انسان در زندگی دنیا، نمی تواند با کسی همنشین و دم خور نباشد؛ یا با انسانهای صالح و نیکو همنشین می شود یا با انسان های شیطان صفت و گمراه.
شرط همنشینی
آنچه در این میان اهمیت دارد این است که این همنشینی هیچ سنی نمی شناسد؛ می تواند از کودکی آغاز گردد و یا حتی در سنین پیری این همنشینی اتفاق بیافتد و پیامدهای متناسب با همنشینان را در پی داشته باشد.
عنوان بصری و همنشینی با امام
عنوان بصری کسی است که در سن نود و چهار سالگی، پس از عمری نیامدن بر درِ خانه ی اهل بیت علیهم السلام، آمد کنار قبر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دو رکعت نماز گزارد و سپس دعا کرد: «اسألک یا الله یا الله ان تعطف علی قلب جعفر و ترزقنی من علمه ما اهتدی به الی صراطک المستقیم»، بار الها از تو میخواهم قلب جعفر بن محمد (علیهما السلام) را به من مهربان سازی و از علم او برخوردارم فرمایی تا در روشنایی علم او صراط مستقیم را بشناسم.[1]
شباهت همنشینی و آهن ربا
البته باید گفت: که برای همنشینی با نیکان، انسان باید گوهری در وجود خود نیز داشته باشد، مانند آهن ربا که فقط آهن را جذب می کند و غیر آهن صلاحیت جذب آن را ندارد. همین طور هر انسانی درون خود ویژگی هایی دارد که مطابق با آن، با انسانهای دیگر همنشین می شود؛ یعنی گوهر دنبال گوهر است و پاکی دنبال پاکی و نجاست دنبال نجاست است؛ هم جنس با هم جنس خود همنشین می گردد. عنوان بصری چون درون خودش گوهر گران قدری داشت و آن صداقت و نیک سرشتی بود، دنبال فردی بود که نیک سرشتان را امام باشد؛ و راهنمای همه گران گوهران باشد.پس شرط همنشینی با خوبان یا بدان، سنخیت و هم جنس بودن درونی انسانهاست.
نمونه دیگری از همنشینی با خوبان
همانگونه که قاسط و کرْش که فرزندان زهیر تغلبی بودند، آن دو در جنگ جمل و صفین و نهروان در کنار امیرمومنان علیه السلام بودند و در زمان امام حسن علیه السلام در کنار و پا به رکاب حضرت بودند؛ و در زمان امام حسین علیه السلام جان شیرین شان را در آستان ورودی امامت امام مظلوم شان فدا کردند و در حمله ی نخست دشمن جام شهادت نوشیدند و خواب ابدی خفتند.[2]همان هایی که تا روز قیامت سلام تمام زائران قبر اباعبدالله الحسین علیه السلام شامل این دو نیز می شود چون ما نیز این گونه سلام می دهیم که «و علی الارواح التی حلّتْ بفنائک...» سلام بر ارواحی که جانشان را در درگاه و ورودی شما (= ابا عبدالله علیه السلام) نثار کردند.[3]
همنشینی با امام، راز جاودانه شدن
پس می توان با همنشینی با سرور و سالار شهیدان، جاودانه شد؛ البته به شرط آنکه بدون هیچگونه عرض اندامی، جسم و جانش را در راه ایشان نثار کند.چون خداوند قلب مومن را طوری قرار داده که متمایل به اولیاء الهی است؛ چنانکه در آیه «حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمَانَ وَزَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَکَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْیَانَ...»[4] خداوند ایمان را محبوب شما قرار داده و آن را در دلهایتان زینت بخشیده، و (به عکس) کفر و فسق و گناه را منفورتان قرار داده است.
