آموزش خوبی و شناساندن بدی به کودکان
کودک به دنیا می آید در حالی که از تمام آگاهیها و اطّلاعات مربوط به این جهان و جهان بعدی عاری است.والدین و مربّیان از روحیهی غالب کودک، یعنی بازی میتوانند به عنوان یکی از مهمترین ابزار تربیت وی استفاده کنند. چرا که بازی روش مناسبی است که می‌توان با آن واجبات، مستحبّات، محرّمات و مکروهات را به کودک آموزش داد.
در ادامه طریقه‌ی آموزش و امر به معروف و نهی از منکر برای کودکان در قالب بازی و مثال تدوین شده است که قبل از آن ذکر نکاتی ضروری است:
- در هنگام این بازیها مربّی و والدین باید ذوق و سلیقه و ابتکار عمل و حوصله داشته باشند.
- سعی کنند یکنواخت صحبت نکنند بلکه لحن و تُن صدای خود را تغییر دهند، از کلمات زیبا استفاده نمایند.
- لازم نیست بازی ها را دقیقاً با همان موضوع و شیوه که در اینجا آمده اجرا کنند. میتوانند بنا بر نیاز تربیتی دینی، سلیقه و حالت تأثیرپذیری کودک خود، در آن تغییراتی ایجاد کنند.
این بازی ها شما را راهنمایی می‌کنند و پیشنهادهایی را ارائه می دهند؛ امّا مهمتر از همه چگونگی رویکردی است که شما در حین بازی انتخاب می کنید. شما میتوانید با رفتاری حمایتی، مثبت و آرام، پیشرفت کودکان را تسهیل کنید 1.
آموزش فضایل اخلاقی
الف. راستگویی
راستگویی از صفات پسندیدهای به شمار می آید که هر انسانی مایل است آن را داشته باشد و سخنانی را که میشنود، راست تصوّر کند2.اگر کودک را به حال خود بگذارند، طبعاً راستگو تربیت می شود. علل و عوامل خارجی است که او را از فطرت خدادادی منحرف ساخته، به دروغگویی میکشاند. از اینرو پرورش راستگویی را نمیتوان نادیده گرفت یا آن را به زمان بزرگی حواله داد 3
بازی در این زمینه به عنوان نمونه:
نام بازی
آینه بازیوسایل مورد نیاز
دو عدد آینه متناسب با قد کودک (اگر تهیه‌ی آینه متناسب با قد کودک مقدور نبود میتوانید از آینه در سایز کوچک استفاده کنید، به اندازهای که دست کودک در آن دیده شود).شرح بازی
چند کودک را به نوبت جلوی آینه بیاورید. از آن ها بخواهید تعدادی حرکت دلخواه انجام دهند بعد از کودکان بپرسید آیا آینه عین همان کارها را نشان داد. آیا حقیقت را نشان داد. حرکتی را اشتباهی نشان نداد. آفرین بچهها آینه راستگو است دروغ ندارد. بچّه ها کدام یک از شما راستگویی را می تواند تعریف کند؟درست است؛ راستگویی یعنی گفتن حقیقت. حالا شما هم به گروههای دو نفره تقسیم شوید، افراد هر گروه روبه‌روی هم بایستند، یک نفر آینه می‌شود و نفر دیگر هم خود را در آینه می بیند. هر کاری که دوستتان انجام می دهد آینه هم باید انجام بدهد. یادتان باشد سعی کنید مثل آینه دقیقاً همان کار را انجام دهید؛ زیرا آینه فقط واقعیت را نشان می دهد دل های شما هم مانند آینه شفّاف و صادق است و... مربّی باید متناسب با درک و سنّ کودک درباره‌ی راستگویی صحبت کند.4
ب. حـجـاب
برای آموزش رعایت حجاب به کودکان، پسندیده است آنان را از خردسالی با تشویق و مهربانی و به صورت غیرمستقیم به این کار تمرین دهند.5بازی به عنوان نمونه در این زمینه:
نام بازی
خاله بازیوسایل مورد نیاز
هر چه باشد.شرح بازی
مادر با کودک خود مشغول خاله بازی می‌شود که زنگ به صدا در میآید. مادر آیفون را برمیدارد، دخترم دوست باباجون هستند، چادرم کجاست؟ آخه دوست بابا نامحرم هستند. دوست بابا داخل می آیند و در رابطه با کار با پدر صحبت می‌کنند و ادامه‌ی ماجرا و... می‌توان قصّه را متناسب با فضا و درک خود کودک ادامه دارد. هم‌چنین می توانید از او بپرسید دختر عزیزم موهایم بیرون نیامده است؟ و... این نکات خود پیام غیرمستقیم تربیتی تمرین حجاب می باشد.البته این بازی را می‌توان برای اکثر آموزش های اخلاقی به کار برد.
