زندگی روزمره ما انسان‌ها در دنیا، بی‌شباهت به عرق‌ریختن در گرمای یک ظهر داغ تابستانی نیست. مشغولیت‌های روزمره از نگرانی بابت مسائل اقتصادی و معیشتی، سروکله زدن با انسان‌های مختلفی که بعضاً آداب معاشرت را بلد نیستند، برخورد با اتفاقاتی که ناخوشایند ماست، بیماری، خستگی، توقعات نابجای اطرافیان و خواسته‌های پایان‌ناپذیر خود انسان، همه و همه روح انسان را خسته می‌کند؛ آن‌هم یک خستگی شدید که قابل‌مقایسه با خستگی‌های جسمی نیست. در همین شرایط، ناگهان نسیم رحمتی از سمت خدا به سمت روح انسان می‌وزد. نسیمی که باید قدرش را بدانیم و همین‌که احساسش کردیم، تمام توجهمان را به سمت آن جلب کنیم و خودمان را آماده کنیم تا بهترین استفاده را از آن بکنیم. همان‌طور که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله به ما سفارش کرده‌اند و در حدیثی زیبا فرموده‌اند:
إِنَّ لِرَبِّکُمْ فِی أَیَّامِ دَهْرِکُمْ نَفَحَاتٍ أَلَا فَتَعَرَّضُوا لَهَا بِکَثْرَةِ الِاسْتِعْدَادِ؛
برای پروردگار شما در دوران زندگی‌تان نسیم‌های رحمتی است، به هوش و مراقب باشید و خود را با بیشترین آمادگی در معرض آن‌ها قرار بدهید.[1]
بهترین ماه خدا
ماه مبارک رمضان، یکی از نسیم‌های رحمت الهی است. نسیم رحمتی که شاید در هیچ لحظه از سال مشابه آن پیدا نشود و چقدر ضرر می‌کنند کسانی که به‌جای استفاده از آن، خودشان را با سرگرمی‌های روزمره مشغول می‌کنند و بهره‌ای از این نسیم رحمت نمی‌برند. همان‌هایی که نمی‌دانند اگر در این ماه عزیز، ساعتی از کارهای خودشان را کم کنند و فرصت بیشتری برای عبادت و بندگی بگذارند، برکت این ساعت، بیشتر از تمام تلاش‌هایشان در زندگی آن‌ها اثر دارد؛ چراکه این ماه و روزها و شب‌ها و ساعت‌ها را نمی‌شود با هیچ ماه و روز و شب و ساعت دیگری مقایسه کرد.پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در ادامهٔ خطبه شعبانیه، از ویژگی‌های بی‌نظیر ماه خدا می‌گوید:
شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ؛
ماهی که آن ماه نزد خداوند بهترین و بافضیلت‌ترین ماه‌هاست و روزهایش بهترین و بافضیلت‌ترین روزها و شب‌هایش بهترین و بافضیلت‌ترین شب‌ها و ساعاتش بهترین و بافضیلت‌ترین ساعت‌ها.[2]
به همین دلیل است که باید قدر این ماه ویژه را دانست و از لحظه‌لحظه‌هایش بیشترین و بهترین استفاده‌ها را داشت. این را فراموش نکنیم که در همه حال در کار خیر حاجت هیچ معطلی و فکر کردن و استخاره کردن نیست! به‌ویژه در این ماه. در آموزه‌های اهل‌بیت علیهم‌السلام بسیار تأکید شده است که هرگاه نیت کار خیری را پیدا کردید، بلافاصله نسبت به انجام آن اقدام کنید، زیرا گاهی همان کار خیر، پاداشی عظیم برای ما دارد و البته هرگز نباید هیچ کار خیری را کوچک بشماریم. امام صادق علیه‌السلام در حدیثی زیبا فرموده‌اند:
إِذَا أَرَدْتَ شَیْئاً مِنَ الْخَیْرِ فَلَا تُؤَخِّرْهُ فَإِنَّ الْعَبْدَ یَصُومُ الْیَوْمَ الْحَارَّ یُرِیدُ مَا عِنْدَ اللَّهِ فَیُعْتِقُهُ اللَّهُ بِهِ مِنَ النَّارِ وَ لَا تَسْتَقِلَّ مَا یُتَقَرَّبُ بِهِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَوْ شِقَّ تَمْرَةٍ؛
زمانی که اراده کردی کار خیری انجام بدهی، آن را به تأخیر نینداز! زیرا بندهٔ خدا گاهی در روزی گرم، روزه می‌گیرد و آنچه نزد خداوند [از مغفرت و پاداش] است، می‌خواهد؛ و خداوند [خواسته‌اش را برآورده می‌کند و] او را به خاطر آن عمل از آتش جهنم نجات می‌دهد؛ و آنچه [از اعمال خیر] که با آن قصد تقرب به خداوند دارید را کم و کوچک نشمارید، حتی اگر [صدقه دادن] خوشه‌ای خرما باشد.[3]
البته حواسمان باشد که انجام‌دادن کار خیر، بلافاصله بعد از اراده کردن، اصلاً کار ساده‌ای نیست؛ زیرا دشمنانی هستند که مانع ما می‌شوند. امام صادق علیه‌السلام در حدیث ارزشمند دیگری فرموده‌اند:
