انواع و گونه هاى اصلاحات
پـس از مـشـخـص شـدن اهـمیت اصلاحات در نظام جمهورى اسلامى ایران در دیدگاه مقام معظم رهـبـرى ، بـایـد مـشـخـص شـود که در چه زمینه هایى نیاز به اصلاحات است ؟ به عبارت دیـگـر، انـواع و گـونـه هـاى اصـلاحـات کـدامـنـد؟ بـه طـور یـقـین اگر مشخص نباشد که اصلاحات در چه موضوعهایى باید انجام شود، ممکن است اصلاح امور به خوبى صورت نگیرد. بنابراین ، ابتدا باید موضوع اصلاحات مشخص شود و سپس در همه این موضوعها و زمـیـنـه هـا، اصـلاحـات بـه طور همزمان ، هماهنگ ، مستمرّ و با یک مرکزیت مقتدر، رهبرى و هـدایـت شـود تـا در بـخـشهاى مختلف مورد نظر اصلاحات ناهماهنگى ایجاد نشود. مقام معظم رهبرى در دو فراز از سخنان خود، موارد و موضوعهاى مورد نظر اصلاحات را مشخص کرده اند. ایشان در جایى مى فرمایند:
بـدیـهـى اسـت کـه در میان جامعه مواردى وجود دارد که باید اصلاح شود. ما اصلاح ادارى لازم داریـم ، اصـلاح اقـتصادى لازم داریم ؛ اصلاح امنیتى لازم داریم ؛ اصلاح در قوانین و مقررات لازم داریم . (12)
1. اصلاح ادارى :
یـکـى از عرصه هاى اصلاحات ، اصلاح نظام ادارى یک کشور است . تمام قوانین و مقرّرات که در جهت انجام امور تصویب مى شوند، جهت اجرا به سازمانها و نهادهاى کشور ابلاغ مى شـونـد. در صورتى که کشور داراى نظام ادارى خوب ، سازمان یافته و منظم باشد، مى تـوانـد کـارآیـى لازم را داشـتـه بـاشـد در غـیـر این صورت ممکن است قوانین هر چند خوب بـاشـنـد و مـسئولان و کارمندان هم همه وظایف خود را به خوبى انجام دهند، ولى پیچیدگى سازمانى و تداخل وظایف باعث سردرگمى و نارضایتى مردم شود. در هر صورت اصلاح ادارى یـک کـشـور از چـنـد جـهـت مـهـم اسـت : اوّل سـاختار تشکیلاتى و سازمانى ، دوم افراد شـاغـل در نـظـام ادارى کـه بـاید تجربه و تخصص لازم را داشته باشند، سوم قوانین و مـقرّرات است که باید ساده و روان بوده و پیچیده نباشند، چهارم ، مشخص شدن دقیق شرح وظایف و اهداف هر سازمان ، و پنجم ، جلوگیرى از فساد و تبعیض در ادارات . (13)
مقام معظم رهبرى در این مورد مى فرمایند:
مـا احتیاج داریم که دستگاه ادارى مان مقرّراتى داشته باشد که براى همه یکسان باشد و در آن تبعیض نباشد. اگر بود نقطه فاسدى است و باید اصلاح شود. (14)
2. اصلاح اقتصادى :
بـاید در جامعه رشوه و ارتشاء وجود نداشته باشد؛ اگر بود فساد است و باید اصلاح شود. راههاى کسب ثروت باید مشروع باشد. اگر کسانى از راههاى نامشروع کسب ثروت کـردنـد، این فساد است و باید اصلاح شود. اگر کسانى از امتیازات بیجا استفاده کردند، ثـروتـهـاى بـاد آورده بـه دسـت آوردنـد و دیـگران را به قیمت این که خودشان ثروتمند شود، فقیر کردند، این فساد است و باید اصلاح شود و.... (15)
عـلاوه بـر ایـن ، ایـشـان امـتـیـازات انـحـصـارى ، فقدان امنیت شغلى براى مردم ، عدم ثبات مقرّرات ، گرایش رو به رشد مصرف گرایى ، دلاّ لى ، بى انضباطى مردم و بخصوص بـى انـضـبـاطـى مـسـئولان ، عـدم رشـد جـوانـان در مـلکـات نـفـسـانـى مـثـل شـجـاعـت ، صـدق ، صـفـا، نشاط و کار، روابط جنسى ناسالم ، اعتیاد، نامطلوب بودن سـطـح شـعـور و معرفت مردم ، وظیفه ناشناسى مسئولان ، عدم امنیت براى خانواده ها، جرم و جنایت و مواردى از این قبیل را در جامعه فساد مى دانند که باید اصلاح شوند. (16)
3. اصلاح قضائى :
