نرخ رشد جمعیت

برای درک بهتر مفهوم نرخ رشد جمعیت لازم است در ابتدا تعریف مناسبی از این مفهوم داشته باشیم. نرخ رشد جمعیت که مقدار افزایش یا کاهش جمعیت یک منطقه را در یک سال نسبت به صد نفر از همان جمعیت نشان می‌دهد، معمولاً به دو نوع رشد جمعیت تقسیم‌بندی می‌شود که عبارت‌اند از، افزایش طبیعی و افزایش مطلق جمعیت.

مقدار رشد جمعیت در جوامع گوناگون، میزان افزایش و کاهش متفاوتی دارد و جالب است بدانید که به صورت کلی جمعیت دنیا، هم اکنون سالانه 1.1 درصد در حال افزیش است.

از طرف دیگر مفهوم نرخ رشد جمعیت، میزان تغییرات تعداد افراد یک کشور، در بازه زمانی مشخص است که می‌تواند منفی نیز باشد؛ منفی بودن نرخ رشد جمعیت در حقیقت نشان دهنده روند رو به کاهش تعداد افراد جمعیت است. رشد مثبت نرخ رشد جمعیت عامل بسیار مهمی در یک جامعه محسوب می‌شود چرا که افزایش نیروی جوان در جامعه، تنها یک نتیجه مثبت این اتفاق است. البته نمی‌توان از مضرات افزایش بی‌رویه جمعیت در یک کشور، چشم‌پوشی کرد که در ادامه این مطلب، به تمامی مضرات و فواید افزایش یا کاهش نرخ رشد جمعیت اشاره خواهیم کرد. (1)

تغییرات نرخ رشد جمعیت در دنیا

رشد یا کاهش نرخ جمعیت در دنیا، تحت تاثیر عوامل گوناگونی قرار دارد. ازعوامل تغییرات جمعیت در جهان می‌توان به تولد، وفات و مهاجرت افراد به خارج از کشور محل تولد اشاره کرد. (2) هر کدام از این عوامل ذکر شده نیز در جوامع گوناگون، تحت تاثیر عوامل بسیار زیادی قرار دارد.

در حال حاضر جمعیت جهان حدود 7 میلیارد و 766 میلیون نفر است که نشان دهنده رشد جمعیت دنیا در سال‌های اخیر است. (3) لازم به ذکر است که میزان تولد در جهان طی سال جاری، حدودا بیست و یک میلیون نفر و تعداد مرگ و میر تقریبا برابر با هشت میلیون نفر تخمین زده شده است.

کشور چین با جمعیتی نزدیک به 1 میلیارد و 400 میلیون نفر، در صدر جدول نرخ جمعیت دنیا قرار دارد و به ترتیب هند در جایگاه دوم و آمریکا در رتبه سوم این جدول رتبه بندی قرار گرفته‌اند. در بین قاره‌ها نیز قاره آسیا با بیشترین جمعیت در جایگاه نخست قرار دارد و اقیانوسیه کمترین جمعیت را در بین قاره‌های جهان دارا است.

تغییرات نرخ رشد جمعیت در ایران

در این بخش نیاز است که آمار در ایران نیز مورد بررسی قرار بگیرد. جمعیت ایران در سال 1398 بالغ بر 83 میلیون نفر تخمین زده شده است که نسبت به سال گذشته، شاهد رشد نرخ جمعیت بوده‌ایم. (4) همچنین جمعیت متولدین این سال 18 هزار نفر و تعداد وفات ثبت شده در سال 1398، حدودا 4 هزار نفر است.

اما به منظور مقایسه تغییرات نرخ رشد جمعیت در ایران طی 50 سال اخیر، بهتر است نگاهی به آمار ثبت شده در این سال ‌ها داشته باشیم. در اواخر دهه چهل شمسی، جمعیت ایران تقریبا برابر با 24 میلیون نفر بود و میانگین سنی جمعیت در آن سال، 19 سالگی ثبت شده بود، حال آنکه میانگین سنی جامعه ایران در سال 1398، 32 سالگی تخمین زده شده است.

با توجه به آمار ذکر شده میتوان دریافت که میانگین سنی جامعه ایرانی، طی 50 سال اخیر بیش از 1.5 برابر افزایش پیدا کرده است. این آمار نتیجه بروز عوامل گوناگونی بوده است. از جمله این دلایل می‌توان به بهبود شرایط تغذیه، بهداشت و افزایش آگاهی جامعه اشاره نمود. بدین ترتیب می‌توان پیش بینی کرد که نرخ رشد جمعیت مثبت و میانگین سنی جمعیت در 50 سال آینده رو به بهبودی خواهد بود.

کشورهای صنعتی و پیشرفته با نرخ رشد جمعیت منفی رو به رو هستند

بررسی تغییرات نرخ رشد جمعیت در کشورهای صنعتی

قدرت‌های صنعتی جهان در سال 2020 توسط بسیاری از منابع معتبر، مورد بررسی قرار گرفته و معرفی شده‌اند.کشورهای چین، آمریکا و اعضای اتحادیه اروپا به ترتیب سه حوزه برتر صنعتی دنیا محسوب می‌شوند. همچنین لازم به ذکر است که کشور ژاپن با جمعیتی بالغ بر 126 میلیون نفر،در جایگاه چهارم جدول کشورهای صنعتی قرار دارد.

