کمبود لوازم در این شرایط
دغدغه اصلی این روزهای ما ایرانی‌ها و البته تمام دنیا، ویروس تازه وارد کرونا و چگونگی مقابله با آن است؛ یک مشکل همگانی که نیازمند جهاد همگانی است تا تحت کنترل درآید. مقابله با چنین مشکل دامنه‌دار و گسترده‌ای نیازمند آمادگی و امکانات گسترده و فوق العاده است. هم نیروی انسانی متخصص به تعداد کافی، هم منابع مالی قابل توجه و البته اقلام بهداشتی و درمانی و مراکز درمانی ویژه با امکانات متناسب با آن.قطعاً هر کمبودی در این روزهای حساس می‌تواند به قیمت جان افراد زیادی تمام شود. از این رو ضروری است که هر گونه کمبود لوازم مربوط به آن بر طرف شود. در این نوشتار با بررسی برخی از دلایل کمبودهای احتمالی اقلام مورد نیاز، نحوه برطرف کردن آنها را جستجو می‌کنیم.
طبیعی است که نیاز مردم به لوازم بهداشتی مثل ماسک و مواد ضدعفونی کننده بیشتر شده است؛ اما این به آن معنی نیست که هر فرد لزوماً باید مقدار زیادی ماسک و مواد ضدعفونی تهیه و ذخیره کند.
برخی از عوامل کمبود اقلام ضروری در این روزها را برمی‌شمریم:
سرطان «سوء مدیریت»
اولین نکته‌ای که در این بیماری مسری مورد توجه است اینکه، وسعت این حادثه، در اندازه یک کشور و یا حتی کل جهان است و لزوماً اولین مؤلفه مهم مورد بحث در آن، نقش مدیریت کلان چنین رویدادهایی است. سوء مدیریت در جریان تقابل با کرونا از جمله مهمترین عوامل گسترش و تأثیرات مخرّب این ویروس در کشور است.در اینجا لازم است به برخی از عناصر اصلی در مدیریت اشاره کنیم.
برنامه ریزی و پیش بینی
ابتدایی‌ترین و البته از مهمترین داده‌ها و اطلاعات تعیین کننده در مدیریت بحران‌های کلان، مقدور بودن پیش‌بینی شرایط آینده است. ویروس کرونا قبل از اینکه در ایران مشاهده شود در کشور چین به ثبت رسید و این، فرصت بسیار مناسبی بود تا مسئولین دیگر کشورها بتوانند خود را برای شرایط بحران کرونا آماده کرده و لوازم و قابلیت‌های خود را ارتقاء بخشند. امام علی علیه السلام در مورد ضرورت پیش‌بینی و چاره‌جویی قبلی می‌فرمایند:«مَنْ قَعَدَ عَنْ حِیلَتِهِ أَقَامَتْهُ الشَّدَائِد؛[1] کسی که از برنامه‌ریزی غفلت کند، مشکلات بر او خواهند آمد.» در هر نبردی اگر منتظر بمانیم تا دشمن به سوی ما بیاید، زیر انبوهی از سختی‌ها گرفتار خواهیم شد. از این رو لازم است قبل از هر اتفاقی برای آن چاره‌جویی کرد و آماده شد.بدون مسئول گذاشتن امور
یکی از مهمترین نواقص در هدایت کردن یک پروژه کلان مثل مبارزه ملی با کرونا، آن است که ارگانی از ارگان‌های مربوطه فاقد مدیر و مسئول بماند. این مسأله موجب سردرگمی و از دست دادن فرصت و امکانات و نهایتاً منجر به خسارات غیرقابل جبران خواهد شد. جمعیت هلال احمر چندین ماه است که از داشتن رئیس محروم است. این در حالی است که طی چند ماه اخیر حوادث مهمی مثل چند سیل و زلزله اتفاق افتاده و انتظار می‌رفت که هلال احمر تلاش بیشتری انجام دهد. همه این‌ها را اضافه کنید به شیوع ویروس پرسرعت کرونا که آزمون بزرگی برای همه ارگان‌ها به خصوص هلال احمر به شمار می‌رود. جای تأسف است که رئیس جمهور محترم، در برطرف کردن این نقص مدیریتی عمل به موقعی انجام نداده‌اند و آسیب این خطای مدیریتی دامن‌گیر همگان خواهد شد.حضرت علی علیه السلام در مورد لزوم تعیین مسئول و مدیر چنین می‌فرمایند:«لَا بُدَّ لِلنَّاسِ مِنْ أَمِیرٍ بَرٍّ أَوْ فَاجِرٍ یَعْمَلُ فِی إِمْرَتِهِ الْمُؤْمِنُ وَ یَسْتَمْتِعُ فِیهَا الْکَافِر؛[2] مردم به فرمانروا نیازدارند، خواه نیکوکارباشد یا فاسد، تا مؤمنان در سایه حکومت اوبه کار خود مشغول و کافران از حکومت اوبهره‌مند شوند.» همچنین در بیان دیگری می‌فرمایند:«وَالٍ ظَلُومٌ غَشُومٌ خَیْرٌ مِنْ فِتْنَةٍ تَدُوم؛[3] حکمران فاسد و ستمگر بهتر از هرج و مرج همیشگی است.» بدون مسئول ماندن ارگان‌های حیاتی یک کشور، غیر قابل توجیه است.
