از پایان ۶۴ ماهگی علاوه بر شیر مادر، باید غذای کمکی به کودک داد که ابتدا با فرنی شروع می شود و به تدریج سوپ، زرده تخم مرغ، ماست و میوه و... به آن اضافه می شود. پس در پایان یک سالگی کودک می تواند اکثر مواد غذایی را بخورد. بنابراین می توان به مرور دیگر به او شیر مادر را نداد و می توانید به جای آن شیر پاستوریزه به او بدهید.
توجه داشته باشید از دادن مواد غذایی زیر به کودک زیر یک سال اجتناب کنید تا موجب بروز حساسیت های غذایی در او نشود. شیرگاو سفیده تخم مرغ انواع توت ها کیوی گیلاس آلبالو بادام زمینی پنیر شکلات میگو فلفل ادویه ترشی نمک نوشابه های رنگی گازدار لپه و نخود عسل اسفناج کلم قهوه و چای آجیل سوسیس ذرت دانه انگور دانه کشمش.
هر وقت که دیدید تغذیه تکمیلی کودک، نیازهای غذایی او را بر طرف می کند و اگر شیر مادر را نخورد، لطمه ای به سلامتی او وارد نمی شود، می توانید دیگر شیر خودتان را به او ندهید. البته زمان از شیر گرفتن نوزاد بستگی به شرایط مادر و کودک دارد. گاهی مادر شاغل است و می خواهد سریع تر کودک را از شیر بگیرد. ولی اگر مادر خانه دار است و مشکلی ندارد می تواند مدت بیشتری به نوزاد شیر دهد. یا اگر کودک ضعیف و لاغر است، بایستی علاوه بر غذای کمکی برای مدت بیشتری به او شیر مادر را داد.
البته بعضی کارشناسان به دلایل زیر توصیه می کنند شیر دادن مادر به کودک تا پایان دو سالگی ضروری است. زیرا هنوز بهترین منبع تأمین پروتئین برای کودک است. تا حدود ۳۰ درصد کالری مورد نیاز او را تأمین می کند. مواد ایمنی بخش موجود در آن، طیف حفاظتی مهمی برای کودک دارد و این طفل نوپا را که بسیار متحرک و فعال است و با دست زدن به همه جا و همه چیز، خود را به سهولت در معرض بیماری قرار می دهد از ابتلاء به اسهال و سایر عفونت ها حفظ می کند. تکامل عصبی و روانی کودک را که با شیر مادر آغاز شده، با تداوم واستمرار آن در سال دوم زندگی، کامل می کند. نیازهای عاطفی و روانی او را که برای رشد و تکاملش بسیار ضروری هستند تأمین می کند. با کاهش دفعات بیماری، اثر قابل توجهی در شرایط روحی و روانی و اقتصادی خانواده دارد. اغلب کودکان در ایام بیماری کم اشتها هستند و به کمتر چیزی، به اندازه شیر مادر میل دارند و این منبع غذایی در ایام بیماری به بهبود آنان کمک می کند. و بالاخره در جریان اسهال و استفراغ، هیچ چیز به اندازه شیر مادر برای کودک قابل تحمل نیست.
نکات مهم در تغذیه کودک در سال دوم زندگی شامل موارد زیر است که باید مد نظر داشته باشید: ادامه تغذیه با شیر مادر همچنان مورد تأکید است. شیر مادر بعد از صرف غذای کودک داده شود. دفعات تغذیه به غیر از شیر مادر ۴ تا ۵ بار در روز است. هنوز باید در غذا تغییراتی داد تا هضم آن آسانتر باشد؛ زیرا اگر غذا یکباره و به صورت آنچه که در سفره خانواده است به کودک داده شود، ممکن است هضم آن برای او مشکل باشد. مثلا بهتر است برنج به صورت کته و کاملا نحوه نگهداری شیر مادر در یخچال و فریزر نرم شده باشد. می توان آن را با کمی آب خورش نرم وله کرد و به کودک داد. نیاز کودک به کلسیم و پروتئین توسط شیر مادر و مقدار ماست پاستوریزهای که در روز می خورد تامین می شود. سفیده تخم مرغ کم کم به همان صورت که در مورد زرده تخم مرغ شروع شده بود به صورت کاملا پخته و سفت شده شروع، و به تدریج یک سفیده کامل مصرف شود. می توان یک روز در میان یک تخم مرغ کامل به کودک داد.
کودک فعالانه در غذا خوردن دخالت داشته باشد و خود غذا را با دست یا قاشق کوچک بردارد و به دهان ببرد. از ۱۱ ماهگی به بعد، زمان انتقال از غذاهای مخصوص به غذای سفره خانواده است. حبوبات از مواد غذایی دارای پروتئین، کربوهیدرات و املاح است. در سال دوم به تدریج بر تنوع حبوبات مصرفی بیفزایید. می توانید آنها را به صورت کاملا پخته شده همراه با سیب زمینی و با روغن یا کره و ترجیحا روغن زیتون به کودک بدهید.
در صورتی که مادر برای انجام کاری باید چند ساعت از نوزاد دور باشد، می توان با استفاده از شیر دوش، شیر را دوشیده و در شیشه بچه در یخچال نگهداری نمود تا برای وعده بعدی در دسترس کودک قرار گیرد. شیر مادر را در صورتی که در ظرف کاملا تمیز و در بسته نگهداری شود، می توان در یخچال برای مدت ۱۲ تا ۲۴ ساعت نگهداری نمود.
ظروفی که بدین منظور مورد استفاده قرار می گیرند، بایستی کاملا تمیز بوده و پس از شستشو با آب جوش و مایع پاک کننده، به خوبی آبکشی شوند. به هنگام استفاده از شیردوش نیز، علاوه بر تمیز بودن دستها و سرسینه ها، این وسیله نیز بایستی کاملا شستشو داده شود. برای نگهداری شیر مادر در فریزر، ابتدا باید آن را در ظرف دربسته تمیز ریخته و برای مدت ۲ ساعت در یخچال قرار داد و سپس در صورت لزوم، آن را در طبقه پایین فریزر، که سرمای ثابتی دارد، قرار داد. شیر فریز شده را می توان برای ۲ تا ۳ ماه در فریزر نگهداری نمود. به هنگام استفاده، باید یخ آن را با قرار دادن در ظرف حاوی آب داغ، باز کرده و بلافاصله مورد استفاده قرار داد. قبل از استفاده، طبیعتا باید آن را خوب هم زد تا چربی های رسوب شده به خوبی مخلوط شوند.
منبع: آشپزی و تغذیه کودکان، فاطمه تقدسی‌نیا، صص250-246، نوید حکمت، چاپ دوم، قم، 1396
