اعتکاف

سه روز توقف و مهمانی در باغ‌های بهشتی

يکشنبه، 18 اسفند 1398

تخمین زمان مطالعه:

پدیدآورنده: علی بیرانوند

در شلوغی و هیاهوی زندگی ماشینی، گاهی باید به دنبال فرصتی طلایی گشت، فرصتی که در آن بتوان هوای تازه‌ای از جنس ترنم نسیم بهشتی را تنفس کرد، ترنم دلنشین و دلنوازی که جان تازه‌ای به کالبد خاکی انسان ببخشد. در طول حیات انسان خدای متعال فرصت‌های زیبایی از جنس ترنم بهشتی را در پیش روی انسان قرار داده است تا با بهره‌گیری از آن فرصت های ناب بتواند پر پرواز خود را به سوی معبود باز نماید و به سوی قله‌های سعادت و شادکامی پرواز نماید، فقط باید زیرک بود و به راحتی از فرصت‌های ویژه‌ای که خدای متعال در پیش روی انسان قرار داده است به سادگی عبور نکرد. «إِنَّ لِرَبِّکُمْ فِی أَیَّامِ دَهْرِکُمْ نَفَحَاتٍ أَلَا فتعرضین [فَتَعَرَّضُوا] لَهَا؛[1] در طول عمر شما نسیم لطف و عنایت الهى مکرر می وزد آگاه باشید [و فرصت را از دست ندهید]و خود را در معرض این الطاف قرار دهید».

سه روز مهمانی و توقف در بهشت

یکی از زیباترین و با ارزش‌ترین فرصت‌های طلایی در زندگی انسان فرصت سه روزه خلوت و انس با خدای متعال است که در فرهنگ و اندیشه اسلامی با عنوان ایام اعتکاف شناخته شده است، ایامی که در آن فارق از تمام مشاغل و گرفتاری های روزمره‌ی زندگی، مؤمنین به دنبال گمشده واقعی خود می‌گردند و در تمنای انس و خلوت با دوست، محبت و عشق پایدار او را طلب می‌کنند،[2] و تصمیم می‌گیرند که سه روز متوالی را با قصد قربت و رضایت الهی در خانه خدا(مسجد) توقف نمایند و این فرصت طلایی که در اختیار دارند را به روزداری و عبودیت و بندگی حق تعالی قرار بگذرانند. آن هم در مکانی بسیار مقدس و زیبا که محل عبور و مرور ملائکه بوده و به نوعی از باغ‌های بهشتی به حساب می‌آیند، کما اینکه در منابع روایی از پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) این چنین نقل شده است: «إنَّ رِیاضَ الجَنَّةِ المَساجِد؛[3] پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله): همانا باغ‏هاى بهشت، مساجدند».

تاریخ و پیشینه اعتکاف

این نوع خاص از عبودیت و بندگی دارای قدمت و پیشینه تاریخی طولانی است، این موضوع را به خوبی می‌توان منابع در اسلامی مشاهده کرد، به طور مثال علامه مجلسی در کتاب شریف بحار الانوار در ذیل روایتی از جناب طبرسی این چنین نقل می‌کند: «گفته شده: سلیمان(علیه السلام) در مسجد بیت المقدس به مدت یک سال و دو سال، یک ماه و دو ماه کمتر و بیشتر اعتکاف می‌کرد است آب و خوراک برای آن حضرت فراهم می‌شد و او در همان جا به عبادت می‌پرداخت».[4]

از عبارت برخی از مفسران قرآن کریم این چنین بدست می‌آید که اعتکاف ریشه در سیره انبیای گذشته نیز داشته است، به طور مثال در آیه 125 سوره مبارکه بقره خدای متعال می‌فرماید: «وَ عَهِدْنا إِلى‏ إِبْراهیمَ وَ إِسْماعیلَ أَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطَّائِفینَ وَ الْعاکِفینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ؛[5] و به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم که:«خانه مرا براى طواف‏کنندگان و معتکفان و رکوع و سجودکنندگان پاکیزه کنید.»[6] چنانکه لفظ «عاکفین» را به معنای معتکفین تفسیر کنیم[7] می توان این چنین استنباط کرد که در ادیان گذشته عبادتی به نام اعتکاف وجود داشته است، به طوری که پیروان دین حنیف گرداگر کعبه معتکف می‌شده‌اند. البته این نظر در مقابل رأی کسانی است که «عاکفین» را به معنای مجاوران، همسایگان، اهل مکه و یا نمازگزاران دانسته‌اند.[8]
لذت حضور و انس و مناجات با خدا از چنان زیبایی برخوردار است که به جرأت می توان گفت آن را در هیچ تنهایی و خلوتی با محبوب‌های دنیوی نمی‌توان مشاهده کرد.

