با رشد تکنولوژی‌های ارتباطی زندگی فردی و جمعی انسان در فضای مجازی اهمیتی روزافزون یافته، به طوری که این تکنولوژی ها می توانند به عنوان فرصت و ابزاری در خدمت هویت سازی، تقویت و ارائه آن و بالعکس هویت زدایی قرار گیرند. در عصر حاضر کشورها در نظام بین الملل از فضای مجازی به عنوان ابزاری برای سلطه فرهنگی خود در جوامع دیگر استفاده می کنند. فرهنگ و تمدن و تاریخ دیرینه ایران به عنوان یک کشور و ملت با هویتی ایرانی و اسلامی و نقش آفرینی آن در تاریخ و تمدن جهان موجب تأثیر عمیق عوامل فرهنگی و اسلامی در سیاست خارجی آن گردید است. در چنین شرایطی دستگاه دیپلماسی می تواند در فضای مجازی با استفاده از ساز و کارهایی چون دیپلماسی چندجانبه، افزایش نفوذ در افکار عمومی جهان، جمع آوری اطلاعات، ارتباط و مذاکره به معرفی و برجسته ساختن هویت ایرانی – اسلامی در نظام بین الملل بپردازد. مقاله حاضر در صدد پاسخگویی به این سؤال است که دستگاه دیپلماسی چگونه از طریق فضای مجازی به معرفی و ارائه هویت ایرانی – اسلامی در نظام بین الملل می پردازد؟ به واقع این نوشتار بر آن است تا نشان دهد جمهوری اسلامی ایران در فضای مجازی با تقویت بنیه هویت و فرهنگ ایرانی - اسلامی می تواند از فرصت استفاده کرده و با استفاده از سازوکارهای گفته شده به حفظ و نشر فرهنگ و هویت ایرانی – اسلامی و معرفی آن به جهانیان اقدام و منافع ملی را دنبال کند.
نقش و جایگاه نهادهای فرهنگی و اجتماعی غیردولتی و مردم نهاد در حوزه های گوناگون زندگی اجتماعی از اهمیت فزاینده ای برخودار است. یکی از تأثیرات این نهادها مربوط به فرآیندهای هویت سازی و هویت بخشی است که می توانند در سطوح و ابعاد مختلف بررسی گردند. در واقع هویت و مؤلفه های آن از ارکان هستی شناسانه یک ملت و تمدن بوده که کیفیت وجودی و نحوه استقرار آن در متن ذهنی جامعه، اثر مستقیمی بر کار کرد عینی و ملموس فعالیت های فردی و جمعی آن جامعه خواهد داشت. از طرفی گسترش گریزناپذیر حضور و فعالیتهای مختلف افراد در فضای مجازی باعث انتقال سازوکارهای بنیادین از جمله کار کردهای هویتی (سازنده و مخرب) به این فضا شده است. با عنایست به این که دولت در تمامی عرصه ها و نیز فضای مجازی صرفا تا حدودی توانایی ورود و فعالیت خواهد داشت، نقش سازمانهای مردم نهاد و غیردولتی به عنوان عناصر هویت ساز در این فضا برجسته تر خواهد بود.
سؤال پژوهش این است که چه راهکارهایی برای ورود سازنده نهادهای غیردولتی جهت فعالیت های هویت ساز آنها در عرصه فضای مجازی وجود خواهد داشت؟ (بررسی مواردی چون ایجاد، شناسایی، الگوبرداری، حمایت، گسترش و سیاستگذاری های معطوف به حمایت از این نهادها.) فرضیه تحقیق عبارتست از این که تاکنون بهره مناسبی از ظرفیت نهادهای غیردولتی در زمینه هویت سازی برده نشده و هم چنین سودمندتر بودن سازمانها و نهادهای غیردولتی نسبت به دولت در فرآیندهای هویت بخشی در فضای مجازی آمری مشخص و غیرقابل انکار است. انگار؛ شهروندی مشارکت گرا به مثابه هدف سیاست گذاری در حوزه هویت است. با توجه به مباحث مطرح شده، این نوشتار در صدد پاسخ به این پرسش اصلی و محوری است که چگونه فرایند تدوین و اجرای سیاست گذاری هویتی در فضای مجازی پدید آمده از گسترش سپهر اجتماعی پدیده جهانی شدن، باعث شکل گیری انگاره شهروندی مشارکت گرا می گردد؟ هم چنین، فرضیه مورد بررسی این است که فرایند سیاست گذاری هویتی مناسب در فضای مجازی از طریق تقویت روحیه همبستگی و وحدت ملی، پرورش و تربیت شهروندان مسئول و آگاه از حقوق و تکالیف خود، ارتقای میزان اعتماد و سرمایه اجتماعی و بالا بردن درجه امنیت و ثبات نظام سیاسی، به تکوین و توسعه ایده شهروندی مشارکت گرا، برخوردار از احساس تعلق به میهن و دارای هویت ملی قوی می انجامد.
منبع: فضای مجازی و هویت، دکتر شقایق حیدری، انتشارات تمدن ایرانی، چاپ دوم، تهران، 1394
