کودک خلاق اغلب از منابع خود به انواع و اشکال مختلف و گاه حیرت انگیز استفاده می کند. ممکن است یک جعبه خالی برای کودک خلاق ارزشی به مراتب بیش از بهترین و پیچیده ترین اسباب بازیها داشته باشد. کودکان خلاق می توانند با توجه به موقعیت و مکان خاص بازی را تغییر دهند، بازی‌های جدید ابداع کنند، مقررات خاصی وضع کنند، رهبری بازی را در دست گرفته و با سازمان بندی منسجم په به صورت فردی و چه به صورت گروهی بازی کنند. بازی این گونه افراد از تنوع و گوناگونی آکنده بوده و می توانند با توجه به علایق خود و بازی کنان هدفهای بازی را اعمال کنند. در مقابل کودکانی که از خلاقیت بی بهره بوده و یا خلاقیت کمی دارند در بازیها نقش پیرو را به عهده گرفته، خود را ملزم به رعایت کامل مقررات بازی می دانند، تخطی از قوانین را جایز نشمرده و بازی را بیشتر به عنوان وظیفه و کار تلقی می کنند تا وسیله ای برای رشد، بنابراین سهم آنها از لذت بازی کمتر از کودکان خلاق است.
مطالعات روان شناسان درباره خلاقیت نشان داده است که خلاقیت نیز همانند سایر جنبه های انسان از الگویی پیروی می کند. به نظر آنها خلاقیت در اوایل زندگی و ابتدا در بازی کودک ظاهر می شود و به تدریج در جنبه های دیگر زندگی از قبیل کار، مدرسه، فعالیت های تفریحی و مشاغل تجلی می کند. ابتکارات یا تولیدات خلاق در طول سالهای ۳۰ و ۴۰ به اوج می رسد. بعد از آن حالت فلات پیدا می کند، به تدریج کاهش می یابد.
اریکسون، میان سالی را سن بحرانی نامیده است که در آن تولید یعنی تمایل به خلق یا به وجود آوردن یا رکود حکمفرما خواهد شد. به عقیده روانشناسان عوامل محیطی از قبیل فقر بهداشتی، اوضاع و احوال خانوادگی، فشارهای مالی و نبودن وقت آزاد در به اوج رسیدن خلاقیت مؤثرند و شواهد دال بر کاهش آن به سبب محدودیت های موروثی وجود ندارد.
عوامل تسریع کننده در رشد خلاقیت
وقت: کودکان برای خلاق شدن وقت زیادی لازم دارند تا با افکار و مفاهیم درگیر شوند و با آنها بازی کنند و آنها را به اشکال نو و ابتکاری در آورند.ترغیب و تشویق: کودکان برای خلاقیت و خلاق بار آمدن به تشویق و ترغیب نیاز دارند و انتقاد مانع خلاقیت ایشان می شود.
مواد: بدیهی است وجود مواد گوناگون مثلا کاغذ، خمیر و... برای تحریک خلاقیت در کودکان ضرورت دارد.
محیط محرک: محیط خانه و مدرسه باید با تشویق و راهنمایی کودکان در کاربرد مواد و اشیا، خلاقیت ایشان را بر انگیزد.
روابط غیر انحصاری والدین کودک: والدینی که نه حامی افراطی و نه انحصارگر افراطی فرزند خود هستند، طبعا او را به استقلال و اتکا به خویش تشویق خواهند کرد و این دو تاثیر بیشتری در خلاقیت دارند.
روشهای پرورش کودک: روش آزاد منشانه و آسان گیر در پرورش کودکان در خانه و مدرسه خلاقیت را تسریع می کند، در صورتی که سختگیری از آن جلو گیری می کند.
فرصت کسب معلومات: خلاقیت در خلا انجام نمی گیرد، بلکه مستلزم کسب معلومات است که زیر بنای خلاقیت بشمار می رود.
جلوه های خلاقیت در کودکان: کودکان فرایند خلاقیت خود را در سنین مختلف به شکل‌های گوناگون آشکار می کنند که به جلوه های خلاقیت معروفند. این جلوه ها عمدتا عبارتند از:
جاندار پنداری :علاقه به نسبت دادن هشیاری به اشیا و موجودات غیر جاندار. این جلوه را غالبا در کودکان خردسال که هنوز نمی توانند جاندار را از غیر جاندار تمیز دهند، می بینیم، آنها از نسبت دادن صفات زندگان به موجودات غیر زنده لذت می برند و معمولا صفاتی را به آنها نسبت می کند که والدینشان به خود ایشان نسبت می دهند.
بازی سازنده : کودکان زمانی که به سن مدرسه می رسند و می توانند خیالبافی و واقعیت را از هم تشخیص دهند، توجه خود را از بازی نمایش به بازی سازنده معطوف می کنند.
دوست خیالی: از شخص، حیوان یا چیزی که کودک در عالم خیالش می آفریند تا نقش دوست را با او ایفا کند، زیرا بیشتر بازی ها برای لذت بخش بودن به همبازی نیاز دارند و کودکانی که همبازی ندارند غالبا یک همبازی خیالی برای خودشان خلق می کنند. کودکی که تجارب اجتماعی تلخ و ناخوشایند دارد، ممکن است همبازی خیالی را بر همبازی واقعی ترجیح دهد.
رویای بیداری: رویای بیداری مانند بازیها، فعالیتی است که شخص از پرداختن به آن لذت می برد. شکلی از بازی ذهنی است که معمولا خیال پردازی خوانده می شود تا جلوه های کنترل شده تخیل مشخص شود.
دروغ های مصلحت آمیز کودک: یکی از جلوه های بسیار شایع میان کودک خردسال، گفتن دروغهای مصلحتی است که با دروغهایی که بزرگسالان فکر می کنند تفاوت دارد. این گونه دروغ را کودک بر خلاف تصور بزرگسالان عملا درست می پندارند.
شوخی سازی : شوخی دو جنبه دارد: توانایی ادراک شوخی و دیگری توانایی تولید آن و جنبه پذیرش اجتماعی را هم باید به آن افزود، زیرا جالب یا غیر جالب بودن شوخی را اطرافیان تعیین می کنند. تولید شوخی مستلزم شناخت موقعیت است، همچنین با میزان علاقه شخص به پذیرش اجتماعی بستگی دارد. به این معنا که کودکان ناراضی از میزان آن طبعا به تولید شوخی انگیزش بیشتری خواهند داشت تا به هدف خود برسد. شوخیها انواع ساده و پیچیده دارند که خلاقیت عمدتا در شوخی های پیچیده به چشم می خورد.
داستان گویی: یکی دیگر از جلوه های خلاقیت، داستان گویی است. کودکان خلاق در انتخاب و بیان داستان موفقیت بیشتری دارند و بهتر و بیشتر می توانند توجه شنوندگان خود را جلب کنند.
مفهوم خود آرمانی: مفهوم خود آرمانی آرزوی کودکان به این است که آن باشند یا آن چیز را عرضه کنند که خود دوست دارند به آن برسند. به عبارت دیگر منظور از خود آرمانی، علاقه شخص به این است که دیگران او را آنچنان که خودش می خواهد دریابند. اعم از خود پنداری بدنی و خود پنداری روانشناختی
منبع: کودکان نابغه و باهوش، فاطمه تقدسی‌نیا، نوید حکمت، چاپ دوم، قم، 1396
