امر مهم در هر تعلیم و تربیت این است که به جای آن که سیستم عصبی را دشمن خود کنیم، آن را با خود متحد نماییم. به این معنا که بر آموخته های خود سرمایه گذاری کرده، با منافع سرمایه‌ها آسوده زندگی کنیم. برای این کار باید تا حد ممکن، به صورت خودکار و عادتی رفتار نماییم و هر تلاش سودمندی را که می توانیم انجام دهیم و هوشمندانه از امور احتمالا نامطلوب بپرهیزیم. هر چه بیشتر بتوانیم جزئیات زندگی روزمره خود را بدون زحمت و به صورت غیرارادی انجام دهیم، نیروی عظیم فکری ما برای کار مناسب خود آزادتر خواهد شد. کسی که هیچ امری در او به صورت عادت وجود نداشته باشد، بلکه همیشه در حال تردید به سر برد و مثلا روشن کردن هر نخ سیگار، نوشیدن هر فنجان چای، بلند شدن و خوابیدن روزانه و انجام هر کار کوچک او را تحت فشار تأمل ارادی قرار دهد، از همه بدبخت تر است. تمام عمر چنین انسانی صرف تصمیم گیری یا تأسف خوردن در مورد اموری می شود که باید ، چنان در او ریشه دار باشد که عملا و اصلا نباید در ضمیر هشیار او قرار داشته باشد. اگر این امور روزمره هنوز در شنوندگان ریشه دار نشده، توصیه کنید از همین الان شروع کنند تا هر چیز به جای خود قرار گیرد.
از این گفته ها در بیان بسیار مهم آشکار می شود... اول این که در راه کسب عادت جدید یا کنار گذاشتن عادت قدیم مراقب باشید تا حد امکان، از همان ابتدا با شدت و قاطعیت، ابتکار عمل را خود به دست گیرید. تمام شرایطی که احتمالا انگیزه های صحیح را تحریک می کند فراهم آورده، خود را مجدانه در شرایطی قرار دهید که راه جدید را تقویت کند. با عادت قدیم در پیکاری نابرابر وارد شوید. اگر شرایط اجازه داد، در حضور دیگران تعهد کنید. به طور خلاصه از هر چه می شناسید برای تصمیم خود استمداد کنید. این کار، عادت جدید شما را چنان قدرتی خواهد بخشید که برای شکست آن، از جهات ممکن به زودی وسوسه نخواهید شد و هر روز که نقض آن به تأخیر بیفتد بر این احتمال که هرگز نقض نشود، افزوده خواهد شد.
بیان مهم دیگر این که قبل از ریشه دوانیدن عادت جدید در زندگی، از ارتکاب استثنایی آن رنجیده نشوید. هر خطایی مانند این است که اجازه دهیم یک توپ نخ که کسی با دقت در حال پیچیدن آن است، از بالا سقوط کند. یک بار افتادن، چندین بار دور هم پیچیدن را مجددا باز می کند. استمرار تمرین، کمک بزرگی است برای این که فعالیت سیستم عصبی بدون خطا و بدرستی انجام گیرد.
همه ما در دوران جوانی و قبل از این که عوامل مخرب ما را در هم بشکند، می خواهیم هر چیز که یک انسان دارد داشته باشیم. دوست داریم و انتظار داریم همیشه از شعر لذت ببریم، درک هر چه بیشتری از تصاویر و موسیقی داشته باشیم، با اندیشه های عقلانی و مذهبی آشنا باشیم و حتی اجازه ندهیم تفکرات برتر فلسفی زمان، کاملا فراتر از دیدگاه ما قرار گیرد. به نظر من، همه ما در دوران جوانی چنین خواسته هایی داریم؛ اما در میان چه تعدادی از زنان و مردان میانسال این انتظارات صریح و سرکش شکل می گیرد، مطمئنا در مقایسه با جوانان عده اینان اندک است. چرایی این امر را قوانین عادت بیان می کند. البته هر انسانی در سن مناسب خود به هر یک از این امور علاقه ای نشان می دهد، اما اگر آنها را مرتب با غذای مناسب خود تغذیه نکند به جای این که به تدریج به عادتی قدرتمند و لازم تبدیل شود، ضعیف شده از بین خواهد رفت و آدمی مملو از رقیبی می شود که روزانه تغذیه می شود... ما فراموش کرده ایم که باید هر امر مطلوب ارزشمند را در درگیریهای امور روزمره مورد توجه قرار دهیم. ما کارها را مرتبا تأخیر می اندازیم تا این که فرصتهای شاد از دست برود.
به دلیل چنین گفتاری در مورد موضوع عادت، مرا متهم می کنند که عادات کهنه را چنان سرسخت جلوه می دهم که کسب عادات یا هر چیز جدید، مثل اصلاح یا تغییر عقیده فوری از نظر من ناممکن است. البته کافی است که این گفته را در مورد عقاید نپذیرم، زیرا به هر حال، کم و بیش اتفاق می افتد که عقیده ای به صورت ناگهانی مسلما تغییر می کند، اما بین قوانین کلی که من بیان کردم و شگفت آورترین تغییرات ناگهانی در شیوه منش آدمی مغایرتی وجود ندارد. با تأکید گفته ام در شرایطی که محرکها و مهیج های جدید وجود داشته باشد، عادات جدید را می توان به وجود آورد. آری حیات آدمی مملو است از این امور و برخی اوقات این تجارب چنان نقاد و انقلابی است که مجموعه معیارهای آدمی در مورد ارزشها و نظام اندیشه او را متحول می کند. در چنین مواردی، نظم قدیمی عادات از هم می گسلد و اگر انگیزه های جدید پابرجا باشد، عادات جدیدی شکل می گیرد و آدمی را با طبیعت جدید یا خلقتی مجدد می سازد.
منبع: مبانی فلسفی تعلیم وتربیت، هوارد آ. اوزمن و ساموئل ام. کراور،مترجمان: غلامرضا متقی فر، هادی حسین خانی، عبدالرضا ضرابی، محمدصادق موسوی نسب و هادی رزاقی، صص258-255، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمة الله علیه، قم، چاپ دوم، 1387