از جـمـله مـوارد مـهم حقوق و آزادیهاى مردم که در قانون اساسى بدانها تاءکید و تصریح شـده ، حـقـوق و آزادیهاى قضایى است . طبق قانون اساسى ، مردم ایران از هر قوم و قبیله اى کـه بـاشـنـد از حـقـوق مـسـاوى بـرخوردارند (17) و زن و مرد به طور یکسان در حمایت قـانـون مـى بـاشـنـد. (18) حـق دادخـواهـى ، (19) حـق انـتـخـاب وکیل ، (20) مصونیت از تعرض ، (21) مصونیت از تبعید، (22) ممنوعیت از شکنجه (23) و... از جـمـله مـوارد دیگر حقوق قضایى مردم است که باید به نحو احسن اجرا شوند و در غیر این صـورت ، نـظـام قـضـایـى کـشـور نـیاز به انجام اصلاحات دارد. اگر اصلاحات ادارى ، اقتصادى و امنیتى انجام شود، ولى در عرصه قضا و قضاوت اصلاحاتى انجام نشود، به طـور مـسلم روند اصلاحات با مشکل مواجه خواهد شد. مقام معظم رهبرى به این مساءله توجه کرده و درباره نیاز به اصلاح قضایى چنین مى گویند:
اگـر جـرم و جـنـایـت هـسـت ، اگـر دسترسى به قضاوت عادلانه نیست ؛ اگر رسیدگیهاى قـضـایـى طـولانـى مـى شـود و پـرونده ها مدتها مى ماند، اینها فساد است و باید اصلاح شود. (24)
4. اصلاح امنیتى :
تـاءمـیـن امـنـیـت یـکـى از دغـدغـه هـاى مـهـم انـسـان در طـول تـاریـخ بـوده ، هـمچنین یکى از دلایـل عـمـده تـشـکـیـل دولت و حـکـومـت ، بـرقـرارى امـنـیـت اسـت . در حـال حـاضـر، امـنـیـت مـقوله گسترده اى است که عرصه هاى نظامى ، اقتصادى ، فرهنگى ، قضایى ، سیاسى ، شغلى ، خانوادگى ، جانى ، حرمت ، احترام ، اعتبار، آموزشى و... را در بر مى گیرد. قانون اساسى جمهورى اسلامى براى حفظ امنیت مردم در عرصه هاى فوق ، تـدابـیـرى انـدیـشـیـده اسـت کـه در صـورت رعـایـت آنـهـا، هـمـه مـردم در آرامـش کـامـل بـه سـر خـواهـنـد بـود. عدم وجود امنیت باعث تشویش اذهان مردم خواهد شد و آنها نمى تـوانـنـد در زنـدگـى خـانـوادگـى ، جـامـعه و انجام وظیفه ، تمرکز فکرى داشته ، تمام استعدادها و توانهاییهاى خود را در راه پیشرفت و ترقى جامعه به کار گیرند.
عـلاوه بـر ایـن ، یـکـى از اهـداف و آرمانهاى انقلاب اسلامى ، برقرارى و تاءمین امنیت مردم بـود که در زمان پهلویها (پدر و پسر) نادیده گرفته شده بود. اگر در نظام جمهورى اسـلامـى ایـران ، بـه هـر دلیلى تا کنون در زمینه برقرارى امنیت مردم قصور و کوتاهى شده باشد، به طور قطع و یقین باید اصلاح شود تا هیچ فردى در جامعه اسلامى دغدغه امنیتى نداشته باشد. رهبر معظم انقلاب مى فرمایند:
اگـر کـسـانـى هـسـتـنـد کـه خـانـواده هـا را نـا امـن مـى کنند، اگر کسانى هستند که شهرها، خیابانها، جاده ها و روستاها را ناامن مى کنند، این براى کشور فساد است ... و باید اصلاح شود. (25)
5. اصلاح قوانین و مقرّرات :
تـصـویـب و اجراى قوانین و مقرّرات ، براى برقرارى نظم و امنیت و آسان شدن انجام امور کـشـور و رعایت حقوق و آزادیهاى مردم است . از طرفى ، همین قانون که براى ایجاد نظم ، امـنـیـت ، صلح و آرامش و سهولت انجام امور تصویب و تاءئید شده ممکن است به علت تعدد قـوانـیـن ، پـیـچـیـدگـى و ابـهـام ، باعث سردرگمى مسئولان و مجریان و نارضایتى مردم گردد. اگر ساختار ادارى یک کشور منظم و مرتب باشد و کارمندان و مستخدمان اجرایى نیز داراى تـخـصص و تجربه لازم باشند، اما قوانین و مقرّرات مناسب ، ساده ، واضح و روشن نـبـاشـنـد، نـظـام ادارى کـارآیى لازم را نخواهد داشت . بنابراین ، یکى از عرصه هاى مهم اصلاحات ، اصلاح قوانین و مقرّرات است که مقام معظم رهبرى به آن اشاره کرده است . (26)
موضوع اصلاحات
حـال بـا تـوجـه بـه مـشـخص شدن زمینه هاى اصلاحات ، باید مشخص شود که موضوع و مـحـور اصـلاحـات در ایـن زمـیـنـه هـا از نـظـر مقام معظم رهبرى چیست . ایشان موضوعات مهم اصلاحات را در همه زمینه ها چنین بر مى شمرند:
