خواب برای به حد مطلوب رساندن عملکردهای ذهنی و جسمی ضرورت دارد. کفایت خواب وابسته به عواملی چند است: در خواب، باید مغز را از اضطراب رها کرد کمی خستگی به بهتر شدن خواب کمک می‌کند (احساس نیاز به خوابیدن یک لازمه است)؛ رخت خواب باید راحت، واندازه مناسبی داشته باشد؛ دمای محیط خواب متعادل باشد؛ نور اتاق خواب باید مناسب باشد (به نظر می‌رسد اکثر افراد در تاریکی بدون چراغ بهتر می توانند بخوابند. نور حداقلی نیز جلو خواب عمیق برخی افراد را میگیرد)؛ صدای درها و پنجره ها نباید مخل خواب باشد؛ زمان و شرایط خواب نباید نامنظم باشد؛ قبل از خواب باید از مصرف مواد کافئین دار (چای، قهوه، کاکائو)، نوشابه های کولادار و الکلى، و نیکوتین پرهیز نمود (این مواد خواب زدا هستند)؛ برای پرهیز از بی خوابی و کم خوابی، در باره استفاده از داروها، باید با پزشک مشورت کرد؛ به هنگام خواب باید مسائل کاری را از ذهن زدود؛ رنگ هایی مثل آبی روشن، صورتی و زرد کم رنگ، برای اتاق خواب یا ملحفه‌ها رنگ های مناسبی هستند. جنس ملحفه ها می توانند روی خواب تأثیرگذار باشند. بنابر گزارش های محققان ایتالیایی در دانشگاه میلان، افرادی که در ملحفه های کتانی (نخی) می خوابند، هم بهتر می‌خوابند و هم هنگامی که بیدار شوند، سرحال ترند؛ بهتر است دو ساعت قبل از خواب استحمام کنیم؛ غذاهایی مثل شیر یا ماست هنگام شام، برای خوابی عمیق، مفید است.
پدیده‌ای که تعادل میزان خواب و کفایت آن را به هم می‌زند، اختلال خواب است. بی خوابی اولیه (حالتی که انسان دیر به خواب می‌رود)، پرخوابی، اختلال‌های تنفسی در خواب (خرو پف )، اختلال آریتم شبانه روزی (خوابیدن نامنظم)، اختلال اضطراب رؤیا (کابوس)، اختلال وحشت خواب، خواب گردی (در خواب راه رفتن)، پدیده های ناشی از اختلال های روانشناختی و رفتاری، افسردگی، هراس، اختلال های خلقی - شخصیتی، اختلال های طبی و بیماری‌ها (سردرد، آسم، صرع، نشانگان بلع ناهنجاره)، اختلال های ناشی از مصرف مواد و سوء مصرف داروها، که افزایش، یا قطع آن‌ها، باعث اختلال های خواب می‌شود، جملگی عواملی هستند که باعث کم خوابی یا نامنظم بودن خواب می‌گردند.
اختلال‌های کم خوابی و پرخوابی، بیماری تمدن امروزی است. مسائل بغرنج امروزی انسآن‌ها را گرفتار اضطراب و نگرانی به جا و نابه جا کرده است. تمدن امروزی خواب را می شکند و آثار مفید آن را از بین می برد؛ از این رو اعضا و سلسله عصبی دائمأ کوفته و تحلیل رفته است و قدرت ترمیم و استحکام را ندارد. این امر، نه برای آنان که کار جسمی میکنند، بلکه برای آنان که زمامدارند، یا مدیریت می کنند و یا دچار رفاه طلبی شده اند، نگران کننده و تضعیف کننده است. تمدن امروزی که معمولا بیانگر حضور صنعت و ماشین در زندگی انسان است، شب کاری را به انسان فرامدرن اعطا کرده است. مهمترین کارکرد منفی شب کاری، اختلال در ترشح هورمون‌ها است و یکی از آثار آن‌ها رشد سرطان های گوناگون در شب کارها است.
هرکس کار شبانه دارد، حتما سرطان نمی گیرد، اما وقتی سیستم ایمنی بدن به دلیل اختلال در خواب و وضعیت زندگی مختل شود، بدن توانایی سرکوبی و از بین بردن سلول‌های با DNA معیوب را ندارد، یعنی اجازه رشد و تکثیر آن‌ها را صادر می کند، که ممکن است همان سرطان سینه یا سرطان پروستات باشد. علت این ابتلای افزایش یافته، بیشتر به هورمون ملاتونین بازمی‌گردد، هورمونی که مسئول تنظیم ساعات بیولوژیک بدن است و واکنش‌های ذهنی و جسمی نسبت به روز و شب و ساعت های مختلف را کنترل می کند.راه حل هایی که برای جلوگیری از پیری به کار می رود، عمدتا بر دو محور استوار است: عدم قابلیت زیاد از حد، و بار اضافه به اعضا و جوارح؛ جلوگیری از تحلیل سلولی. خواب از یک سو، به وسیله استراحت و آرامش، مانع تحلیل رفتن سیستم‌های بدن می‌شود و از سوی دیگر سیستم ایمنی را فعال می سازد. در بعضی تحقیقات، میان خواب عمیق و سیستم ایمنی ارتباط هایی یافته اند. سابل می گوید: بعضی از شیمیایی ها که باعث خواب موج کوتاه عمیق ترین و آرامش بخش ترین قسمت خواب می شوند، سیستم ایمنی را نیز فعال می کنند.
شیمیایی‌های درونی، مانند «ملاتونین» خواب را تنظیم می کنند، اما شیمیایی های بیرونی مثل داروها و مخدرها چرخه خواب را مختل می سازند. برخی داروها خودشان تولید خستگی و فرسودگی میکنند (مانند ایندرال آتنولول، که برای فشار خون تجویز می‌شود) و نمی توانند درمان خوبی برای خستگی ها و اختلال های امروزی باشند. خواب، دارویی است که خورده نمی شود، اما بهترین دوای درد برای نگرانی‌های روزمره در دنیای کنونی و همیشه زندگی بشر است. اهمیت خواب به مثابه دارویی طبیعی و قهری، بیشتر در ممانعت از پیری زودرس است.
خواب کافی، باعث طول عمر می شود. در یک تحقیق مشخص شد مرگ و میر کسانی که شب‌ها شش ساعت یا کمتر می خوابند، هفتاد درصد بیشتر از کسانی است که هفت تا هشت ساعت می خوابند.در خوابیدن خشت به خرج ندهیم؛ خواب شب بهترین خواب است. به طور متوسط هفت تا نه ساعت خواب شب، که خصوصأ همراه با زود خوابیدن و زود بیدار شدن باشد، باعث می شود هم احساس بهتری داشته باشیم و هم جوان تر به نظر می رسیم.خواب راحت یک راه حل بیشتر ندارد: تلاش برای کنار گذاشتن گرفتاری‌ها و نارسایی‌های روزانه هنگام شب و در منزل این راه حل، شیوه‌ای ممتد و بلندمدت است.
منبع: رمز سلامت و طول عمر، حسین حسنی، صص245-240، مؤسسه بوستان کتاب، قم، چاپ اول، 1391
