خداشناسی
اولین موضوعی که در این‌گونه مسائل باید روشن گردد، شناخت و معرفت پیدا نمودن نسبت به خالق هستی‌بخش این جهان باعظمت است. تا انسان عاقل و صاحب اندیشه به این درک و شعور نرسد که همه‌کاره این عالم خداوند باری تعالی است و او را فاعل اصلی و حیات‌بخش تمامی ذرات عالم نداند، نمی‌توان راجع به این مسئله سخن گفت.مطلبی که امام سجاد علیه‌السلام در ابتدای دعای هفتم صحیفه به آن اشاره می‌نمایند. ایشان در فراز اول دعا شروع به برشمردن خصوصیات و اوصاف باری تعالی می‌نمایند و از میزان شناخت خود نسبت به خداوند هستی‌بخش، خبر می‌دهند. ایشان خداوند را این‌گونه معرفی می‌نمایند و در واقع خدا را این‌گونه خطاب قرار می‌دهند و روی سخن خود را با چنین خدایی آغاز می‌نمایند: «ای آنکه گره های امور رنج آور، به وسیله او گشوده می شود، و ای آن که تندی و تیزی سختی ها، به عنایت او فرو می نشیند، و ای آن که بیرون آمدن از تنگی و فشار، و قرار گرفتن در راحتی گشایش، و رهایی از غم و اندوه، از او خواسته می شود».
خُب روی سخن با چنین خدای بزرگ و پر قدرتی است. خدایی که دشواری‌ها در برابر قدرتش آسان می‌گردد و وسایل زندگی و اسباب حیات به لطف او برای ما بندگان فراهم آمده است و فرمان و حکم به نیروی او در جریان و همه چیز بر اساس اراده او می‌گذرد.
آقا امام سجاد علیه‌السلام تا انتهای فراز چهارم، کلماتی را بسیار زیبا و دلنشنین، راجع به شناخت و معرفت به خداوند بیان می‌کنند. همان‌گونه که مقام معظم رهبری فرمودند: « می‌توان با این الفاظ زیبا با پروردگار سخن گفت».
آگاهی به ضعف خویش
دومین موضوعی که در رسیدن به پاسخ به چنین مسئله‌ای، یعنی نقش دعا در بلایا، باید به آن پرداخت، متوجه نمودن انسان‌ها به نقاط ضعف و کمبودهایی که در وجودشان است، هست؛ یعنی تا انسان، خود را ضعیف و کوچک و ناچیز نبیند تا خود را در برابر پروردگار عالمیان تسلیم نبیند، هرگز فرصت دعا و درخواست را از حضرت حق، باری تعالی به دست نخواهد آورد. در واقع معرفت نفس و معرفت الله، دو شناخت و دو آگاهی توأمان و پی‌درپی هستند و تا معرفت نفس نباشد، معرفت الله حاصل نمی‌گردد. امام علی علیه‌السلام دراین‌باره در کلامی کوتاه اما پُرمغز و گران‌سنگ می‌فرمایند: «مَن عَرَفَ نَفسَه فَقَد عَرَفَ رَبَّه». «هرکس نفس خویش را شناخت، قطعاً پروردگار خویش را شناخته است».آری، آدمی که خود را دانشمندترین افراد عالم بداند، یا خود را قدرتمندترین مردم بداند، یا این که خود را ثروتمندترین انسان‌ها بداند؛ و بر این باور باشد که با علم و قدرت و ثروت خود، هر کاری را می‌تواند انجام دهد و نیاز به کمک کسی ندارد، هیچ‌گاه فرصت زانو زدن در برابر، مهربان‌ترین مهربانان و زیباترین زیبایان، نخواهد یافت. او هیچ‌گاه لذت و حلاوت ذکر و مناجات با أسمع السامعین را نخواهد چشید. ولو اینکه شناخت و آگاهی نسبی ای هم به خالق هستی و قدرت او داشته باشد و درس‌های آکادمی هستی‌شناسی و جهان‌شناسی را با نمرات عالی گذرانده باشد.
امام سجاد علیه‌السلام نیز در فراز پنجم تا هفتم دعای هفتم صحیفه سجادیه به همین نکته، یعنی برشمردن ضعف‌های خود، اشاره می‌نمایند. البته بیان این نکته در اینجا ضروری است که بر اساس اعتقاد شیعه، ائمه هدی علیهم السلام، معصوم و از هر گونه خطا و گناه مصون می‌باشند و اینکه در ادعیه و مناجات، خود را این‌گونه خطاب می‌نمایند، یکی از ادله ایشان، آموزش و درس دادن به شاگردان و محبینشان، هنگام مناجات و دعا با پروردگارشان است.
سیدالسّاجدین در این سه فراز این‌گونه می‌فرمایند که: «بلایی بر من نازل شده که سنگینی اش مرا به زحمت و رنج انداخته، و سختی و مشکلی به دردم آورده، که تحمّلش مرا در فشار قرار داده و تو آن را به قدرتت بر من وارد کرده ای.... پس چیزی را که تو وارد کرده ای، برگرداننده ای برای آن نیست.... وچیزی که تو بسته ای گشاینده ای برایش نمی باشد....».
