وقتی برنامه ریزی برای اوقات فراغت فرزندان، متناسب با نیازهای روحی و جسمی آنها صورت نمی گیرد، کودکان و نوجوانان تصور می کنند که بیشتر وقت شان را باید برای تماشای تلویزیون و بازی‌های کامپیوتری که بیشترشان هم خشونت آمیزند، صرف کنند؛ در حالی که ضایعه ناشی از تماشای کارتونهایا انجام بازی‌های خشن، کمتر از خشونت های اجتماعی نیست. علت گرایش کودکان و نوجوانان به بازی‌های کامپیوتری یا کارتونهای خشن، ارضا شدن حس هیجان و رقابت خواهی است که در قالب این نوع برنامه ها نهفته است و از نیازهای روحی این مقاطع سنی محسوب می شود.
روان شناسان تاکید می کنند این درست است که بچه‌های امروز با توجه به آپارتمان نشینی بیش از پیش به فعالیت های ورزشی نیاز دارند، چراکه ورزش غیر از آن که نوعی فعالیت بدنی، اجتماعی و گروهی محسوب می شود، نوعی بازی هم به حساب می آید و می تواند به حس هیجان خواهی و رقابت پذیری کودک هم پاسخ بدهد. حال این بازی ها می تواند جنبه جسمی داشته باشد یا به تقویت قوای فکری یا تخیل کودک کمک کند.
کاهش زمانی که بچه‌ها جلوی کامپیوتر یا تلویزیون می گذرانند به همت و تلاش والدین برای برنامه ریزی فعالیتها یا بازی‌هایی در خارج از خانه باز می گردد که در آنها رقابت و هیجان وجود داشته باشد. موسیقی و کارهای هنری دیگر اگر رنگ و بوی رقابت به خود بگیرد، می تواند به بسیاری از نیازهای هیجانی کودک و نوجوان پاسخ بدهد.
این پدرها و مادرها هستند که نمی خواهند برای فعالیت های رقابتی کودکان خارج از منزل برنامه ریزی کنند. والدین ترجیح میدهند که فرزندشان را به تماشای کارتون یا انجام بازی کامپیوتری در خانه ترغیب کنند، زیرا خودشان هم از داشتن برنامه های پرتحرک و همراه با فعالیت های جسمی طفره می روند؛ کودک هم با تماشای برنامه های خشن به هیجانات درونی اش پاسخ میدهد. بی جهت نیست که روان شناسان هشدار می دهند که صرف زمان طولانی پای تلویزیون یا کامپیوتر، فعالیت کودکان را محدود کرده و سلامت جسمی شان را به خطر می اندازد. از سوی دیگر تلویزیون ارتباط افراد خانواده را کم کرده و روابط سازنده و لازم والدین با کودکان و نوجوانان را محدود می کند.
برنامه ریزی برای گذراندن اوقات فراغت باید ابتدا بر اساس علایق کودک یا نوجوانان و سپس امکانات والدین تنظیم شود. سرمایه گذاری برای تنظیم برنامه ای مفید و مفرح در تعطیلات نوروزی برای فرزندان به تامین مالی و نیز صرف وقت از سوی والدین نیاز دارد. در نظر گرفتن علایق کودک در تنظیم اوقات فراغت، پایه ای برای یادگیری مهارتهای زندگی و خودشناسی او خواهد بود. توجه به حس هیجان خواهی در کنار افزایش آگاهی های شناختی، روانی، اجتماعی و حرکتی اصلی ترین ضرورت ها در برنامه ریزی برای اوقات فراغت کودک یا نوجوان است.
روان شناسان می گویند: لزومی ندارد که والدین اجازه دهند فرزندانشان از ابتدا تا پایان یک کارتون خشن را ببینند، بلکه می توان با ایجاد سوالاتی برای تحریک حس کنجکاوی کودکان، دیدن آن را برای حدس زدن اتفاقات و تحریک حس تشخیص کودکان از شخصیت های مثبت و منفی کارتون به چند بخش تقسیم کرد. به این ترتیب از تاثیر پذیری منفی کودکان، تحت تاثیر شخصیت های این نوع کارتونها کاسته خواهد شد؛ به بیان دیگر والدین به کسب برداشتهای صحیح از شخصیت های کارتونی توسط کودکانشان کمک می کنند. استفاده مداوم از برنامه های تلویزیونی، کودک و نوجوان را به گیرنده ای بدون تفکر و بدون داد و ستد اندیشه و تجزیه و تحلیل مطالب تبدیل می کند. در واقع، صدا و حرکت او را جلب کرده و به سمت بی توجهی، عدم انتخاب و بی تفاوتی نسبت به آنچه عرضه می شود، سوق می دهد. آن گاه نسلی که باید سازنده زندگی باشد، تماشاچی صرف صحنه ها می شود. استفاده صحیح، مفید و مفرح از وقت را باید از کودکی به فرزندان آموخت.
برای کودک الگوی مناسبی باشید، نباید انتظار داشته باشید کودکی که هرگز پدر و مادرش را در حال گوش کردن به یک خبر علمی از رادیو یا تماشای برنامه ای آموزشی از تلویزیون یا خواندن کتاب و روزنامه ندیده است، علاقه مند به بیشتر دانستن باشد و اگر هم در سال های اولیه کودکی کنجکاوی یا میلی برای آموختن داشته باشد با گذشت زمان این احساس در او سرکوب می شود.
نظارت والدین بر فعالیتهای اینترنتی کودکان : این روزها گشت زدن در فضای مجازی اینترنت یکی از مهم ترین تفریحات کودکان محسوب می شود و متاسفانه این در حالی است که اکثر والدین کوچکترین نظارتی بر فعالیت آنها در این محیطهای غیرواقعی ندارند.. در همه کشورهای پیشرفته سالیان سال است که والدین به کمک نرم افزارهای ویژه فعالیت فرزندان خود را در اینترنت کنترل می کنند و حتی با استفاده از رمز عبور، اجازه ورود آنها را به بسیاری از سایت ها نمی دهند اما در کشور ما نظارت چندانی بر این موضوع وجود ندارد زیرا بسیاری از والدین ایرانی از نظر اطلاعات در سطح پایین تری نسبت به فرزندانشان قرار دارند و همین موضوع موجب می شود که آنها نتوانند نظارتی داشته باشند.
منبع: کودکان نابغه و باهوش، فاطمه تقدسی‌نیا، نوید حکمت، چاپ دوم، قم، 1396
