مقدمه
فرد و جامعه در عین تفاوت ها و تمایز های بنیادینی که دارند، از جهات متعددی دارای شباهت و همگونی می باشند، هر دو دارای وصف بیماری و صحت می شوند، هر دو می توانند در مسیر هدایت یا ضلالت باشند، هر دو دارای مراحل رشد، بالندگی، ضعف و قوت می باشند و.. .یکی از شباهت های بنیادین دیگر بین فرد و جامعه، ضرورت وجود الگو و الگوها می باشد. جامعه نیز مانند فرد، نیاز به الگو دارد تا بتواند در مسیر حرکت به سمت موفقیت و هدایت، کامیاب شود و از مزایای آن بهره مند شود.
هر چند الگو در ابتدای امر یک ماهیت نمادین و سمبلیک دارد ولی در ادامه، با توجه به جاذبه و جذابیت های الگو، می توان آن را به عنوان یک راهنما و یک نقشه و مسیر هدایت تلقی کرد و آن را مصداق واقعی و کامل یک مقصد تلقی کرد که شایسته است هدف قرارداده شود. بنابراین، جامعه نیز مانند فرد می تواند و باید دارای الگو و الگوهایی باشد که بتواند به مسیر و اهداف خود نایل شود و وجهه همت این پژوهش، واکاوی این مسئله می باشد.
ضرورت الگو
الگو؛ نمونه اى است که در برابر چشمان قرار دارد و آدمى بدون استفاده از لغات و کلمات از او چیز مى آموزد[1] و پر واضح است که لاجرم، برخی افراد، شخصیت ها و جریان ها هستند که به عنوان الگو، در زندگی افراد و جوامع حضور دارند و ایشان را تحت تاثیر قرار می دهند؛ به عبارت دیگر، افراد و جوامع، خواه ناخواه دارای الگو و الگوهایی هستند که ایشان را تحت تاثیر قرار می دهند.در باب ضرورت وجود الگو و الگوهای اجتماعی باید بیان کرد که هر جامعه ای مانند افراد دارای اهداف و مقصدهایی می باشد که درصدد است به این اهداف خود نایل شود. هرچند دستیابی به این اهداف نیاز به تلاش، پشتکار و همت افراد جامعه دارد ولی وجود برخی مولفه ها می تواند دستیابی به این اهداف را تسهیل بخشد که وجود الگو یکی از این مولفه های اساسی می باشد.
بدون وجود الگو، دستیابی به اهداف با اختلال و کمبود هایی مواجه می شود که حضور کارآمد الگو برای جامعه می تواند این کمبود ها را مرتفع نماید. در پایان باید این نکته مهم را متذکر شد که نه تنها مطلوب در زندگی فردی و اجتماعی این است که الگوهایی وجود داشته باشد، بلکه افراد ناخودآگاه به دنبال این امر هستند و به آن الگو نیاز دارند; آنان همواره دنبال اسوه‌هایى مى‌گردند که در یکى از زمینه‌ها موفقیتى داشته و آن را سرمشق خویش قرار دهند[2] و لذا انسان ناخودآگاه ضرورت این امر را احساس می کند.
نقطه هدف در الگوگیری این است که انسان تلاش مى‌کند خود را مانند الگو بسازد و گام به گام با او حرکت کند[3] و با رسیدن فرد و جامعه به این مرحله می توان امید داشت که انتخاب الگو، اهداف خود را محقق ساخته است.
کارکردهای الگو
در باب کارکردهای اساسی الگو برای یک جامعه باید بیان کرد که الگو در حقیقت یک نقشه مسیر و حرکت برای جامعه می باشد و ضعف و قوت های یک جامعه را به آن ها می نمایاند و جامعه را از تفکرات و تصورات واهی می رهاند و با واقعیت های موجود مواجه می سازد.وجود الگوهای اساسی و کارآمد برای جامعه به معنای تزریق خون در شریان های جامعه می باشد و مایه حیات و سرزندگی جامعه می باشد. جامعه ای که دچار خمودگی شده باشد، به برکت اقتدا به الگوهای کارآمد، می تواند حیات و حضور خود را به صورت کارآمد و مفید تضمین نماید.