روش دعا کردن در نظر اهل‌بیت (علیهم السلام)
ائمه هدی علیهم السلام در روایات متعددی به ما توصیه نموده‌اند که ابتدای دعا و انتهای دعای خود را با صلوات بر محمد و آل محمد مُزَیَّن کنید تا به برکت نام خاتم الأنبیاء دعای ما مستجاب گردد. امام صادق علیه‌السلام به نقل از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: «مرا در آغاز دعا و میانه دعا و آخر دعاء خود قرار دهید».زین‌العابدین علیه‌السلام در فراز هشتم دعای هفتم صحیفه سجادیه بعدازآنکه در فرازهای ابتدایی، خدای خود را معرفی می‌نماید و عیار و درجه معرفت اللّهی خویش را نشان می‌دهد و در فرازهای بعدی به ضعف خود در برابر قدرت خالقِ هستی‌بخش، اعتراف می‌نماید؛ اکنون زبان به حاجت خواهی و درخواست و گدایی از منبع لایتناهیِ بی‌کران ربوبیت باز می‌نماید و ابتدای امر بر پیامبرخاتم و خاندان طیب و پاکش درود می‌فرستد.
ایشان این‌گونه می‌فرمایند: «پس بر محمّد و آلش درود فرست، ای پروردگارم. به توان و تواناییت دَرِ گشایش و فرج را به روی من باز کن، و به چاره سازیت تسلّط غم و اندوه را از من بشکن و مرا در موردی که از آن شکایت دارم، به تأمّل و تدبّر نیک برسان و در آنچه از تو درخواست می کنم، شیرینی اجابت را بچشان، و از جانب خودت، رحمت و گشایشی گوارا به من ببخش، و برای من از نزد خود، راه نجاتی سریع قرار ده».
البته این نکته لازم به ذکر است که دعا نمودن با دستور دادن فرق دارد؛ یعنی این ذهنیت اشتباه از بندگان خدا باید پاک گردد که حال آنچه را که از خداوند درخواست می‌نمایم، حتماً و سریع به اجابت خواهد رسید. خیر، این‌گونه نیست. ای چه بسا دعایی که ما از خداوند درخواست می‌نماییم، اجابتش اکنون به صلاح ما نباشد و خداوند اجابت آن را به تأخیر اندازد و حتّی شاید عوض آن را بعد از مرگ در سرای جاودان قرار بدهد؛ و ای چه بسا آنچه که به صلاح ما باشد را در همین دنیا به شکلی غیر از آنچه که مدّنظر ما است قرار بدهد.
فلذا سائل و گدای واقعی هیچ‌گاه از اینکه مولی به او چه داده است، شکایت و نارضایتی نشان نمی‌دهد؛ بلکه آنچه را که مولی داده است را طوطیای چشم خود قرار می‌دهد و می‌گوید: «آنچه که از دوست رسد نکوست».
نگاه عاقلانه هنگام دعا
عقل می‌گوید که خداوند مرا در این دنیا آورده است تا او را عبادت کنم و به فرامین او جامه‌ی عمل بپوشانم. حال که من دچار بلا و گرفتاری و ناخوشایندی شده‌ام، از این وظیفه الهی که هدف خلقت من بوده است، عقب‌مانده‌ام. پس بهتر است از آفریننده تمام ذرات و موجودات، بخواهم که این بلا و گرفتاری را که مزاحمت در اجرای اهداف خلقت هست، از بین ببرد و عافیت و سلامتی را بهمن برگرداند.آقا امام سجاد علیه‌السلام نیز در دو فراز پایانی دعای هفتم صحیفه سجادیه به همین مطلب اشاره می‌فرمایند: «مرا به خاطر غمگینی و حزن و اندوه از رعایت واجبات، و به کار گرفتن مستحباتت بازمدار. پروردگارا، به سبب بلایی که بر من نازل شده، درمانده شده ام و از تحمّل آنچه برای من پیش آمده، دلم از اندوه و غصّه پر شده، و تو به برطرف کردن آنچه به آن گرفتار شده ام، و دور کردن بلایی که در آن افتاده ام، توانایی. بنابراین قدرت و تواناییت را درباره من به کارگیر. اگرچه از جانب تو سزاوار آن نیستم. ای دارای عرش بزرگ».
خلاصه آنکه
آقا امام سجاد علیه‌السلام هرگاه دشواری طاقت‌فرسایی برای ایشان رخ می‌داد، یا بلای سختی بر ایشان نازل می‌شد و یا زمانی که حزن و اندوهی به ایشان دست می‌داد، دست به دعا برمی‌داشتند و این دعای هفتم صحیفه را می‌خواندند. ایشان معصوم هستند و حتماً قول و فعل ایشان برای ما شیعیان حجت است و ما نیز به‌تبع ایشان باید که در هنگام ابتلا دست به دعا برداریم. البته فراموش نشود که خود اهل‌بیت علیهم السلام مسائل بهداشتی را رعایت می‌نمودند و در صورت نیاز به طبیب به آنان مراجعه می‌نمودند؛ و همان‌طور که مقام معظم رهبری فرمودند: «ضمن توصیه همگان به عمل به توصیه‌ها و دستورالعمل‌های مسئولان و متخصصان برای پیشگیری از شیوع ویروس کرونا» مردم را به خواندن این دعا توصیه نمودند. ایشان فرمودند: «با توجه به معنا این دعا را بخوانند» زیرا بدون توجه به معانی، صِرفاً خواندن الفاظی عربی است که آن خاصیت و ثمرات را نخواهد داشت.پی‌نوشت:
ترجمه صحیفه سجادیه استاد حسین انصاریان، ص39.
برگرفته از فراز دوم دعای هفتم صحیفه سجادیه.
غرر الحکم و درر الکلم ؛ ص588.
أصول الکافی / ترجمه کمرهاى ؛ ج6 ؛ ص83.