سه روز طلایی با فرصت‌های استثنایی

خلوت سه روزه معتکفین در مسجد فرصت‌های استثتنایی را در پیش روی نمازگزاران و روزه داران ایام البیض، قرار می‌دهد فرصت بسیار مغتنمی که به جرأت می‌توان گفت، خارج از جمع معتکفین در کمتر جایی می‌توان آن را پیدا کرد. هر چند امسال با شیوع بیماری «کروناویروس یا کووید ۱۹» محروم از خلوت‌های عاشقانه معتکفین شده‌ایم ولی این موضوع نباید موجب فراموشی و از یاد بردن همنشینی در باغ‌های بهشتی معتکفین شود.

1-فرصتی برای تفکر در خودشناسی و خداشناسی

کسانی که تجربه حضور در جمع نمازگزاران و روزه‌داران معتکف را پیدا کرده به خوبی می‌دانند، جمع معتکفین یکی از بهترن مکان‌ها برای وقت گذاشتن در جهت خودشناسی و خداشناسی است، معتکف واقعی در این ایام فرصتی را برای اندیشیدن و پالایش جهان بینی خود اختصاص می‌دهد، چرا که شلوغی و هیاهوی دنیوی در بسیاری از اوقات این فرصت را از انسان می‌گیرد، این در حالی است که جمع معنوی معتکفین روح زنگار بسته از دنیا زدگی و وابستگی‌های مادی را جلا می‌دهد، و انسان را به تفکر مثبت و معنویت‌گرا سوق می‌دهد.

2-فرصتی برای توبه و بازگشت از بدی‌ها

فرصت تفکر و اندیشیدن در ایام اعتکاف انسان را به تجدید نظر در عقاید و رفتارهای فردی و اجتمای سوق می‌دهد، بسیاری از افراد در این ایام از کردار ناپسندی که خارج از جمع معنوی معتکفین داشته‌اند پشیمان می‌شوند و با خود و خدای خویش عهد و پیمان دوباره می‌بندند و برای رسیدن به اخلاق خوب بندگی در مسیر تربیت اخلاقی گام بردارند. توبه یکی از آثار و برکات همنشینی با مؤمنین معتکف در مساجد است، که می‌تواند مسیر زندگی انسان را به طور جدی تغییر دهد.

به طور نمونه در منابع روایی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) در خصوص برکات همنشینی با مسجدیان این چنین نقل شده است: «هر که پیوسته به مساجد، آمد و شد کند، به یکى از هشت چیز دست خواهد یافت: برادرى که در راه خداى عزّ و جّل از او بهره برَد، یا دانشى لطیف و نغز، یا سخنى که او را به هدایتْ رهنمون شود، یا از هلاکت برَهاند، یا رحمتى که چشم به راهش باشد، یا آن که گناهى را از روى شرم یا ترس [از خدا] ترک گوید».[9] فراموش نکنیم که فرصت طلایی اعتکاف در ماه رجب واقع شده است ماهی که ماه استغفار شهرت دارد، از این رو سزاوار است بیش از پیش این فرصت را غنیمت شمریم، در منابع روایی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که حضرت رسول (صلی الله علیه و اله) فرمودند: ماه رجب ماه استغفار اُمّت من است پس در این ماه بسیار طلب آمرزش کنید که خدا آمرزنده و مهربان است: «رَجَبٌ شَهْرُ الِاسْتِغْفَارِ لِأُمَّتِی أَکْثِرُوا فِیهِ مِنَ الِاسْتِغْفَارِ فَإِنَّهُ غَفُورٌ رَحِیم‏».[10]

3-فرصت همنشینی، انس و آشتی با خدا

لذت حضور و انس و مناجات با خدا از چنان زیبایی برخوردار است که به جرأت می توان گفت آن را در هیچ تنهایی و خلوتی با محبوب‌های دنیوی نمی‌توان مشاهده کرد، انسان به طور ذاتی و فطری تشنه‌ی این نیاز خدادادی و درونی است تا اینکه با دقایقی مناجات و نیایش با خدای خود جان تازه ای به روح دنیا زده خود بدهد، در اهمیت اعتکاف و ارزش این خلوت و انس با محبوب در منابع روایی نکات بسیار ارزشمندی نقل شده است از جمله این روایت بسیار زیبا و شگفت انگیز که انسان را به شوق می آورد، در منابع روایی نقل شده است:

پیامبر اکرم (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم) فرمود: «خداى متعال در آسمان هفتم فرشته‌اى را قرار داده است که «داعى» (جارچی) گفته مى‌شود. هنگامى‎که ماه رجب آمد، این فرشته در هر شب این ماه تا صبح مى‌گوید: خوشا به‌ حال تسبیح کنندگان، خوشا به‌ حال فرمان‌برداران. خداى متعال مى‌فرماید: هم‌نشین کسى هستم که با من هم‌نشینى کند، فرمان‌بردار کسى هستم که فرمان‌بردارم باشد و بخشنده، خواهان بخشایش هستم. ماه ماه من، بنده بنده من و رحمت رحمت من است. هر کسى در این ماه من را بخواند، او را اجابت مى‌کنم و هر کس از من بخواهد به او مى‌دهم و هر کس از من هدایت بخواهد او را هدایت مى‌کنم. این ماه را رشته‌اى بین خود و بندگانم قرار دادم، که هر کس آن را بگیرد، به من مى‏‌رسد».[12]

پی‌نوشت‌ها:
[1]. بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج‏68، ص221.
[2]. جرجانی، التعریفات، ۱۳۵۷ق، ص۲۵.
[3]. کنز العمّال: ج 7 ص 648 ح 20721.
[4]. بحار الأنوار، ج‏14، ص141. «تذنیب قال الطبرسی رحمه الله قیل إن سلیمان ع کان یعتکف فی مسجد بیت المقدس السنة و السنتین و الشهر و الشهرین و أقل و أکثر یدخل فیه طعامه و شرابه و یتعبد فیه‏».
[5]. سوره مبارکه بقره، آِه 125.
[6]. ترجمه فولادوند.
[7]. تهذیب اللغة، ج‏1، ص209. «عاکِفُونَ‏: مقیمون فی المساجد».
[8]. رحیم نوبحار، اعتکاف سنتی محمدی، ص 21.
[9]. الخصال ؛ ج‏2 ؛ ص410، ح11. «مَن أدمَنَ الاختِلافَ إلَى المَساجِدِ أصابَ إحدَى الثَّمانِ: أخا مُستَفاداً فِی اللّهِ عَزَّ و جَلَّ، أو عِلما مُستَظرَفا، أو کَلِمَةً تَدُلُّهُ عَلى هُدىً، أو اخرى تَصرِفُهُ عَنِ‏ الرَّدى، أو رَحمَةً مُنتَظَرَةً، أو تَرکَ الذَّنبِ حَیاءً، أو خَشیَة».
[10]. وسائل الشیعة، ج‏10، ص512.
[11]. مصباح الشریعة، ص99.
[12]. بحار الأنوار( ط- بیروت)، ج95،ص377،ح14« عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى نَصَبَ فِی السَّمَاءِ السَّابِعَةِ مَلَکاً یُقَالُ‏ لَهُ‏ الدَّاعِی‏ فَإِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَجَبٍ یُنَادِی ذَلِکَ الْمَلَکُ کُلَّ لَیْلَةٍ مِنْهُ إِلَى الصَّبَاحِ طُوبَى لِلذَّاکِرِینَ طُوبَى لِلطَّائِعِینَ وَ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى أَنَا جَلِیسُ مَنْ جَالَسَنِی وَ مُطِیعُ مَنْ أَطَاعَنِی وَ غَافِرُ مَنِ اسْتَغْفَرَنِی الشَّهْرُ شَهْرِی وَ الْعَبْدُ عَبْدِی وَ الرَّحْمَةُ رَحْمَتِی فَمَنْ دَعَانِی فِی هَذَا الشَّهْرِ أَجَبْتُهُ وَ مَنْ سَأَلَنِی أَعْطَیْتُهُ وَ مَنِ اسْتَهْدَانِی هَدَیْتُهُ وَ جَعَلْتُ هَذَا الشَّهْرَ حَبْلًا بَیْنِی وَ بَیْنَ عِبَادِی فَمَنِ اعْتَصَمَ بِهِ وَصَلَ إِلَیَّ».