در حقیقت، خداوند در همه حال به انسان نزدیک است (نحن أقرب إلیه من حبل الورید) و او به عنوان نور و روشنی بخش آسمان و زمین معرفی شده (الله نور السماوات والأرض) و عبادتش وسیله عروج انسان به کمال است. حرکت فردی تکاملی و هماهنگ سازی زندگی با آموزه های زیبایی ساز او، باید در هر روز محسوس باشد، و کسی که در حالت تکاملی و زیبا آفرینی خود و زندگی اش نباشد و در نتیجه زندگی دو روزش مساوی باشد، در زندگی زیان دیده است: من استوى یوماه فهو مغبون .
عبادت، آثار فراوان و گوناگونی بر شخص و اجتماع دارد که «خدامحوری به جای خودمحوری» و عدالت اجتماعی و «رعایت حقوق دیگران»، «گناه گریزی» و «آرامش یابی در پرتو یاد او» از جمله این فواید است که دارای آثار تربیتی و زیبابخشی است.
برای نمونه، عزیزی به کمک همکارش (۱۳۸۰)، تأثیر نماز را بر روی سلامت جسمی- روانی بررسی کردند. در این پژوهش، پرسشنامه های دربردارنده سؤالات گوناگون درباره نماز و تأثیرات آن، در اختیار ۴۵ دانشجوی دختر و پسر با میانگین سنی بیست سال قرار گرفت. نتایج به دست آمده نشان داد تقریبا صددرصد نمازگزاران معتقد بودند پس از انجام این فریضه الهی، به حالت سکون و آرامش روحی میرسند، سختیها و شداید زندگی را راحت تر تحمل می کنند، نیروی مبارزه با مشکلات، امید و ایمان در آنها تقویت می گردد، در راه کسب فضیلتها و دوری از رذیلت ها گام برمی دارند، و به طور کلی، به دستورات خداوند متعال که برای بهتر زندگی کردن انسان ارائه شده، گردن می نهند که در نهایت به سلامت روانی و جسمی آنها می انجامد و سلامت اجتماعی شان تأمین می گردد.
سپاسگزاری و حق شناسی (شکر): یادآوری نعمتهای خدادادی، توجه به زوایای پیدا و پنهان آن در زندگی، و سپس شکرگزاری، در طراوت بخشی زندگی فردی و اجتماعی مهم است. از شکرگزاری، و به تعبیری شاکر بودن و حق شناسی، می توان به عنوان یک اصل بهداشت روانی، و نیز روان درمانی فردی و گروهی در آموزشهای اسلامی یاد کرد.
ممکن است فرد به علت توجه نکردن به جنبه های مثبت زندگی خویش نعمتهای خدادادی) احساس افسردگی و نومیدی کند. تعداد این افراد کم نیست و می توان با توجه دادن و شمردن جنبه های مثبت زندگی آنها، که واقعأ برای هر فرد بیشمار است، او را به زندگی امیدوار و به سمت زیباسازی زندگی اش هدایت کرد. سعدی گوید:
دریاب کنون که نعمتت هست به دست ... کین نعمت و ملک میرود دست به دست
دیل کارنگی، روان شناس آمریکایی، می گوید: حدود نود درصد مسائل زندگی موافق میل ماست و بقیه مخالف. اگر می خواهیم زندگی شیرینی داشته باشیم، باید آن ده درصد را به دور افکنیم و افکار خود را در آن نود درصد متمرکز سازیم؛ برعکس، اگر خواهان نگرانی، تلخی، نامرادی و زخم معده هستیم، می توانیم خودمان را با آن ده درصد مشغول کنیم.