در آیه مبارکه دو دسته وجود دارند، عده ای که خدا، ایمان را محبوب شان قرار داده و در آنرا زینت قلبهایشان ساخته است. و کفر و فسق و گناه را ناپسند قرار داده است. البته باید مومن مواظب باشد که ریشه ی خیرها و برکات، اهل بیت علیهم السلام اند؛ چون در زیارت جامعه کبیره فرمودند: «إِنْ ذُکِرَ الْخَیْرُ کُنْتُمْ أَوَّلَهُ وَ أَصْلَهُ وَ فَرْعَهُ وَ مَعْدِنَهُ وَ مَأْوَاهُ وَ مُنْتَهَاه»[5]
«اگر از خوبی یاد شود، آغاز و ریشه و شاخه و سرچشمه و جایگاه نهایتش شمایید...» و در مقابل مومن باید از هم نشینی و مصاحبت با افرادی که دوستدار اهل بیت علیهم السلام نیستند، برحذر باشد چرا که دوستی با دشمنان خدا، در حقیقت دشمنی با خودِ خداست؛ چون خداوند تولی و تبری از مومن می خواهد، و مومن با دوستان خدا، دوست و با دشمنان خدا، دشمن باید باشد؛ در حالی که اگر اینگونه نباشد، دیگر تولی و تبری را عملاً انجام نداده و دستور خداوند بدون عمل باقی مانده است؛ از این روز باید از دشمنان خدا که همان دشمنان نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت علیهم السلام است، برحذر باشد؛ چون فرمودند: «عدونا، اصل کل شرّ»[6]
اصل عمل در دنیا بر اساس حب و بغض و دوست داشتن و دشمن داشتن آدمی است؛ یعنی اساس کارها، با حب بخاطر خدا و بغض بخاطر خداست؛ چنانکه گفته شده که: «المرء مع من احب» شخص همراه (همنشین) کسی است که او را دوست دارد.
حسرت همنشینی در روز قیامت
البته در مقابل این دسته، دسته ی دیگری نیز هستند که در دنیا با پیامبرشان همراه نشدند و در روز قیامت، ستمگر قلمداد شده و حسرت خورده دستشان را می گزند که ای کاش، ما در دنیا با پیامبر همراه می شدیم؛ آیه ۲۷ سوره مبارکه فرقان[7] بر این مطلب تصریح دارد.
عامل جهنمی شدن جهنمیان
یکی از چیزهایی که علت جهنمی شدن انسان می شود، همین دوستی های ناباب و همنشین شدن با انسانهای غیر صالح و متکبر است؛ چنانکه در سوره مبارکه مدّثّر می فرماید: علت جهنمی شدن و ورود به «سقر» چیست؟آنها می گویند: چهار چیز باعث جهنمی شدن و باعث ورود به سقر شده است:
اولین عامل: نماز گزار نبودن
فرمود: «... لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ»[8]؛ ما جزء نماز گزاران نبودیم.نماز خواندن با نماز گزاردن فرق می کند؛ برخی نماز می خوانند، اما نماز گزار نیستند؛ نماز گزار بودن به معنای آن است که شرایط نماز را فراهم نماید.
دومین عامل: طعام ندادن به فقرا
فرمود: «... وَلَمْ نَکُ نُطْعِمُ الْمِسْکِینَ...»[9]؛ یعنی: ما به فقرا اطعام نمی دادیم؛اطعام به مسکین، چون در دنیا انجام نشده است، چگونه می تواند موجبات بهشتی شدن را داشته باشد، با اینکه در روایتی، یکی از چیزهایی که موجبات بهشت رفتن و مغفرت، است که اطعام گرسنه در دنیاست؛ کسی که در دنیا، به گرسنگان اطعام نکند، چگونه در آخرت، بتواند از آن بهره مند شود؛ با ذکر این عامل توسط جهنمیان، معلوم می شود که آنان دنبال بدست آورد، موجبات بهشت رفتن و مغفرت نیستند.
