اگرچه دعا گاهی برای جلب منفعت و سود مادی، و زمانی به منظور دفع ضرر و زیان و گاهی در قالب نفرین دشمنان اسلام و برخی به شکل پوزش و عذرخواهی از قصور و تقصیرها و برخی نیز برای جلب بهره‌های معنوی و کرامات اخروی است، ولی آنچه مسلم است، دعا با هر نیتی، آثار خیر و برکات دنیوی و اخروی فراوانی دارد، چنانکه امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید:
زیاد دعا کنید، زیرا دعا کلید بخشش خداوند و وسیله رسیدن به هر حاجت است، نعمت‌ها و رحمت‌هایی نزد خداوند است که جز با دعا کردن نمی‌توان به آن رسید و به یقین هر در کوبیده شود، عاقبت گشوده خواهد شد.(1) امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید:
«إن عند الله عز و جل منزلة لا تنال إلا بمسألة و لو أن عبدا سد فاه و لم یسأل لم یعط شیئا فسل تعط یا میسر إنه لیس من باب یقرع إلا یوشک أن یفتح لصاحبه»(2)
نزد خدا مقامی است که جز با دعا و تقاضا نمی‌توان به آن رسید و اگر بندهای دهان خود را از دعا فرو بندد و چیزی تقاضا نکند، چیزی به او داده نخواهد شد. پس از خدا بخواه تا به تو عطا شود، چرا که هر دری را بکوبید و اصرار کنید سرانجام گشوده خواهد شد. توجه به این نکته ضروری است که استجابت دعا نیازمند شرایط و مقدماتی است که توبه، پاکی قلب و روح، حضور قلب و اخلاص، عمل به پیمان‌های الهی، ایمان و عمل صالح (3)، امانت و درستکاری، همراه بودن دعا با عمل و تلاش و کوشش (4)، ترک گناه(5)، غذای پاک، (6) مداومت در دعا (7)، از جمله این شرایط است. در مقابل گناه و معصیت، (8) سوء نیت، نفاق، تأخیر نماز از اول وقت، بدزبانی، غذای حرام (9)، عدم مصلحت (10)، و عدم رعایت آداب دعا برخی از موانع استجابت دعاست.[دعاهایی مستجاب]
خلاصه آنکه دعاهایی مستجاب است که با آداب خاص همراه باشد، از این رو خواندن دعاهای وارده از ائمه معصومین(علیهم السلام) که با آداب و شرایط خاص همراه می‌باشد، بسیار مؤثر است. گفتنی است بزرگان دین، آدابی را برای دعا و نیایش ذکر فرموده اند که به آن‌ها اشاره می‌کنیم:به زبان آوردن حاجت(11)؛ توسل به پیامبر و معصومان (12) ؛ اصرار در نیایش (13)؛ البته فراموش نشود که اصرار در دعا و نیایش، با اصرار بر اجابت آن از طرف پروردگار متفاوت است، زیرا گاهی اجابت دعا به مصلحت انسان نیست. ، پنهان داشتن دعا(14)؛ پنهان داشتن دعا نیایش(15)؛ توجه به دیگران (16)؛ دعا برای دیگران(17)؛ نیایش همگانی (18)؛ اظهار فروتنی(19)؛ شروع دعا با نام پروردگار(20)؛ مدح و ثنای خداوند متعال(21)؛ درود فرستادن بر پیامبر و عترتش علیهم السلام (22)؛ اعتراف به گناهان(23)؛ حضور قلب (24)؛ بالا بردن دست‌ها (25): از آن جمله است.
هم چنین اجابت دعا موانعی دارد که بعضی را بر می‌شمریم: امید به غیر خدا(26)؛ گناه و معصیت(27)؛ ترک امر به معروف و نهی از منکر(28)؛ ستم و تجاوز به حقوق دیگران(29)؛ کسب حرام (30) .
پی‌نوشت‌ها:
۱. کلینی، الکافی، ج ۲، ص ۴۷۰.
2. همان، ص ۴۶۶
٣. بقره، آیه ۱۸۶
4. اربلی، کشف الغمه، ج ۲، ص ۲۰۷.
5. مفاتیح الجنان، دعای کمیل
6. ابن فهد حلی، عدة الداعی و نجاح الساعی، ص ۱۳۹.
7. امام صادق (علیه السلام) به نقل از جد بزرگوارشان می‌فرمایند: همواره در دعا کردن پیشقدم شوید؛ چرا که اگر بندهای نیایش پیشه کند، و برایش گرفتاری و سختی پیش آید و به درگاه خداوند دعا کند در آسمان‌ها می‌‌گویند: این صدا آشناست؛ ولی اگر فقط هنگام سختی دعا کند به او گفته می‌شود تا حالا کجا بودی؟ (شیخ مفید، الاختصاص، ص ۲۲۳).
8. لیثی واسطی، عیون الحکم والمواعظ، ص ۲۳.
9. بحارالأنوار، ج ۴۳، ص ۳۱۴.
10. بقره، آیه ۲۱۶.
11. فتال نیشابوری، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج ۱۲، ص ۳۷.
12. گفتنی است درباره منظور از توسل و پاسخ به برخی شبهات درباره آن به کتاب محمد مهدی فجری، «زیارت چراغی در مسیر هدایت مراجعه شود».
13. ابن فهد حلی، عدة الداعی و نجاح الساعی، ص ۱۵۵.
14. اعراف، آیه ۵۵؛ طبرسی، مکارم الأخلاق، ص ۲۷۰.
15. شیخ صدوق، الخصال، ج ۲، ص ۵۳۸.
16. همو، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص ۱۶۰.
17. دیلمی، اعلام الدین فی صفات المؤمنین، ص ۱۰۱.
18. قطب راوندی، الدعوات، ص ۵۲.
19. شیخ مفید، المقنعة، ص ۱۸۸. بیشتر ادعیه امامان معصوم علیهم السلام با مدح و ثنای پروردگار آغاز می‌شود، و سپس حاجت‌های دنیوی و اخروی بیان می‌گردد.
20. خزاز قمی، کفایة الأثر فی النص على الأئمة الاثنی عشر علیهم السلام، ص ۳۹.
21. کوفی اهوازی، الزهد، ص ۷۲.
22. شیخ صدوق من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۳۶۷.
23. همان، ج ۱، ص ۳۲۵.
24. فیض کاشانی، تفسیرالصافی، ج ۱، ص ۲۲۴.
25. علامه مجلسی، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول ، ج ۹، ص ۴۱۴.
26. بحارالأنوار، ج ۱۰، ص ۳۷۸.
27. سید بن طاووس، فتح الأبواب بین ذوی الألباب وبین رب الأرباب، ص ۲۹۶ و بحارالانوار، ج ۴۱، ص ۱۶.
28. دیلمی، إرشاد القلوب إلى الصواب، ج ۱، ص ۱۴۹.
29. بحارالأنوار، ج ۱۰، ص ۳۲۱.
30. طبرسی، مشکاة الأنوار فی غرر الاخبار، ص ۱۳۲
منبع: فرصت‌های از ماه خدا، محمدمهدی فجری، صص55-51، مؤسسه بوستان کتاب، قم، چاپ أول، 1393
