گفتاري پيرامون بيت المقدّس

اشاره:

سرزمين فلسطين(2)از جايگاه ويژه اي در كتاب مقدّس برخوردار است.اين منطقه، صرف نظر از تاريخچه ي بسيار كهن و كشمكش هايي كه در طول هزاران سال، پيرامون آن وجود داشته است، به دليل توجّه خاصّ اديان بزرگ آسماني و وجود امّاكن مقدّس هر يك از اين اديان، از اهميّت بسيار بالايي برخوردار است.امّا نكته اي كه از ديدگاه فرجام شناسي كتاب مقدّس، اين منطقه را در كانون توجهّات خود قرار داده ،يكي سرنوشت قوم بني اسرائيل است، كه با ادّعاي آنها سرزمين موعود و موطن اجداي شان است و ديگري كه مورد نظر ماست، قرار گرفتنش به منزله ي عرصه نبرد نهايي بين خير و شرّ است.در همين سرزمين است كه ضدّ مسيح يا دجّال به دست عيسي يا مهدي موعود (ع)كشته خواهد شد.
از اين رو شناخت آن، نه از جهات تاريخي-كه بحثي بسيار طولاني را مي طلبد -بلكه به جهت آشنايي با اوضاع و احوال مرمانش از اديان مختلف و به خصوص قلب آن، شهر بيت المقدّس با اورشليم، لازم به نظر مي رسد.امّا براي اجتناب از اطاله ي كلام، از ورود به گفتار بحث انگيز پيرامون سرزمين سوق الجيشي و تاريخي فلسطين صرف نظر كرده، تنها به معرفي بيت المقدّس از دو ديدگاه اسلامي و غير اسلامي، يك در توضيح اماكن مقدّس اين شهر به عنوان جايگاه و پايگاه سومين مكان مهم مسلمانان جهان و ديگري در قالب سفرنامه اي در باره ي اورشليم، اكتفا مي كنيم.

بيت المقدّس(3)

معناي بيت المقدّس را، خانه ي محترم، خانه اي كه به پاكي و احترام ياد شده است، گفته اند.
همچنين در توصيف بيت المقدّس -ارض المقدّسه (در قرآن)-يا به اختصار، القدس (قدس)، مي توان گفت، شهري است با مجموعه ي عبادي بزرگي در داخل آن؛ اين مجموعه در نزد مسلمانان موسوم به «حرم الشريف» است، كه در برگيرنده دو جايگاه مقدّس اسلامي مي باشد:« مسجد الاقصي» و «مسجد القبّة».

حرم الشّريف

حرم الشّريف، بنايي چهار ضلعي، تقريباً شبيه به ذوزنقه است.ابعاد اين بناي چهارضلعي، ظاهراً در منابع مختلف به صور متفاوت آمده است،امّا كمترين ابعاد ذكر شده ي آن حدود 280 متر در امتداد جنوب،حدود 310 متر در امتداد شمال حدود 460 متر در امتداد شرق و حدود 480 متر در امتداد غرب است.اين ابعاد، مساحتي در حدود 138 هزار متر مربع را در بر مي گيرد.كه اندكي كمتر از 35 جريب است.در قسمت سكّو، ارتفاع متوسط آن از سطح دريا، 730 متر است.
حرم الشريف(4)تقريباً به شكل يك سكو است و در برگيرنده ي دو بناي بسيارمعروف عالم اسلام است، كه غالباً با يكديگر اشتباه گرفته مي شوند؛ مسجدالاقصي و (مسجد)قبّة الصّخره.
مسجد الاقصي اغلب با مسجد القبّه يا قبّة الصخره اشتباه گرفته مي شود.امّا اين دو، دو مسجد كاملاً متمايز از يكديگرند مسجدالاقصي همان است كه خداوند در اولين آيات سوره ي بني اسرائيل به آن اشاره كرده است.