ج. وفـای به عهـد
از مسائلی که وجدان و فطرت هر انسانی با آن آشناست و نیکی آن را درک می کند، مسئله‌ی «وفای به عهد» است. هر فرد با هرگونه مذهب و مرام و نژاد و رنگ و... خوب بودن وفای به عهد و ناپسند بودن پیمانشکنی را تصدیق میکند.در فرهنگ قرآن و نظام اخلاقی اسلام، مسئله‌ی وفای به عهد از اهمیت ویژه ای برخوردار است، تا آنجا که در قرآن کریم این مسئله از شرایط و ویژگی های انسان مؤمن شمرده شده است.6
حضرت علی علیه السلام نیز فرمودند: «مِنْ دَلَائِلِ إِلْإِیمَانِ الْوَفَاءُ بِالْعَهْدِ»7؛ وفای به عهد از نشانه های ایمان است.
لذا برای آن که وفاداری در جامعه احیا شود و به صورت یک وظیفهی همگانی درآید، باید از زمان کودکی این خوی پسندیده را در نهاد کودکان پرورش داد تا به پیمانداری عادت کنند و خلفوعده را تخلّف از قانون فطرت بدانند.
بازی در رابطه با امانت‌داری و وفای عهد به عنوان نمونه:
نام بازی
قصّه سازیوسایل مورد نیاز
یک یا چند تصویر مرتبط به هم که گویای یک فضیلت اخلاقی است.شرح بازی
تصاویری را که مرتبط به هم هستند و یک رویداد اخلاقی را حکایت میکند به کودک نشان دهید. از کودک بخواهید برای تصاویر مورد نظر قصّه بسازد. شما هم در صورت نیاز اصلاحاتی به قصّه‌ی او اضافه کنید.بعد از اتمام قصّه‌ی کودک، درباره‌ی قصّه با کودک گفتگو کنید، (این بازی به صورت گروهی و تک نفره قابل اجراست) سؤالاتی را مطرح کنید: به نظر شما چرا این آقا پسر کتاب را در باران زیر کتش کرد؟ و... آفرین عزیزم پس ما باید از امانتی که در دست ما است به خوبی مراقبت کرده و سعی کنیم به موقع و سالم آن را به صاحبش برگردانیم تا به عهدی که با هم بستیم عمل کرده باشیم، مگر نه؟ (با تأکید بگویید) و... احسنت مثل آقا پسری که به بهترین نحو از کتاب کتابخانه ی مدرسه اش مراقبت کرد و آن امانت را سالم به آنجا برگرداند.8 و حدیثی کوتاه بیان کنید.
مثلاً در رابطه با این تصاویر، حدیث امام صادقع: «...أَدَاءُ الْأَمَانَةِ إلَی الْبِرِّ...»9؛ ادا کردن امانت به سوی خوبیها می برد.
شناسایی رذایل اخلاقی در کودک
الف. دروغ
از مسائل مهمّی که در فرهنگ و اخلاق اسلامی مطرح بوده و هست و در قرآن کریم و روایات پیشوایان دینی از آن سخن فراوان گفته شده است، مسئله‌ی دروغگویی است10امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: «إنَّ الْکَذِبَ هُوَ خَرَابُ الْإِیمَان»11؛ دروغ پایه‌ی خرابی ایمان است.
