نوروز، آغاز رویش صحرا، موسم اعتدال طبیعت، طراوت آفرینش و تازه شدن محیط طبیعی زندگی انسان است. بهار، سرآغاز زنده شدن زمین و یادآور رستاخیز و معاداست. مورخان آیین نوروزی را یک سنت کهن می‌دانند که قدمت آن به هزاره‌ی سوم پیش از میلاد یعنی پنج هزار سال پیش می‌رسد.

از زمانی که دین اسلام وارد خاک ایران شد و رسمیت یافت، بنا به برخورد مسالمت‌آمیز خود با آداب و سنت‌های هر کشوری، سبب شد آداب‌ورسوم مربوط به نوروز در ایران ماندگار شود و رنگ و بوی اسلامی به خود بگیرد.

هم‌زمان با لحظه تحویل سال خانواده‌های ایرانی به گفتن ذکر و خواندن دعا می‌پردازند. پدر با صوت زیبای خود در کنار سفره هفت‌سین قرآن می‌خواند و نوای دل‌نشین مادر که دعای تحویل سال را زمزمه می‌کند، همگی نشان از جایگاه دین در عید باستانی دارد. دیدوبازدیدها و انجام صله‌رحم در عید نوروز، عیدی دادن و سفر کردن همگی از دستورهای اسلام است که مورد تأکید قرارگرفته است.

نوروز در آیینه آیات و روایات

عید نوروز در روایات اسلامی آمده و به آن سفارش شده است همچنین دعاهایی برای آن ذکرشده است که نشان از تأیید آن در دین اسلام است.

در کتاب بحارالانوار مجلسی از معلی‌بن‌خنیس روایاتی نقل‌شده است که در آن از برتری و فضیلت نوروز سخن به میان آورده است و دریکی از روایات معلی‌بن‌خنیس نوروز را این‌گونه موردتکریم قرار داده است:

نوروز روزی است که کشتی نوح بر کوه جودی قرار گرفت، روزی است که جبرئیل بر پیامبر صلی علیه و اله نازل شد، روزی است که حضرت رسول صلی علیه و اله، حضرت علی علیه‌السلام را به دوش کشید تا بت‌های قریش را از بالای کعبه پایین بیاورد، روزی است که پیامبر صلی علیه و اله به سرزمین جنیان رفت و از آن‌ها بیعت گرفت.

نوروز روزی است که واقعه غدیر خم اتفاق افتاد و پیامبر گرامی اسلام صلی علیه واله برای علی علیه‌السلام از مردم بیعت گرفت. روزی است که آخرین حجت خدا، قائم آل محمد عجل الله فرجه الشریف ظهور خواهد کرد و روزی است که امام عصر عجل الله فرجه الشریف بر دجال پیروز خواهد شد.¹

قال ‏الصادق علیه‌السلام: ²«ما من یوم نیروز الا و نحن نتوقع فیه الفرج لانه من ایامنا و ایام شیعتنا، حفظته العجم و ضیعتموه انتم‏».

امام صادق علیه‌السلام فرمودند: نوروز که می‌آید ما منتظر فرج آل ‏محمد صلی علیه و اله هستیم، زیرا نوروز از روزهاى ما و روزهاى شیعیان ما است. شما آن را از دست دادید و پارسیان آن را نگه داشتند.

مجلسی در کتاب زادالمعاد راجع‌به دعای تحویل سال می‌نویسد در کتب غیر مشهوره نقل کرده‌اند که در وقت تحویل سال این دعا را بسیار بخوانید: «یا مقلب‌القلوب والابصار یا مدبر اللیل والنهار یا محول الحول و الاحوال حول حالنا الی احسن الحال» و در منابع دیگر به این دعا اشاره‌ای نشده است.

امام صادق علیه‌السلام در توصیف ویژگی‌های این روز می‌فرمایند: نوروز روزی است که پروردگار از بندگان پیمان گرفته است او را عبادت کنند و به او شرک نورزند و به فرستادگانش ایمان بیاورند روزی که خورشید دران طلوع کرده و هیچ نوروزی نیست مگر آن‌که مادران روز در انتظار از بین رفتن سختی‌ها هستیم، زیرا نوروز از روز‌های ما و شیعیان ماست.³

مجوسیان نیز از قدیم، برای نوروز ارزش قائل بودند و آن روز را گرامی می‌داشتند و در آن روزبه همدیگر تبریک می‌گفتند و یکی از رسوم آن‌ها، هدیه دادن به یکدیگر بود. هم‌چنین نقل کرده‌اند: در عصر خلافت امیرمؤمنان على علیه‌السلام مجوسیان چند ظرف نقره که در آن (شکر) ریخته بودند، در نوروز به آن حضرت هدیه کردند، آن حضرت هدیه آن‌ها را پذیرفت و (شکرها) رابین یاران خود تقسیم کرد و آن ظروف را به عنوان جزیه (مالیات سرانه آن‌ها) قبول کرد.⁴

طبق روایت امام صادق علیه‌السلام، واقعه حیرت‌انگیز زنده شدن هزاران نفر از بنی‌اسرائیل قبل از اسلام به‌فرمان خدا که در آیه 243 سوره بقره به آن اشاره‌شده است در نوروز اتفاق افتاده است.

