حق همنشین در رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام) (بخش اول)

هم نشین گرچه بودنش کوتاه است ولی تاثیرش ماندگارست. 
 

انسان نسبت به هر آنکه در کنار او زندگی می کند وظایفی دارد. این وظایف صرفاً نسبت به خویشاوندان نزدیک انسان نیست، بلکه نسبت به هر کسی است که حتی دقایقی در کنار انسان به عنوان همسفر و همراه قرار می گیرد.
از همین روی در روایات نقل شده از ائمه معصومین (علیهم السلام) به همنشین و حقوق او بسیار اشاره شده است و انسان را به گونه ای موظف به توجه بدان کرده اند.

در روایتی از امام علی (علیه السلام) نقل شده است که فرمودند: «جَلیسُ الخَیرِ نِعمَةٌ ، جَلیسُ الشَّرِّ نِقمَةٌ؛

همنشین خوب، نعمت است و همنشین بد، مصیبت.»[1] این روایت نشان از آن دارد که انسان به شدت از هم نشین خود اثرپذیر است و چه بهتر که همنشینی برای خود انتخاب کند که بتواند از خوبی های او بهره بگیرد و مدتی که در کنار اوست بتواند استفاده هایی برای او داشته باشد.

اما اگر همنشین بدی نصیب انسان شد، به راحتی نمی توان بدی هایی که از او به جان و نفس انسان وارد شده است را به راحتی از لوح وجود انسان پاک کرد. امام علی (علیه السلام) در روایت دیگری می فرمایند: «جِماعُ الشَّرِّ فی مُقارَنةِ قَرینِ السُّوء؛ همه بدیها در مجالست با همنشینِ بد است.»[2]

پس چه بهتر که انسان برای خویش هم نشینانی انتخاب کند که بر خوبی های او بیفزاید و از بدی های او بکاهد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید: جـالِسِ الأبْرارَ ، فإنّکَ إنْ فَعَلتَ خَیرا حَمِدوکَ، و إنْ أخْطَأتَ لَم یُعَنِّفوکَ؛ با نیکوکاران بنشین؛ زیرا اگر کار خوبى انجام دهى، تو را مى ستایند و اگر خطایى کنى، سرزنشت نمى کنند.»[3] این تنها بخشی از ثمره هم نشینی با خوبانست. هم نشینی ای که خوبی های تو برای ایشان مهم است و به خاطر داشتن آن خوبی ها مورد تمجید قرار می گیرد و بدی های شما نیز برای ایشان مهم است و سعی در اصلاح آن دارند نه سرزنش.

در حدیثی آمده است که روزی حواریون حضرت عیسی (علیه السلام) از ایشان پرسیدند: «یا رُوحَ اللّهِ، فمَن نُجالِسُ إذا؟ (ای روح خدا! با چه کسی هم نشین باشیم.) قال: مَن یُذَکِّرُکُمُ اللّه َ رُؤیَتُهُ، و یَزیدُ فی عِلْمِکُم منطِقُهُ، و یُرَغِّبُکُم فی الآخِرَةِ عَمَلُهُ »[4].

حضرت عیسی (علیه السلام) برای ایشان سه ویژگی را بیان نمودند:

این اوصافی است که برای یک همنشین خوب می توان برشمرد.

در روایت دیگری از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) هم نشینی با عالمان را توصیه می کنند که این عالم باید این تاثیرات را بر انسان داشته باشد. ایشان می فرمایند: «لا تَجْلِسوا إلاّ عندَ کُلِّ عالِمٍ یَدْعوکُم مِن خَمْسٍ إلى خَمسٍ: مِن الشَّکِّ إلى الیَقینِ، و مِن الرِّیاءِ إلى الإخْلاصِ، و مِن الرَّغْبَةِ إلى الرَّهبَةِ، و مِن الکِبْرِ إلى التّواضُعِ، و مِن الغِشِّ إلى النّصیحَةِ؛ تنها در محضر دانشمندانى نشینید که شما را از پنج چیز به پنج چیز فرا مى خوانند: از دو دلى به یقین، از ریا به اخلاص، از دنیا خواهى به دنیا گریزى، از تکبّر به فروتنى و از ناخالصى به خلوص».[5] در این حدیث زیبا پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله)، سفارش به هم نشینی با عالمانی نموده که یقین، اخلاص، دنیاگریزی، فروتنی و اخلاص را در دل انسان بیافرینند.

پس انسانی که رسیدن به سعادت هدف اوست باید به این توصیه هایی که از سوی انبیای الهی و نیز ائمه معصومین (علیهم السلام) بیان شده است، توجه کرده و آن را سرلوحه زندگی خویش قرار بدهند.
 

(و اما حق هم نشین تو این است که با او به نرمی رفتار کنی)

اصل در گفتار و ارتباط با دیگران نرمی گفتار است. این سفارشی است که حتی در برخورد با دشمنان خدا در ارتباط اول برای هدایت به انبیای الهی توصیه شده است. خدای متعال به موسی (علیه السلام) هنگامی که برای دیدار اول به سمت فرعون می رود از او می خواهد که اینگونه سخن بگوید: «فَقُلْ هَلْ لَکَ إِلَى أَنْ تَزَکَّی، وَأَهْدِیَکَ إِلَى رَبِّکَ فَتَخْشَی؛ و بگو آیا سر آن دارى که به پاکیزگى گرایى و تو را به سوى پروردگارت راه نمایم تا پروا بدارى»[6] جملاتی که خدای متعال آن را به موسی (علیه السلام) سفارش می کند که اینگونه فرعون را خطاب کند، نرمی و لطافت خاصی در آن نهفته است در حالیکه فرعون کسی است که طبق آیه 17 سوره نازعات، ادعای خدایی و مهتری دارد.

در سوره طه این مورد به طور مستقیم به نرم سخن گفتن با فرعون اشاره دارد. خداوند هنگامی که حضرت موسی(ع) و برادرش را به سوی فرعون روانه می‌کرد، فرمود: «فَقولا لَهُ قولاً لَینا لَعلَّهُ یتَذَکُّر اَو یخشی؛ و با او سخن نرم گویید، شاید که پند پذیرد یا بترسد.»[7]

نرم سخن گفتن شرط پیوند و هم نشینی درست و صحیح با دیگرانست و بر قوت این هم نشینی می افزاید.

در روایتی امام علی(علیه السلام) ذر بیان فواید نرم سخن گفتن، می‌فرماید: «عَوّد لِسانِکَ لینَ الکلامَ وَ بَذلَ السَّلام؛ یکثُر مُحِبُّوکَ و یقِلَّ مُبغضِوُکَ؛ زبان خود را به نرمی گفتار و بذل سلام عادت ده تا دوستدارانت، بسیار و دشمنانت کم شوند.»[8]در روایت دیگری از امام (علیه السلام) نقل شده که فرمودند: «سُنَّه الْاَخْیار لینُ الْکَلامِ و اِفشاءُ السَّلام؛ روش نیکان، گفتار نرم و آشکار کردن سلام است.»[9]