دروغگویی در همه ی افراد و به خصوص در کودکان از خطرات بزرگ است که متأسفانه دامن گیر بسیاری بوده، در اثر تکرار و عمومیت آن در برخی موارد، گویا زشتی آن از بین رفته است.12
یکی از عوامل دروغگویی در کودکان، ترس است. اگر کودک به سبب راستگویی تنبیه شود، در آینده برای نجات و رهایی از مجازات به دروغگویی دست میزند.
در نتیجه والدین نقش مهمّی در تکوین شخصیت فرزندان خود بازی می کنند و این نقش در سال های اوّلیه ی تربیت کودکان ارزشی بسیار والا دارد.
برای آنکه که فرزندان خود را راستگو تربیت کنیم، ابتدا می بایست نسبت به اعمال خود نهایت دقّت را داشته باشیم و نیز در ارتباط خود با دیگران دقّت کنیم.13
ب. خـشم
خشم، تظاهری به احساس خصمانه نسبت به اشخاص و گاهی هم اشیاء است و این تظاهر به حقیقت چیزی جز اعلام وضع ناراحتی درون نیست.14صفت غضب مانند صفات دیگر، از دوران کودکی مایه میگیرد. همه ی انسان ها از این غریزه برخوردارند، ولی شدّت و ضعف آن به اوضاع و شرایط محیط تربیت و رفتار پدر و مادر و سایر معاشران کودک بستگی دارد. والدین باید علّت خشم کودک را پیدا کنند و در صدد علاج آن برآیند.15
ج. حسـادت
باید دانست که حسادت همچون دیگر صفات ناپسند ریشه ی فطری ندارد، بلکه معلول عوامل محیطی و تربیت خاصّی است که در خانه، مدرسه و... زمینه ی پیدایش آن به وجود می آید. شاید بتوان در اینجا نیز نقش مهم و اولیه را به پدر و مادر و محیط خانوادگی داد.والدین محترم و مربّیان گرامی بایستی همواره این نکته را در نظر داشته باشند که کودکان دارای روحیهی ظریف و عواطفی تحریک آمیز هستند و کوچکترین بی توجّهی و یا کم توجّهی به آنان، ممکن است عواقب سوء اخلاقی به دنبال داشته باشد.16
از اینرو والدین گرامی باید در جهت شناخت منشأ حسادت و راه درمان آن کوشا باشند.17
والدین گرامی در ضمن رعایت نکاتی از قبیل شناخت علل و درمان این رذیله‌ی اخلاقی میتوانند برای متوجّه کردن کودک به قبح این رفتار از داستان ها و نمایش ها و بازی هایی که نشان می دهد، رذایل اخلاقی نه تنها نتیجه‌ی مثبتی دربر نخواهد داشت بلکه چه آثار سوئی درپی دارد، کمک بگیرند.
پینوشتها
1.تایزش، 1373، ص 15
2. وفائی، 1387، ص 208
3.همان، ص 163-164
4.تیلمن دایان و دیگران، 1387، ص 8- 9-13
5.ر.ک: همان، ص 35
6.غرویان، 1385، ص 91- 92
7.تمیمی آمدی، 1366، ص252
8.ر.ک: سپهریان و غضنفری، 1393، ج1، ص 33
9.مجلسی، 1363، ج72، ص92
10.غرویان، 1385، ص 37
11.مجلسی، 1363، ج 69، ص 247؛ حسن دیلمی، 1412 ق، ج1، ص178
12.ر.ک: همان، ص 37
13.ستایش، 1389، ص 149- 150
14.وفایی، 1387، ص 188
15.ر.ک: امینی، 1385، ص 223- 224
16.غرویان، 1385، ص 82- 83
17.ناظمی، 1391، ص 164.
منبع: سایت شمیم نرجس