اطعام کردن، عامل رفتن به بهشت
چون در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده که: «مِن مُوجِباتِ الجَنَّةِ والمَغفِرَةِ إطعامُ الطَّعامِ السَّغْبانَ، ثُمَّ تَلا قولَ اللّه ِعَزَّوجلَّ: «أَوْ إِطْعامٌ فی یَومٍ ذِی مَسْغَبةٍ ...»[10] یکى از موجبات بهشت و آمرزش، اطعام گرسنه است؛ سپس این سخن خداوند عز و جل را تلاوت کرد: «یا در روز گرسنگى طعام دادن ...»
خوراک بدن و خوراک روح
همچنین، کسی که در دنیا به دنبال خوراک بدنش بوده و از غذا و خوراک روحش غافل بوده چگونه در آخرت حسرت نخورد؛ چون در روایتی از امام علی علیه السلام فرمودند: «قوتُ الأجسادِ الطَّعامُ، و قوتُ الأرواحِ الإطعامُ.»[11]خوراک بدنها، غذاست و خوراک جانها، اطعام کردن.»
سومین عامل: همنشینی با اهل باطل
فرمود: «وَکُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِینَ.»[12] یعنی: و با اهل باطل در سخنان باطل فرو مى رفتیم.سومین عامل، همانی است که مورد بحث مقاله ی ماست؛ یعنی همنشین بد که باعث جهنمی شدن انسان می شود، در برخی از احادیث، آمده که در مورد بدترین همنشین سوال شد، حضرت فرمودند: بدترین همنشین کسی است که معصیت را در نظرش زیبا جلوه دهد.[13]
چهارمین عامل: تکذیب روز قیامت
فرمود: «وَکُنَّا نُکَذِّبُ بِیَوْمِ الدِّینِ» و ما روز جزاء را تکذیب می کردیم.چهارمین عاملی که باعث جهنمی شدن انسان می شود، انکار قیامت و روز جزاست؛ اینکه «یَوْمُ الدِّینِ» چیست؟
قرآن کریم در ابتدا در مورد اهمیت آن سخن گفته و جهل آدمی در مورد آن را گوشزد می نماید، و سپس می فرماید: تو چه می دانی چیست؟ در سوره مبارکه انفطار می فرماید: «وَمَا أَدْرَاکَ مَا یَوْمُ الدِّینِ. ثُمَّ مَا أَدْرَاکَ مَا یَوْمُ الدِّینِ. یَوْمَ لَا تَمْلِکُ نَفْسٌ لِّنَفْسٍ شَیْئًا وَالْأَمْرُ یَوْمَئِذٍ لِلَّهِ.»[14] تو چه دانى که روز جزا چه روزى است؟ باز، چه دانى که روز جزا چه روزى است؟ روزى که هیچ کس براى هیچ کس اختیارى ندارد و در آن روز، فرمان تنها براى خداست.»
پس با این ترتیب، قرآن کریم، عاقبت همراهی با بدان و خوبان را اینگونه بیان می کند.
پی نوشت:
[1] بحارالأنوار، ج1، ص 224 و 226
[2] رک: سماوی، ابصار العین، ۱۴۱۹ق، ص۲۰۰
[3] رک: ابن مشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۴۹۴؛ شهید اول، المزار، ۱۴۱۰ق، ص۱۵۳؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۸، ص۲۷۳
[4] سوره حجرات، آیه ۷
[5] زیارت جامعه کبیره
[6] الکافی، ج8، ص242، الجزء الثامن، کِتَابُ اَلرَّوْضَةِ، حَدِیثُ اَلْقِبَابِ.
[7] وَیَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى یَدَیْهِ یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا؛ و (به خاطر آور) روزی را که ستمکار دست خود را (از شدّت حسرت) به دندان می‌گزد و می‌گوید: «ای کاش با رسول (خدا) راهی برگزیده بودم!
[8] سوره مدّثّر، آیه ۴۳
[9] سوره مدّثّر، آیه ۴۴
[10] المحاسن : 2/145/1381
[11] مشکاة الأنوار: ص 325.
[12] سوره مدّثّر، آیه ۴۵.
[13] معانی الاخبار، ج۴، ص۱۹۸.
[14] سوره انفطار، آیات ۱۷ تا ۱۹.