مسجد الاقصي

مسجد الاقصي نخستين قبله ي مسلمانان، از اماكن مقدّس و بسيار با اهميت اسلامي، واقع در بيت المقدّس -اورشليم- است.مسجد الاقصي دومين مسجدي است كه صرفاً به خاطرعبادت و پرستش خداوند بنا شد.اين مسجد در طي قرون و اعصار متمادي، چندين بار دچار تغيير شكل شده و ويران گشته است.هنگامي كه عمر بن خطّاب در سال 15 ق.(594م)، وارد شهر بيت المقدّس شد، دستور داد منطقه اي را كه به اعتقاد او، جايگاه مسجد بود است، پاك سازي كنند تا عمارت اوليه ي مسجد آغاز شود.ساختمان، عملاً در سال 18 ق.(597م)آغاز شد و مسجد با تير چوبي و الوار ساخته شد.عبدالملك بن مروان، آغاز گر بناي مسجد الاقصي به شكل و ساختار نوينش بود، امّا اين پسرش وليد بود كه ساختمان آن را در سال 90ق.(669م)تكميل كرد.
ساختمان فعلي مسجد، اساساً از سال 424ق.كه براي آخرين بار توسط خليفه الظاهر، مورد بازسازي قرار گرفت و شكل آن را از بناي سابقش تغيير نداد، دست نخورده باقي مانده است؛ او تنها از ابعاد شرقي و غربي آن كاست.
مسجدالاقصي بسيار قبل تر از مسجد القبّه وجود داشته است، امّا همان طور كه گفته شد، به شكل بدوي بود، تا آنكه پس از تكميل مسجدالقبّه، به شكل امروزي خود در آمد.
«مسجدالاقصي»از نظر دين اسلام داراي منزلتي والا و قداستي عظيم است؛ نخستين قبله مسلمانان كه پيغمبر اسلام، همه ي دوراني را كه در مكّه زندگي مي كرد و تا هفده ماه پس از هجرت به مدينه، به سمت آن نماز مي گزارده است.(5)اين مسجد معراج حضرت خاتم الانبيا(ص)به افق اعلي است.خداوند در قرآن كريم مي فرمايد:«ما پيرامون آن را مبارك گردانيديم»و اين مكان، مقرّ انبياي الهي، از ابراهيم تا عيسي(ع)و مهبط وحي و محلّ نزول كتاب هاي «تورات»، «انجيل»، «زبور»و ديگر صحف آسماني پيش از قرآن است.نقل است در عهد داوود (ع) طاعوني آمد و جمع بسياري را به هلاكت رساند.داوود به اتّفاق گروهي از پيروان خويش در محل مسجد، كه آمد و شد ملائكه را در آنجا مشاهده نموده بود، گرد آمد، دست به دعا برداشت و از خداوند خواستار رفع طاعون گرديد.دعا به اجابت رسيد و طاعون برطرف شد.پس از گذشت يازده سال از حكومت او بود و هنوز مسجد به اتمام نرسيده بود كه خود بدرود حيات گفت و امر تكميل مسجد را به فرزندش سليمان محوّل ساخت.وي به مدد ديوان ‍[جنّيان]آن را به سنگ مرمر و بعضي جواهرات ساخت و روز پايان بنا را عيدي بزرگ گرفت و قرباني كرد و قرباني اش مورد قبول حضرت پروردگار قرارگرفت.بعضي گفته اند كه سليمان، خود بناي مسجد را آغاز نمود.(6)
در حديث اميرالمؤمنين (ع)آمده كه :«مسجدالحرام، مسجدالنّبي، مسجد كوفه و مسجد بيت المقدّس، كاخ هاي بهشت اند كه بر روي زمين قرار دارند».(7)از امام باقر (ع)نقل شده كه «نماز واجب در مسجدالحرام، مسجدالرسول، مسجد بيت المقدّس و مسجد كوفه برابر با حج است و نماز نافله در آنها معادل با عمره».(8)از امام صادق (ع)در تفسير آيه ي«إعملوا آل داوود شكراً»(9) آمده كه «هشتاد مرد و هفتاد زن بودند كه هيچ گاه محراب (بيت المقدّس)را خالي نمي گذاشتند و به نوبت در آن مي زيستند و همه ي آنها از آل داوود بودند».(10)و(11)