فرهنگ استفاده و مصرف، نیازمند ترمیم
فرهنگ‌سازی از پیچیده‌ترین و زمان‌برترین و البته باارزش‌ترین و ریشه‌ای‌ترین کارهای تربیتی در یک جامعه است. ضرورت و ارزش این موضوع، بیش از هر زمان دیگری در موقع بحران‌های عمومی همانند روبرو شدن با یک خطر همگانی مانند بیماری کرونا نشان داده می‌شود.طبیعی است که نیاز مردم به لوازم بهداشتی مثل ماسک و مواد ضدعفونی کننده بیشتر شده است؛ اما این به آن معنی نیست که هر فرد لزوماً باید مقدار زیادی ماسک و مواد ضدعفونی تهیه و ذخیره کند. این مسأله‌ای است که باید با فرهنگ‌سازی درمان شود.
اگر چه حوادث فراگیری همانند ویروس کرونا به خودی خود تهدید محسوب می‌شوند اما نباید فراموش کرد که بزرگترین فرصت‌ها نیز گاهی در دل بزرگترین تهدیدها قرار دارند. از جمله فرصت‌های پیش آمده برای رسانه‌های عمومی سنتی و جدید آن است که می‌توانند از گستره حساسیت مردم به حادثه کرونا، برای انتقال فرهنگ‌های درست و یا اصلاح فرهنگ اجتماعی استفاده کنند.
رسانه و تلویزیون از جمله عرصه‌های مهمی هستند که بحث اعتماد اجتماعی در آنها به صورت جدی مطرح می‌شود.[4] رسانه و تلویزیون می‌توانند ضمن انتقال صحیح اطلاعات پیرامون بیماری کرونا اعتماد عموم مردم را به خود ارتقاء دهند و به دنبال آن، زمینه را برای انتقال فرهنگ‌های صحیحی همانند الگوی صحیح مصرف و خویشتنداری در مصرف مهیا کنند.
خیانتی به نام احتکار
احتکار و ذخیره مواد مورد نیاز جامعه به جهت بالا رفتن قیمت و به دست آوردن سودهای نجومی، از جمله مهمترین دلایل کمبود اقلام مورد نیاز روزهای بحران است. احتکار، بدترین نوع منفعت طلبی شخصی به قیمت جان مردم است. از رسول خدا صلّی الله علیه و آله نقل شده که فرمودند:«یُحْشَـرُ الحَکّـارونَ و قَتَلَةُ الأنْفُـسِ إلى جَهَنّمَ فی دَرَجةٍ؛ حتکران و آدم کشان در جهنم هم درجه اند.»[5] احتکار، نوعی از بدترین خیانت پیشگی نسبت به مسلمانان و هم‌نوعان است؛ چنانکه در نقل دیگری از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله آمده است:«لا یَحْتَکِرُ إلاّ الخَوّانونَ؛[6] جز خیانتکاران، احتکار نمى‌کنند.»همچنین فرمودند:«لَأَنْ یَلْقَى اللَّهَ الْعَبْدُ سَارِقاً أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ یَلْقَاهُ قَدِ احْتَکَرَ طَعَاماً أَرْبَعِینَ یَوْما؛[7] اگر خداوند بنده‌ای را در حال سرقت ملاقات کند، در نزد من محبوب تر است از اینکه ملاقات کند او را در حالی که آذوقه مردم را چهل روز احتکار نماید.» احتکار در شرایط کنونی، تنها شامل موارد بهداشتی نیست بلکه آذوقه و تمامی مایحتاج ضروری مردم را نیز در بر می‌گیرد.
