از طریق غذا: موادغذایی حاوی ویتامین D شامل: کره، روغن کبد ماهی، زرده تخم مرغ، خامه، جگر، شیرهای غنی شده با ویتامین D سرلاک و شیرخشک هستند. می توان ویتامین D را به صورت سنتیتک (یعنی مصنوعی یا ساختگی) نیز به بدن رساند. غذای شیرخواران ممکن است حاوی مقادیر بسیار کمی ویتامین D باشد. شیر گاو حاوی ۴۰IU (واحد بین المللی) و سبزیجات و میوه جات حاوی مقادیر بسیار ناچیز ویتامین D هستند. زرده تخم مرغ حاوی ۴۰۰-۱۲۰ واحد ویتامین D در هر گرم می باشد که منبع بسیار با ارزشی است. به اغلب شیر خشک ها ویتامین D را در حد معقولی اضافه کرده اند.
عوامل ایجاد کننده کمبود ویتامین D : قرار نگرفتن در معرض اشعه آفتاب؛ لازم به تذکر است که آفتاب باید مستقیم به پوست بتابد و اشعه ای که از پشت پنجره بتابد، فاقد اشعه ماورای بنفش است. عدم استفاده از غذاهای حاوی ویتامین D مثل تخم مرغ . رشد بسیار سریع کودک. برای مثال کودکان با وزن کم هنگام تولد (کمتر از ۲۵۰۰ گرم) که پس از تولد رشد سریعی دارند و همچنین کودکان در دوران بلوغ که رشدشان بسیار سریع می شود، اگر ویتامین D را به مقدار کافی دریافت نکنند، ممکن است دچار کمبود این ویتامین شوند.
کودکانی که دارای بیماریهای خاصی هستند، ممکن است به علت عدم جذب ویتامین D دچار کمبود این ویتامین شوند. به عنوان مثال در انواع بیماریهایی که با سوء جذب چربی همراه هستند. همچنین داروهای ضد تشنج که در انواع صرع یا در تشنج های دیگر مصرف می شوند، مثل فنوباربیتال یا فنی توئین نیز به علت مداخله در متابولیسم ویتامین د بیمار را در معرض کمبود این ویتامین قرار می دهد.
در اثر کمبود ویتامین D در بدن، بیماری نرمی استخوان (راشیتیسم یا Rickets) ایجاد می شود. وقتی در اثر کمبود ویتامین D جذب کلسیم از روده ها متوقف شود، برای نگه داری سطح کلسیم خون در حد طبیعی، هورمونی به نام پاراتورمون از غده پاراتیروئید ترشح می شود. این هورمون، کلسیم را از استخوان ها بر می دارد و وارد خون می کند. از این رو سطح کلسیم خون در حد طبیعی باقی می ماند، اما فسفر که از طریق ادرار دفع می شود، در خون پایین می آید.
اثرات کمبود ویتامین D در بدن، چند ماه بعد ظاهر می شود. این علائم در کودکان شیرخواری که مادرانشان کمبود این ویتامین را دارند، در عرض ۲ ماه پس از تولد ظاهر می شود؛ اما در بقیه موارد در اواخر سال اول و در حین سال دوم زندگی، علائم مزبور بروز می کنند. در سایر دوران کودکی (به جز سن شروع بلوغ) کمبود این ویتامین نادر است.
جعبه ای شکل شدن سر، پیشانی برجسته ، دیر بسته شدن ملاج یا فونتانل ها ، دیردندان درآوردن ، پوسیدگی زودرس دندان‌ها ضخامت مچ دست ،بد شکل شدن لگن (این مسئله در دخترها، بعدها سبب تنگی لگن شده و به ناچار باید از طریق سزارین زایمان کنند) ،پرانتزی شدن ساق پاها، تمای له شکستگی در استخوانها و نافرمی در ستون فقرات، ساق پاها و لگن که سبب کوتاهی قد می شود؛ دیر نشستن دیر به راه افتادن از علائم کمبود ویتامین D در بدن است.