البته یادآوری نعمتها و توجه به زیباییهای زندگی، نه تنها برای بیماران، بلکه برای دیگران هم، امیدآفرین و قوام بخش زندگی است. از این رو، لازم است فرد و جامعه را به جنبه های مثبت زندگی خود متوجه کرد و به آنها آموزش داد که شکرگزاری، نباید تنها جنبه های زبانی داشته باشد؛ زیرا مقصود از شکر، که یادآوری نعمت و اظهار آن است، به سه گونه ممکن است: «یادآوری (شکر قلبی)، بیان نعمتها و شکرگزاری آن (شکر زبانی مانند الحمدلله گفتن)، و انجام عمل متناسب نعمت (شکر عملی یا شکر جوارحی مانند انجام عبادات و صرف عمر و مال در راه رضای خدا و خدمت به مردم)».
امام صادق علیه السلام توجه به سه مسئله را رمز پایدار ماندن نعمت ها می داند: ۱. شناخت جایگاه شایسته خداوند در نعمتها؛ ۲. گزاردن شکر آنها؛ 3. رنج و زحمت کشیدن در آنها لاتدوم النعم الا بعد ثلاث (الا بثلاث): معرفة بما یلزم لله سبحانه فیها، وأداء شکرها، والتعب فیها. در فرهنگ اسلامی، خداوند تصریح می کند که اگر در ساحتهای زندگی شکر گزارید، حتما نعمت خود را بر شما زیاد می گردانم، و اگر کفران کنید، به یقین عذاب من سخت است: وإذ تأن ربکم لئن شکرتم لأزیدنکم ولین کفرتم فإن عذابی لشدید. آن که در برابر نعمتهای زیبای خدادادی حق شناسی می کند، خداوند بر زیباییهای زندگی اش می افزاید و برعکس، کسی که قدر عنایتهای او را ندارند، زندگی اش کم فروغ و حتی بی فروغ می شود:
شکر نعمت نعمتت افزون کند ... کفر نعمت از کفت بیرون کند
شکر نعمت، افزون بر اینکه برآمده از حکمت فرد در زندگی است، منافعش نیز به خود او برمی گردد، و خداوند به شکر او نیاز ندارد. به عبارتی، زیبا آفرینی در زندگی، هم از خود فرد آغاز می شود و هم به خود او برمی گردد؛ بستگی دارد که فرد چگونه آن را تدبیر کند: ولقد آتینا لقمان الحکمة أن اشکر لله ومن یشکر فإنما یشکر لنفسه ومن کفر فإن الله غنی حمید؛ پس یکی از راهها و اصول توجه به زندگی و زیبا آفرینی در آن، به یاد آوردن نعمت های خداوند است. به جای یادآوری نازیبایی‌هایی مانند کینه‌ها، ضعفها و تلخیها، قرآن تأکید می کند که از نعمتها یاد کنید که از بهترین زیباییهای زندگانی به شمار می آید. مشکلات اندک خانوادگی را در کنار میلیونها نعمت الهی چیزی نباید شمرد: واذکروا نعمت الله علیکم؟؟ «نعمتهایی را که خداوند به شما داده به یاد آورید». برای اینکه چنین یادآوری ای تأثیر بیشتری در زندگی رفتاری انسان داشته باشد، در آیه یازدهم سوره ضحی خداوند توصیه می کند که نعمت الهی را بازگو کن وأما بنعمة ربک فحدث.
انسان در برابر نعمتها و آنچه موجب صلاح و سعادت او می شود، واکنش مثبت نشان میدهد؛ زیرا هر انسانی از نظر روانی، در برابر کسانی که موجب آرامش و سعادت او می شوند یا به نحوی وسایل راحتی او را فراهم می کنند، احساس دین می نماید و می کوشد جبران کند. از دید عقلا، حق ناشناسی، آثاری منفی برجای می گذارد که کمترین درجه آن، ناراحتی وجدان، و بیشترین درجه آن، محروم شدن از کمکهای دیگران است.
منبع: اسلام و زیباییهای زندگی: رویکردی تحلیلی و تربیتی به سبک زندگی ، دکتر داود رجبی‌نیا، صص 331-325، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمة الله علیه، قم، چاپ اول، 1391