مسجد القبّه

اين مسجد توسط خليفه ي اموي، عبدالملك بن مروان، به يادبود سفر بزرگ پيامبر (معراج)بنا شد.بناي آن در سال 67ق.(687م)آغاز و در سال 71 ق.(691م) تكيمل شد.اين مسجد از قاعده اي هشت وجهي تشكيل شده است كه دو راهروي هم مركز هشت وجهي را در برگرفته ، آنها نيز به نوبه ي خود جايگاه مركزي دايره اي شكلي، حاوي صخره را، احاطه كرده اند؛ گمان مي رود اين همان صخره اي است كه پيامبر(ص)در معراج با آن به آسمان رفت.دربالاي قاعده ي هشت وجهي و بلافاصله در بالاي دايره اي كه صخره را احاطه كرده است، قبّه اي دو لايه، با قطر 18 تا 20 متر و ارتفاع حدوداً 23 متر، قرار دارد.
بدين ترتيب نام اين مسجد بر گرفته از اين واقعيت است كه گنبد (قبّه)آن، به طرز شگفت انگيزي بر كل ساختمان احاطه دارد.بر ديواره هاي دورني قاعده ي هشت وجهي نيز، مانند ديواره هاي بيروني، قاعده ي هشت وجهي نيز، مانند ديوارهاي بيروني، آيات قرآن كريم نقش بسته، كه مجموعاً 210 متر از فضاي ديواره ها را در برگرفته است.جاي شگفتي نيست كه مسجدالقبّه مناره اي ندارد، زيرا در واقع در دوره ي امويان مناره از اجزاي مساجد نبود و بيشتر از مظاهر دوره ي عباسيان است.

ديوار غربي (محل زيارت يهوديان)

«معبد سليمان(معبد اول)-محور اصلي عبادت و روحانيت يهود-از زمان تأسيس آن، تحت فرمان سليمان بوده است. اوّلين بار در سال 587 قبل از ميلاد مسيح توسط نبوكد نصر (بخت نصر)تخريب شد، امّا در اواخر قرن ششم قبل از ميلاد، پس از بازگشت از تبعيد يهوديان، بازسازي گرديد (معبد دوم)هرود كبير، آن را در مقياسي پيچيده، بسط و توسعه داد.آغاز اين بازسازي در سال 20 قبل از ميلاد بود، امّا هنوز تازه و به سختي احيا شده بود، كه با قيام يهوديان در خلال زمامداري تيتوس درسال 70 م.تخريب شد.باور يهوديان بر اين است که محلّ معبد که به آن تمپل مونت مي گويند در بخشي از حرم الشّريف كه دو مسجد معروف مسلمانان در آن واقع شده است، قرار داشته است.
بدين ترتيب مي توان به ديوار غربي حرم الشريف -ديوار حايل معبد سليمان -معروف به «ديوار ندبه»به ديده يزيارت گاه يهوديان نگريست.اين مكان تنها بخش باقي مانده از معبد دوم در شهر اورشليم (بيت المقدّس)است و به همين دليل، مقدّس ترين اماكن يهوديان به شمار مي آيد. اين مكان در زمان پراكندگي يهوديان، جايگاه نيايش و سوگواري بوده است و سابقاً به آن ديوار ندبه مي گفتند. چنان كه امروزه به نظر مي رسد، ابعاد اين ديوار عبارت است از:50 متر درازا و 20 متر ارتفاع، با اين حال، ديوار تا عمق بسيار زيادي در زمين فرورفته است. سرآغاز دعا و نيايش يهوديان در اين مكان، از اوايل امپراتوري بيزانس است.در اين محل يهوديان بر ويراني معبد سوگواري و براي بازسازي آن دعا مي كنند. عباراتي از قبيل ديوار ندبه، توسط مسافران اروپايي به كار رفته است؛ مسافراني كه شاهد شب زنده داري هاي سوگوارانه و زاهدانه ي يهوديان در برابر بقاياي معبد مقدّس بوده اند».(12)
در شمال حرم «Via Dolorosa»يا خيابان غم ها، همچنين موسوم به راه صليب قرار دارد.گمان بر اين است كه اينجا محل عبور عيسي در راه خود به جلجتا (13)بوده است.اين خيابان به كليساي آرام گاه مقدّس(14)منتهي مي شود.اين محل، اكثراً از سوي مسيحيان مورد بازديد قرار مي گيرد.