با توجه به مطالبی که گفته شد نوروز قبل از اسلام، روز محترم و برجسته‌ای بوده و با بروز وقایع‌ و رخدادها در آن روز که اغلب خوشایند و مثبت بوده‌اند، اهمیت و شهرت آن مضاعف گردید.

آداب شرعی نوروز

در فقه شیعه برای نوروز آداب و احکامی ذکرشده است، مانند غُسل، نماز و روزه مستحبی. اساس و سند فقهی این احکام تا آنجا که تحقیقات نشان می‌دهد فقط روایت معلّی بن خنیس از امام صادق (ع) است که نخستین بار شیخ طوسی آن را در حاشیه کتاب مصباح المتهجد و درباره دعا و زیارات و مستحبات نوشته و در مختصر مصباح شیخ نقل‌شده است.

از معلّی بن خنیس از مولای ما امام صادق (ع) درباره روز نوروز نقل‌شده است که امام فرمود: هرگاه روز نوروز شد غُسل کن و پاکیزه‌ترین لباس‌هایت را بپوش و خود را به خوش‌بوترین عطرها خوش‌بو کن و این روز را روزه باش و آنگاه که نوافل و نماز ظهر و عصر را، خواندی، چهار رکعت نماز بخوان؛ در رکعت نخست سوره حمد و ده بار سوره قدر را و در رکعت دوم سوره حمد و ده بار سوره کافرون را و در رکعت سوم سوره حمد و ده بار سوره توحید را و در رکعت چهارم سوره حمد و ده بار سوره ناس و فلق را بخوان و پس‌ازآن به سجده شکر رو و دعا کن که گناهان پنجاه سال بخشوده می‌شود.

بسیاری از فقها پس از شیخ طوسی در مصباح به پیروی از او در بیشتر کتاب‌های فقهی خود به غسل و نماز و روزه نوروز در ردیف غسل‌ها، نمازها و روزه‌های مستحبی توجه کردند و در مقام اشاره به مستند آن نیز همین حدیث معلّی بن خنیس را متذکر شدند.

عید نوروز در سخنان مقام معظم رهبری

عید نوروز یک عید شرقی و حامل ارزش‌های برجسته و ممتازی است. در واقع عید نوروز یک نماد است؛ نماد نوآوری و طراوت و جوانی و نشاط، همچنین نماد مهربانی و محبت به یکدیگر، سرکشیِ برادران از یکدیگر، محبت خانواده‌های خویشاوند به یکدیگر، محکم کردن روابط دوستی و مهربانی میان دوستان، آشنایان و زدودن کینه‌ها؛ چون بهار مظهر طراوت است، مظهر نشاط است و همه‌ی این معانی در واقع در بهار وجود دارد؛ و این یک امتیاز است برای ملت‌های ما که نوروز را آغاز سال نوِ خودشان قرار دادند، مبدأ تاریخ قرار دادند؛ به خاطر اینکه حامل این معانی برجسته است.

این جشن یک جشن ملی است؛ جزو اعیاد دینی نیست؛ لکن از سوی بزرگان شرع مقدس ما هم نوروز مورد تأیید قرار گرفته. ما روایات متعددی داریم که در آن‌ها از نوروز تجلیل شده و روز نوروز گرامی داشته شده. این موجب شده است که نوروز وسیله‌ای بشود برای اظهار عبودیت انسان‌ها در مقابل پروردگار و تواضع ما در مقابل پروردگار. در واقع فرصتی است برای اینکه انسان دل خود را با یاد خدا هم طراوت ببخشد.⁵

همان‌طور که هم‌زمان با نوروز، طبیعت متحول و دگرگون می‌شود، خوب است انسان‌ها نیز متحول شوند و طراوت و شادابی باید در وجود انسان نیز رخ دهد و خود را از آلودگی‌ها پاک کند.

نوروز، مبارک و فرخنده و موردعنایت ائمه اطهار علیه‌السلام بود و این روزنه تنها برای ایرانیان بلکه برای همه مسلمانان روز مبارکی است به شرط آن‌که این مراسم صحیح برگزار شود و از هرگونه گناه و خرافات و باطل‌اندیشی به دور باشد. در این صورت می‌توان آن را «عید» نام نهاد، همان‌طور که امیرمؤمنان علی علیه‌السلام فرمود: «کل یوم لایعصى الله فیه فهو عید»؛ هر روزی که در آن گناه نشود، آن روز، روز عید است.⁶

پی‌نوشت: