وقف سایبری

وقف در فضای مجازی به معنای بهره‌برداری از روش‌ها و فنون نوین فضای مجازی در توسعه و گسترش وقف در حوزه‌های مختلف جهت رفع نیازهای روز جامعه است. به عبارت دیگر وقفی است که به معنا گذشته اما در فضای مجازی انجام می‌شود.

وقف، تاریخی به قدمت ظهور اسلام دارد. این حرکت هیچ‌گاه در جامعه اسلامی متوقف نشده است، بلکه در هر دوره با شکل جدیدی پاسخگو نیازمندی‌های مردم بوده است. امروز بنا به نیاز و پیشرفت جامعه وقف انواع مختلفی پیدا کرده است که یک نمونه آن وقف سایبری است.

این فضا می‌تواند عرصه‌های جدیدی را برای وقف ایجاد کند. ازآنجاکه وقف در فقه و آموزه‌های اسلامی موضوعیت و جایگاه مهمی دارد، باید فقهای شیعه و متفکران اسلامی برای بهره‌گیری از این منبع مهم و ماندگار راه‌های نو بگشایند.

همان‌طور که میدانید، محیط مجازی محل تراکم جمعیت زیادی است. اگر فرهنگ وقف در این فضا وارد شود و مشارکت مردم را در این فضا جلب کنیم، وقف یک معنای جهانی می‌یابد. بهره‌وری در دنیای مجازی متمایل به بی‌نهایت است. افرادی هم که در این فضا از وقف استفاده می‌کنند بی‌نهایت هستند.

مثلاً یک کتاب در دنیای واقعی تیراژ محدودی دارد ولی همان کتاب در قالب نرم‌افزار بی‌نهایت دانلود می‌شود. ما باید بتوانیم ظرفیت‌های اولیه را ایجاد کنیم که سرمایه خیرین کشور به سمت رفع نیازهای انبوه کاربران در بستر اینترنت هدایت شود. بی‌تردید امروزه فضای سایبری یکی از قدرت‌مندترین فضاهایی است که برای تبلیغ و گسترش ادیان استفاده می‌شود.

دشمنان انقلاب اسلامی نیز از این قاعده مستثنا نیستند، مطالب انحرافی و تصاویر جنسی به صورت رایگان در کمترین زمان در اختیار جوانان ما قرار می‌دهند. در مقابل جوانان ما برای یادگیری مفاهیم دینی و دانش‌پژوهی در حوزه دین در اکثر مواقع باید متحمل هزینه‌های سنگینی شوند.

در سال‌ها و روزها اخیر، در روزگار سختی و تنگنای معیشت، اصولاً سبد کالاهای فرهنگی به تناسب کاهش عمومی قدرت خرید جامعه یا کوچک‌تر شده است و یا موضوعیتی در هزینه‌های خانه‌وار ندارد. وقف یکی از راهکارهایی هست که می‌تواند به برطرف شدن این مشکل کمک کند، و تولیدات فرهنگی به صورت وقف و رایگان در اختیار مردم گذاشته شود.

فضای سایبری

سایبر واژه انگلیسی است. این کلمه معادل فارسی ندارد؛ چرا که با توجه به گستردگی مفهوم سایبر و اطلاق آن به تمام افعال و اقدامات انجام‌شده در محیط شبکه‌های بین‌المللی از جمله اینترنت، وبی شمار بودن مصادیق سایبر و دیدگاه متخصصان و دانشمندان صاحب‌نام این رشته، یافتن لغت معادل یا ترجمه آن به زبان‌های دیگر، به دلیل مفهوم لغوی این واژه در سطح بین‌المللی مجاز نیست؛ چرا که ممکن است دایره شمول و مفهوم آن را محدود کند؛ در نتیجه برگردان آن به فارسی ابهام داشته باشد.

فضای سایبر به مجموعه‌هایی از ارتباط درونی انسان‌ها از طریق رایانه و مسائل مخابراتی بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی گفته می‌شود. بی‌تردید در دوره حاضر قدرتمندترین ابزار اشاعه فرهنگ، شبکه وسیع اینترنت است؛ لذا فرهنگی که به دنبال گسترش و توسعه خود در سطوح بین‌المللی باشد، تسلط به این رسانه و تبلیغ از طریق آن نیاز خواهد داشت.[1]

قواعد فقهی وقف سایبری

وقف دارای قواعد فقهی معینی است که اگر این قواعد در مورد مال موقوفه صادق نباشند، نمی‌توان وقف را در آن مورد جاری دانست. چهار شرط اصلی یک مال موقوفه به اجمال عبارت‌اند از:

1-عین باشد، نه دین یا منفعت؛
2-با بقای عین بتوان از آن انتفاع برد؛
3-مِلکِ واقف باشد نه ملک دیگری؛
4-امکان قبض آن باشد.[2]

به‌طورکلی در مورد وقف سایبری با توجه به استفتاءاتی که از مراجع شده است مشخص می‌شود وقف آن از نظر فقها جایز است[3]؛ و بررسی دقیق قواعد فقهی وقف سایبری و تطبیق بر مواردی که شامل آن می‌شود با توجه به شواهدی که در دسترس است صورت نگرفته است. از حوصله این مقاله نیز به دور است که موارد فقهی وقف به صورت تخصصی از آن بحث شود. انشا الله اگر توفیق باشد در مقالات آینده به صورت کامل تبیین می‌شود.

راهکارهای توسعه وقف سایبری

1-ایجاد مرکز خدمات داده‌های اینترنتی. مرکز خدمات داده اینترنتی: به مجموعه‌ای از سرویس‌دهنده‌ها، زیرساخت‌های ارتباطی و تجهیزات دسترسی گفته می‌شود که آن‌ها را به منظور ارائه، نگه‌داری و پشتیبانی از میزبانی سرویس اینترنتی به کار می‌گیرند.

2-وقف سخت‌افزارهای رایانه برای پژوهشکده‌ها، دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه. از جمله سخت‌افزار می‌توان به صفحه نمایش، صفحه کلیه، کیس (Case) و ماوس (Mouse) اشاره کرد.

3-وقف انواع نرم‌افزارهای علوم دینی، به دو صورت امکان دارد:

الف-برنامه نویسان نرم‌افزار می‌توانند آن را به صورت وقف و رایگان در اختیار مخاطبین قرار دهند و به اصطلاح خودشان نرم‌افزارهای کد بازطراحی کنند.
ب-خیرین گرامی نرم‌افزارها را خریداری کنند و برای مراکز پژوهشی، دانشجویان و طلبه‌ها وقف کنند.

4-نرم‌افزارهای تلفن همراه: امروزه به دلیل گسترش و پیشرفت چشمگیری که در این زمینه وجود دارد و اکثر افراد جامعه به آن دسترسی و مدت زمان بسیاری را در استفاده از این وسیله سپری می‌کنند،باید به این موردتوجه ویژه‌ای نمود. و برای تبلیغ دین از این فضا بهره زیادی ببریم. ما می‌توانیم غنی‌ترین معارف دینی را در قالب برنامه‌های تلفن همراه به صورت وقف در اختیار مردم جهان قرار بدهیم.

5-بازی‌های یارانه‌ای با محتوای ارزشمند در زمینه‌های اخلاقی و اعتقادی طراحی و وقف شود.

6-راه‌اندازی مراکز موقوفه‌ای که صرفا محل تبلیغ اینترنتی دین باشد و برگزاری دوره‌های مرتبط با آن در جهت آماده کردن نیروی انسانی متخصص و مجهز کردن آن‌ها به همه سلاح‌هایی که در این فضای تبلیغی نیاز است.

7-ایجاد سامانه ثبت موقوفات تا خیرین بتوانند به‌آسانی به مواردی که تاکنون وقف شده است و زمینه‌هایی که با توجه به نیاز جامعه باید وقف در آن صورت بگیرد دسترسی پیدا کنند.

سخن آخر

دین اسلام کامل‌ترین دین الهی است. با توجه به ابعاد وسیعی که دارد، همه زندگی انسان در برمی‌گیرد. منتهی باید به درستی تبیین و در اختیار جامعه جهانی قرار بگیرد. یکی از فضاهای کاربردی تبلیغ دین با توجه به حجم مخاطب زیادی که دارد فضای سایبری است.

برای ارائه راه حل برای مشکلاتی که در زمینه این وقف ممکن است به وجود آید باید کارگروه‌های تخصصی در زمینه وقف سایبری تشکیل دهیم. و به‌طور تخصصی مباحث آن تبیین شود. و اطلاعات آن در اختیاران خیرین گرامی قرار گیرد تا ایشان بتوانند در این خیر عظیم سهیم باشند.

همان‌طور که در گذشته واقفان زمانی که متوجه می‌شدند مردم از نظر آب آشامیدنی در مضیقه هستند آب انبار وقف می‌کردند و اکثر وقف‌ها با توجه به نیازهای روز جامعه صورت می گرفته است. امروزه نیز اینترنت و نرم‌افزار نقش مهمی را در زندگی انسان ایفا می‌کند. ازاین‌رو می‌طلبد نیت خیر واقفان به سمت وقف سایبری هدایت شود.

پی نوشت ها:
[1]. فصلنامه اقتصاد سیاسی، افشین زرگر، ش 8.
2- جواهر الکلام، نجفی، جلد 28، ص 15.
[3] - فصلنامه میراث جاودان، مقاله وقف سایبری، ش 75، ص 109.
این مقاله در تاریخ 1403/8/21 بروز رسانی شده است