إِذَا هَمَّ أَحَدُکُمْ بِخَیْرٍ أَوْ صِلَةٍ فَإِنَّ عَنْ یَمِینِهِ وَ شِمَالِهِ شَیْطَانَیْنِ فَلْیُبَادِرْ لَا یَکُفَّاهُ عَنْ ذَلِکَ؛
زمانی که یکی از شما به انجام کار خیری و یا صله‌رحم و رساندن خیری به دیگران همت کرد [و نیت انجام آن را پیدا کرد]، در چپ و راست او دو شیطان هستند [که می‌خواهند او را منصرف کنند]؛ پس باید مراقب باشد که آن دو شیطان، مانع او از انجام آن عمل نشوند.[4]
حالا یک مروری کنیم به بعضی از راه‌های مانع‌شدن شیطان از انجام اعمال عبادی در این ماه. مثلاً شما نیت می‌کنید که از ثواب افطاری دادن بهره‌مند بشوید. بلافاصله شیطان می‌آید و شروع می‌کند به گفتن این جملات: چرا پول را برای دیگران خرج کنی؟ چرا می‌خواهی فلان دوست یا فامیل که با تو رفتار بدی داشته را مهمان کنی؟ اگر بخواهی سفره افطاری پهن کنی باید سفره‌ات رنگین باشد و حسابی خرج کنی و اگر نمی‌خواهی این کار را بکنی، همان بهتر که آبروی خودت را نبری و اصلاً از انجام این کار منصرف بشوی! چرا حالا که داری افطاری می‌دهی، ریا نمی‌کنی و همه را از کار خیرت با خبر نمی‌کنی؟ چرا سر مهمان‌ها منت نمی‌گذاری؟ و هزاران هزار جملهٔ دیگر که غرض از آن‌ها فقط انجام ندادن و یا باطل کردن اجر عمل خیر شماست. طبیعتا نیازی نیست که به مثال‌های دیگری مثل خواندن قرآن، خواندن نماز شب، صدقه و دیگر اعمال اشاره کرد، چون عاقلان را یک اشاره کافی است.
مهمانی خدا
مهمان‌دوستی و مهمان‌نوازی، یکی از ویژگی‌های خوب ماست که به آن افتخار می‌کنیم و ریشه در اعتقادات دینی ما دارد که از کوچکی به ما گفته‌اند مهمان حبیب خداست. به همین دلیل است که وقتی مهمانی داریم، سعی می‌کنیم برای او سنگ تمام بگذاریم و تا حد توان در پذیرایی از او کوتاهی نکنیم.ازجمله ویژگی‌های منحصربه‌فرد ماه رمضان، این است که ما مهمان خدا می‌شویم و پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در خطبه شعبانیه خود به این ویژگی تصریح فرموده‌اند:
هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَی ضِیَافَةِ اللَّهِ؛
آن ماهی است که در آن به مهمانی خداوند دعوت شده‌اید.[5]
رسم هر مهمانی این است که میزبان از مهمان پذیرایی می‌کند و خدا نیز در این ماه، از بنده‌هایی که وارد این مهمانی شوند، بهترین پذیرایی‌ها را می‌کند، پذیرایی‌ای که هیچ‌کس دیگر توان انجام آن را ندارد. البته کسانی که خودشان از این مهمانی محروم می‌کنند، نباید توقعی داشته باشند که مانند سایرین از رحمت الهی بهره‌مند شوند.
اما پذیرایی خداوند چیست؟ وقتی دعاهای ماه مبارک رمضان را در مفاتیح‌الجنان می‌خوانیم، در دعای سحرها به فرازی زیبا برخورد می‌کنیم که به ما سفارش شده هر سحر، در تاریکی شب آن را بخوانیم:
وَ قَدْ أَوْجَبْتَ لِکُلِّ ضَیْفٍ قِرًی وَ أَنَا ضَیْفُکَ فَاجْعَلْ قِرَایَ اللَّیْلَةَ الْجَنَّةَ یَا وَهَّابَ الْجَنَّةِ یَا وَهَّابَ الْمَغْفِرَةِ وَ لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِکَ؛
و تو بر هر مهمانی، پذیرایی لازم فرمودی و من مهمان توأم. پذیرایی مرا در این شب بهشت ابدی مقرر فرما. ای بخشنده بی‌منت و عوض ای آمرزنده گناه بی‌منت. هیچ قدرت و توانایی جز به تو در عالم نیست.[6]
چه پذیرایی بی‌نظیری. مراقب باشیم که فرصت بهره‌مندی از ماه مهمانی خدا را از دست ندهیم.
پی‌نوشت:
[1]. عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، جلد 4، صفحه 118، حدیث 188.
[2]. أمالی شیخ صدوق، صفحه 93، حدیث 4.
[3]. اصول کافی، جلد 2، صفحه 142، حدیث 5.
[4]. اصول کافی، جلد 2، صفحه 143، حدیث 8.
[5]. أمالی شیخ صدوق، صفحه 93، حدیث 4.
[6]. مفاتیح‌الجنان، اعمال مشترک سحرهای ماه مبارک رمضان.