آلمان نیز با جمعیتی حدود 83 میلیون نفر، جایگاه پنجم این جدول را ازآن خود کرده است. براساس ارزیابی‌های انجام گرفته، کشور چین یکی از صنعتی‌ترین کشورهای جهان است. موقعیت این کشور در شرق آسیا قرار دارد. کشور چین در کنار ایالات متحده آمریکا نقش موثری در تعیین وضعیت اقتصادی جهان دارد.(5)

به این ترتیب تغییرات نرخ رشد جمعیت در کشورهای برتر صنعتی دنیا اهمیت بسیار زیادی دارد. طی بررسی آمارهای جهانی، جمعیت چین حدودا 1 میلیارد و 400 میلیون نفر است. طبق آمار میانگین سنی جامعه 38 سال ثبت شده که این آمار نسبت به 50 سال گذشته تغییر بسیاری داشته است.

اواخر سال 1970 میلادی میانگین سنی جمعیت جمهوری خلق چین 20 سال بود که طی سال‌های بعد از آن، افزایش یافت و می‌توان دریافت که این تغییر، نشاندهنده کاهش پویایی جمعیت در چین است. از سوی دیگر کشور آلمان که در اروپا واقع شده است و یک کشور صنعتی به حساب می‌آید، جمعیتی بالغ بر 83 میلیون نفر دارد.

میانگین سنی آلمان در سال 2020، سن 45 سالگی ثبت شده است که این عدد نشاندهنده بالا بودن سن اغلب شهروندان آلمانی نسبت به سایر کشورهای دنیاست و تغییر چندانی با 50 سال گذشته خود نداشته است.

مقایسه تغییرات نرخ رشد جمعیت ایران با کشورهای برتر صنعتی

جمهوری اسلامی ایران روند تغییرات جمعیتی مثبت و قابل قبولی طی 50 سال داشته است. با نیم نگاهی به نمودار رشد جمعیت، خواهیم دید که میزان تولدها در ایران افزایش و میزان وفات به شدت کاهش یافته است که این اتفاق تا حد زیادی مدیون پیشرفت تکنولوژی و علوم پزشکی است. کره جنوبی، اسپانیا، کانادا، ایتالیا، چین، انگلیس، فرانسه، آلمان، ژاپن و آمریکا جزو کشورهای برتر صنعتی دنیا هستند.

طبق آمار سال 2020، جمعیت آمریکا حدودا 330 میلیون نفر تخمین زده شده است. (6) از سوی دیگر میزان تولد در آمریکا کاهش چشمگیری نسبت به ایران داشته است. میانگین سنی ایتالیا نیز طی پنجاه سال اخیر، از 30 سال به 43 سال رسیده که نشان دهنده کمبود نیروی جوان در این کشور است؛ این رقم در ایران طی 50 سال اخیر از 19 سال به 30 سال رسیده است دولت ایتالیا نیز در سال 2016 برای پیشگیری از مشکل پایین آمدن جمعیت کشور خود برای تشویق به بچه‌دار شدن خانواده‌های ایتالیایی، جوایزی در نظر گرفت اما با این حال، نرخ رشد جمعیت در سال 2018 به منفی 0.13 درصد رسیده است. ((7

جالب است بدانید که کشور کره جنوبی بیست و هشتمین کشور پرجمعیت در جهان است. این کشور با جمعیت 51 میلیون نفری، تغییرات چشمگیری در 50 سال داشته است. جمعیت این کشور بر خلاف ایران، میانگین سنی پایداری نداشته و افزایش شدیدی از 19 سال به 44 سال را تجربه کرده است. ((8و9)) در کشور انگلستان از طرفی نرخ زاد و ولد پایین آمده و از طرف دیگر آمار بیان می‌کند که جمعیت این کشور بیشتر شده است. علت این تغییرات در جمعیت به علت ورود مهاجران به این کشور است.

جمعیت دنیا، هم اکنون سالانه 1.1 درصد در حال افزیش است

نرخ رشد جمعیت در اسپانیا به شدت کاهش پیدا کرده است. به نقل از روزنامه‌ی «ال پائیس اسپانیا»، نرخ زاد و ولد کمتر از حداقل میزان ممکن است و زمینه‌ساز بحران در اسپانیا و افزایش جمعیت سالمند و کاهش نیروی جوان در جامعه است. (10)

فرانسه نیز ازین قاعده مستثنی نیست؛ پاداش برای تولد فرزند، افزایش حقوق زوجین و حمایت‌های مالی برای مادران از جمله حمایت‌های دولت برای افزایش جمعیت در فرانسه است.

نتیجه گیری

در نهایت کشورهای صنعتی و پیشرفته با نرخ رشد جمعیت منفی رو به رو هستند و در آینده‌ای نه چندان دور، جوامع این کشور‌ها مملو از نیرو‌های از کار افتاده و سالمند خواهد شد؛ هرچند که دولت‌ها تلاش‌های فراوانی در جهت بهبود این شرایط دارند.

پی نوشتها