تشخیص این بیماری بر اساس علائم بالینی، تاریخچه مصرف ویتامین D انجام رادیوگرافی و آزمایش خون از نظر بررسی سطح کلسیم، فسفر و آنزیم آلکالان فسفاتاز صورت می گیرد. عوارض این بیماری علاوه بر موارد بالا شامل: ابتلا به عفونتهای تنفسی، عفونت های روده ای و سل ریوی می باشد. هم چنین کم خونی ناشی از فقر آهن در این افراد شایع است.
پیشگیری از کمبود ویتامین D : تجویز ویتامین D با دوز روزانه ۴۰۰ واحد از راه خوراکی ، استفاده از زرده تخم مرغ بعد از سن ۷ ماهگی ، استفاده از آفتاب مستقیم که اگر روزانه به مدت ۱۰-۵ دقیقه به مناطق باز بدن مثل سر، صورت و دست ها از آرنج تا انگشتان دست و زانو تا انگشتان پا بتابد، کافی است.
کمبود این ویتامین از رشد قدی کودکان می کاهد کمبود متوسط تا شدید ویتامین A مانع رشد مطلوب قدی کودکان می شود و مصرف آن در سنین رشد ضروری است. شروع رشد از دوران جنینی آغاز می شود. پس باید برای رسیدن به قد بلندتر، از دوران بارداری مراقبت از رشد کودک را آغاز کنیم. در دوران بارداری تغذیه مادر تأثیر زیادی بر قد کودک متولد شده دارد. به طوری که مشخص شده است مصرف ناکافی ریزمغذیها و استعمال دخانیات در دوران بارداری به رشد ناکافی و کم وزنی کودک در هنگام تولد منجر می شود. مصرف غذا در حد متعادل و مناسب از تمام گروه های غذایی برای دستیابی به رشد قدی مناسب از اهمیت به سزایی برخوردار است. قد متوسط برای پسران شامل میانگین قد پدر و مادر به علاوه پنج یا شش سانتی متر و برای دختران میانگین قد پدر و مادر منهای پنج یا شش سانتی متر است. برای رشد هر فرد یک دامنه یا محدوده وجود دارد. به عبارتی مرزهای بالایی و پایینی برای قد هر فرد وجود دارد که از پیش برای هر فرد تعیین شده است.
باید توجه داشت که برای حرکت از مرز پایینی به مرز بالایی محدودیت زمانی وجود دارد که نقطه شروع آن از ابتدای بارداری است که نتیجه آن قد و وزن مطلوب در هنگام تولد خواهد بود و نقطه پایانی آن همزمان با بسته شدن صفحات رشد خواهد بود. عوامل تغذیه ای که باعث رشد می شود را می توان به درشت مغذی ها مانند مواد قندی، چربی ها و پروتئینها که انرژی لازم برای سوخت و ساز بدن را تأمین می کنند تا عوامل ساختمانی و ریز مغذی مانند انواع ویتامین ها و مواد معدنی مانند کلسیم، روی و منیزیم نام برد.
سبزی ها و میوه ها، انواع ویتامین ها و مواد معدنی به خصوص پیش سازهای ویتامین A در رژیم غذایی ضروری است و کمبود متوسط تا شدید ویتامین A مانع رشد مطلوب کودکان می شود. منابع سرشار از ویتامین A عبارتند از اسفناج، زردآلو، طالبی و دریافت کافی کلسیم که به ویژه در دوره رشد طولی استخوانها بسیار حایز اهمیت است. بنابراین تغذیه با شیر، ماست، پنیر و انواع کلم را باید به نوجوانان پیش از رسیدن به سن بلوغ توصیه کرد.
منبع: آشپزی و تغذیه کودکان، فاطمه تقدسی‌نیا، صص233-228، نوید حکمت، چاپ دوم، قم، 1396