نیاز به الگو یکى از بهترین شیوه‌هاى تربیتی می باشد و الگو به کلیات و تئورى‌ها، روح و حیات مى‌بخشد[4]؛ به همین جهت است که الگوهای اجتماعی را باید رمز حیات و ادامه بقا جامعه دانست و روح بخشی و جان بخشی که برای جامعه به ارمغان می آورند را ارزش نهاد.
یکی از تلاش هایی که در جهت الگو سازی برای جامعه باید مد نظر قرار داد این است که جامعه را با واقعیت های موجود مواجه ساخت و باید جامعه نمونه و الگو را با واقعیت قرین ساخت و جنبۀ ایده‌آلى صرف را از آن زدود.
مشخصات و ویژگی های الگو
همانطور که وجود الگو برای جامعه ضرورت دارد، به همان میزان، شخصیت برجسته، ارزشمند و تاثیرگذاری وی در تحقق اهداف مذکور موثر می باشد. با توجه به تضاد، اختلاف و تعدد سلایق در سطح جامعه، شخصیتی می تواند به عنوان الگو انتخاب شود که دارای مولفه مهم جامعیت باشد و بتواند تعداد افراد هرچه بیشتری را تحت تاثیر قرار دهد.با توجه به نکته مذکور، باید بیان کرد که به جهت اختلاف سلایق و دیدگاه ها در سطح جامعه، تعدد الگو رویکرد دیگری است که باید مد نظر قرار داد و می توان از این ظرفیت نیز استفاده نمود. به همان میزان یک فرد، یا شخصیت به عنوان الگوی یک جامعه معرفی می شود، باید به همان میزان، دارای شخصیت برجسته و تاثیرگذار باشد که افراد بتوانند به وی اقتدا کنند و وی را سرلوحه ی زندگی و اخلاق خود قرار دهند.
نکته مهمی که باید بیان کرد این است که سیاستگذاران و مدیران جامعه باید ضرورت وجود الگوهای اجتماعی را احساس کنند و از طرق مختلفِ رسانه ای و مطبوعاتی، این افراد را به عنوان الگو به جامع معرفی کنند و به هر صورت، تلاش قابل ملاحظه ای برای نهادینه سازی این الگوها داشته باشند و اصولا نیز مهمترین کاری که باید صورت بگیرد، همین نهادینه ساختن الگوهای اجتماعی می باشد.
این نکته را نیز باید افزود که الگوی یک جامعه، منحصر و محدود به یک فرد نمی باشد، بلکه یک جریان، تمدن و حتی جامعه ای دیگر می تواند به عنوان الگو برای جامعه ای دیگر تلقی شود. نکته مهمی که باید متذکر شد این است که با توجه به این که انسان برای رسیدن به کمال نیاز به الگو قرار دادن ائمه(علیهم السلام) دارد، جامعه و تاریخ عصر ائمه(ع) در عین این که می تواند آیینه عبرت قابل ملاحظه ای برای جوامع باشد، می تواند به عنوان الگویی شاخص و برجسته در این عرصه تلقی شود.
یکی از تلاش هایی که در جهت الگو سازی برای جامعه باید مد نظر قرار داد این است که جامعه را با واقعیت های موجود مواجه ساخت و باید جامعه نمونه و الگو را با واقعیت قرین ساخت و جنبۀ ایده‌آلى صرف را از آن زدود[5]، و از رهگذر چنین تلاش هایی، می توان به تحقق هرچه بیشتر الگویابی و الگو گیری جوامع امیدوارتر شد.
پی نوشت ها:
[1] علی قائمی و آستان قدس رضوی. معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی، برای فرزندانمان چگونه الگو باشیم؟، ج 1 (مشهد مقدس - ایران: قدس رضوی، ۱۳۹۱)، ص7.
[2] مصطفی اسکندری، شناخت استعمار، ج 1 (قم - ایران: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، ۱۳۸۹)، ص101.
[3] مرکز تحقیقات حج و مسعود شکوهی، مهارتهای زندگی در حج، ج 1 (تهران - ایران: مشعر، ۱۳۹۱)، ص44.
[4] محسن قرائتی، سیره پیامبر اکرم (ص) با نگاهی به قرآن کریم، ج 1 (تهران - ایران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۸۶)، ص7.
[5] مصطفی عباسی مقدم، نقش اسوه ها در تبلیغ و تربیت، ج 1 (تهران - ایران: سازمان تبلیغات اسلامی، مرکز چاپ و نشر، ۱۳۷۱)، ص308.