توطئه اسرائيل

به نظر مي رسد موضوع اشتباه گرفتن بين مسجدالاقصي و مسجدالقبّه، ظاهراً به دليل نزديكي اين دو بنا و اطلاقي است كه در كل، به اين مجموعه، شامل اين دو مسجد و چند بناي غير معروف ديگري است كه در محوطه ي حرم الشريف قراردارد، امّا دكتر مروان سعيد صالح ابو الروب، اين مسئله را طور ديگري مي نگرد.او در نامه اي خطاب به سردبير نشريه ي الدستور، چنين اظهار مي كند:
«بين مسجدالاقصي و قبّةالصّخره (مسجد القبّه)سردرگمي قابل توجهي وجود دارد.هرگاه در رسانه هاي محلي و بين المللي ذكري از مسجدالاقصي به ميان مي آيد، عكسي از قبّةالصّخره در عوض آن نمايش داده مي شود.دليل اصلي اين مسئله، عدم اطلاع عموم مردم، هم راستا با توطئه هاي اسرائيل است.در زمان اقامتم در ايالات متحده نيز كراراً با اين مسئله مواجه بودم، تا آنكه اطلاع يافتم صهونيست ها در آمريكا چنين تصاويري را چاپ و منتشر كرده، به اعراب و مسلمانان مي فروشند، برخي اوقات با قيمت هاي بسيار اندك و حتي گاهي اوقات به صورت مجاني و بدين ترتيب مسلمانان آن را به تمام نقاط نصب مي كنند؛ به ديوار منازل و دفاتر كارشان».
هيمن مسئله مؤيّد اين قضيه است كه ‍[دولت]اسرائيل مي خواهد تصوير مسجد الاقصي را از اذهان مردم پاك كند، تا يهوديان بتوانند آن را تخريب و معبد خود را پنهاني بنا كنند و اگر كسي شكايت يا اعتراضي داشته باشد، آنگاه به طور زنده تصوير قبةالصخره را نشان داده، اظهار خواهند داشت كه آنها كاري نكرده اند.
عجيب توطئه اي!هنگامي كه از برخي اعراب، مسلمانان و حتي برخي فلسطيني ها پرسش كردم، دريافتم كه آنها نيز قادر به تمايز بين اين دو مكان مقدّس نيستند.
اين واقعاً باعث اندوه و ناراحتي ام شد، كه اسرائيلي ها چقدر تاكنون درپيشبرد اهدافشان توفيق داشته اند!

پي نوشت ها:

*برگرفته از:علي فاطميان، نشانه هاي پايان، صص 283-300.
1.استاديار رياضيات،دانشگاه زايد دوبي-امارات متحده ي عربي.
2.بخشي از سرزمين شام، شامل شهرهاي بيت المقدّس و غزه و بيت لحم و حبرون و نابلس، كه زميني آباد با كشت ها و درختان فراوان ميوه است و قرآن در وصف آباداني آن فرموده:«المسجد الاقصي الذي باركنا حوله»(سوره ي اسراء (17)، آيه 1)و نيز آن را سرزمين مقدّس خوانده و فرموده:»يا قوم ادخلوا الارض المقدّسة»(سوره ي مائده (5)، آيه ي21)، مفسران «سرزمين مقدّس»را به فلسطين تفسير كرده اند.(معارف و معاريف)
3.براي تعريف اماكن مقدّس شهر بيت المقدّس يا اورشليم عمدتاً از اين منبع استفاده شده است:
http://www.members.aol.com,
Bautol MoqaddasAuthor, Taourik Nadji
همچنين از منابع ديگري چون دايرة المعارف كامپتون، وبستر و بريتانيكا و معارف و معاريف نيز استفاده شده است.
4.غير مسلمانان و به خصوص يهوديان و مسيحيان به آن تمپل مونت Temple Mount.مي گويند؛ كوه يا تپه اي كه به ادعاي آنها زماني معبد سليمان بر آن قرار داشته است.
5.وسائل الشيعة، ج4، صص298 -310.
6.كامل ابن اثير، ج1، ص 227.
7.بحارالانوار، ج 99، ص240.
8.وسائل الشيعه، ج 2، ص 550.
9.سورة سبأ (34)، آيه ي13.
10.بحارالانوار، ج 14، ص71.
11.معارف و معاريف، مدخل مسجدالاقصي.
12.دايرة المعارف بريتانيكا، مدخل ديوار غربي، Westem Wall.
13.محلي كه به اعتقاد مسيحيان، عيسي را در آنجا مصلوب كردند.
14.Church of the Holy Sepulcher كليسايي كه به اعتقاد مسيحيان بر جايگاه مصلوب شدن، تدفين و دوباره زنده شدن عيسي بنا شده است.

منبع:نشريه ي موعود شماره 101
/خ