تار کردن چشم سالم با استفاده از قطره آتروپين 1- 5/0 درصد است که بايد با تجويز چشم پزشک صورت گيرد.طي درمان تنبلي چشم، بايد کودک مرتبا تحت نظارت چشم پزشک باشد و در هر جلسه ديد هر دو چشم امتحان شود و پدر و مادر بدون توجه به پاسخ اوليه مثبت يا منفي، بايد درمان تنبلي چشم را طبق دستور چشم پزشک ادامه دهند.
منبع:http://nasle-farda.ir
/خ