در اینجا لازم است به دو راهکار کلی قابل استفاده در شرایط کنونی اشاره کنیم که البته فقدان هر کدام از آنها به نوعی، ترسیم کننده عوامل کمبود لوازم امروز جامعه نیز خواهد بود.
مهربانی‌های اجتماعی
قرآن کریم، افراد جامعه را برادران دینی خطاب می‌کند و می‌فرماید:«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَة؛[8] در حقیقت مؤمنان با هم برادرند.» اقتضای برادری آن است که نسبت به نیازهای یکدیگر بی‌تفاوت نباشیم و به همدیگر در رفع نیازهایمان کمک کنیم. امام کاظم علیه السلام در ارزش برآورده کردن نیازهای برادران دینی می‌فرمایند:«إنّ خَواتِیمَ أعْمالِکُم قَضاءُ حَوائجِ إخْوانِکُم و الإحْسانُ إلَیهِم ما قَدَرْتُم، و إلاّ لَم یُقْبَلْ مِنکُم عَمَلٌ حَنُّوا عَلَى إِخْوَانِکُمْ وَ ارْحَمُوهُمْ تَلْحَقُوا بِنَا؛[9] همانا مُهرهاى [تأیید] اعمال شما، برآوردن نیازهاى برادرانتان و نیکى کردن به آنان در حدّ توانتان است، اگر چنین نباشد، هیچ عملى از شما پذیرفته نشود.» لازم است در این روزها، بیشتر به احوال یکدیگر توجه داشته باشیم و از یکدیگر به خصوص از نیازمندان دستگیری کنیم.
رابطه حسنه مردم و حکومت
مردم و حکومت دینی هر کدام حقی بر عهده یکدیگر دارند و به تناسب آن، وظایفی نیز در قبال یکدیگر دارند. هر چه رابطه حکومت و مردم مبتنی بر اعتماد و خدمت باشد بهبود زندگی مردم را از سویی و اقتدار و تثبیت حکومت را از سوی دیگر به همراه خواهد داشت.در مشکل بزرگی مثل بیماری کرونا هر چه رابطه بین مردم و حکومت، بهتر باشد، تأثیر فراوانی بر مدیریت بهتر و حل سریع‌تر بحران خواهد داشت. این امر مستلزم آن است که مسئولین، همچنان که در قضیه کرونا نشان دادند در دیگر موارد سیاسی و اقتصادی و... نیز صداقت و خدمت جهادی را با جدیت تمام سرلوحه کار خود قرار دهند. ایچنین است که امام علی علیه السلام می‌فرمایند:«فَلَیْسَتْ تَصْلُحُ الرَّعِیَّةُ إِلَّا بِصَلَاحِ الْوُلَاةِ وَ لَا تَصْلُحُ الْوُلَاةُ إِلَّا بِاسْتِقَامَةِ الرَّعِیَّة؛[10] کار ملت جز با اصلاح زمامداران و وضع زمامداران جز با رو به راه بودن کار ملت اصلاح نمى‌شود.»
پی‌نوشت
[1]. عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، ص: 441، ح7667.
[2]. نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص: 82.
[3]. عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، ص: 505، ح9266.
[4]. علی‌اصغر کیا و محمد‌رضا نادرپور، «بررسی رابطه بین اعتماد مردم به تلویزیون و احساس امنیت»، علوم خبری 6، ش0 (۱۳۹۲): 75-101.
[5]. کنز العمّال؛ 9739.
[6]. همان؛ 9738.
[7]. من لا یحضره الفقیه، ج3، ص: 159.
[8]. سوره حجرات، آیه 10.
[9]. بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج72، ص: 379.
[10]. الکافی (ط - الإسلامیة)، ج8، ص: 353.