اصـلاحـات بـه مـعـناى حقیقى ، مبارزه با سه چیز است ؛ یکى فقر است ، یکى فساد است و یکى تبعیض . (27)
1. مبارزه با فقر:
با فقر باید مبارزه کرد. فقر دو نوع است ؛ فقر شخصى و فقر عمومى . با هر دو باید مبارزه شود. مبازه با فقر، یعنى تلاش براى اینکه ثروتى از منابع ملى کشور استخراج شـود و بـه دسـت مـى آیـد اولا بـه شـکـل بـهـیـنـه اسـتـخـراج شـود و ثـانـیـا بـه شـکل بهینه مصرف شود و اسراف نگردد. علاوه بر این ، انسانى که امکان زندگى در حد نـیـاز و ضـرورى را نـدارد، به فساد و به خیانت و به بسیارى از کارهاى خلاف دیگر و حتى به کفر کشانده مى شود. (28)
2. مبارزه با فساد:
یـکى از مواردى که در جامعه باید در نظر گرفته و اصلاح شود، مبارزه با فساد است ؛ یعنى فساد اخلاقى ، فساد کارى ، عدم احساس وجدان در تقدیم خدمات عمومى ، عدم احساس مـسـئولیـت در مواجهه با افکار عمومى و با ذهنهاى مردم . اینها بعضى از شاخه ها و شعبه هاى فساد است . (29)
3. مبارزه با تبعیض :
قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران ، یکى از وظایف دولت را ((رفـع تـبـعـیـض هـاى نـاروا و ایـجاد امکانات عادلانه براى همه در تمام زمینه هاى مادى و مـعـنوى )) مى داند، (30) علاوه بر این در قانون اساسى آمده است ((مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند از حقوق مساوى برخوردارند. (31) و همه افراد ملت اعم از زن و مرد یکسان در حمایت قانون قرار دارند. (32)
اساس اصلاحات این است که ما با فقر، فساد و تبعیض مبارزه کنیم . هر اصلاحاتى ـ اگر واقعا اصلاحات باشد ـ بر محور این (ها) مى چرخد. بدترین فسادها در جامعه ، رواج فقر و افـزایـش شـکـاف بـیـن فقیر و غنى است . بدترین فسادها در جامعه این است که کسانى دچـار فـسـاد مالى و اقتصادى شوند و از بیت المال مردم براى منافع شخصى و پُر کردن جـیـب خـود تـغـذیـه کـنـنـد. بـزرگـتـریـن فـسـادهـا ایـن اسـت کـه در اجـرا و اعـمـال قـانـون در جامعه تبعیض باشد و به شایستگى ها و صلاحیتها و قابلیتهاى افراد توجه نشود. (33)
بـایـد هـدف مـبـارزه ایـنـهـا بـاشـد. اصـلاحـات حـقـیـقـى در کـشـور ایـنـهـاسـت ... هـر مـسـئول دولتـى ، هـر انسان روشن بین ، هر عالم دینى و هر فرزانه اى ، اگر این گونه اصلاحات را دنبال کند، مردم او را یارى خواهند کرد. (34)
بنابراین طبق بیانات مقام معظم رهبرى :
اولا اصـلاحـات بـایـد در زمینه هاى ادارى ، اقتصادى ، قضایى ، امنیتى و قوانین و مقررات انجام شود؛
ثـانـیـا، مـوضـوع انـجام اصلاحات باید مبارزه با فقر، فساد و تبعیض در همه زمینه هاى یادشده ، باشد؛
ثالثا، در چنین صورتى اصلاحات واقعى در جامعه انجام شده است .
نکات قابل توجه براى انجام اصلاحات
حال با توجه به ضرورت و اهمیتِ انواع و موضوعهاى اصلاحات از نظر مقام معظم رهبرى ، در پـى آنـیم تا ببینیم ایشان چه نکاتى را در انجام اصلاحات مورد نظر، لازم مى دانند. بـه عـبارت دیگر، براى برطرف کردن معایب و نواقص موجود و زدودن مظاهر نابسامانى هاى جامعه و انجام اصلاحات به معناى واقعى کلمه چه نکاتى را باید مورد نظر قرار داد؟ ایـشـان بـا درایـت و تـدبیر خویش و براى جلوگیرى از انحراف اصلاحات نکات مهمى را بیان کرده اند که مهم ترین آنها به شرح زیر هستند:
1. اصلاحات یک حقیقت ضرورى و لازم است :
بـنـده مـعـتـقدم که اصلاحات یک حقیقت ضرورى و لازم است و باید در کشور ما انجام گیرد. اصـلاحـات در کـشـور ما از سر اضطرار نیست که فلان حاکمى مجبور شود مورد مطالبات سـخـت قـرار گـیـرد و گـوشـه و کـنـارى را اصـلاح کـند. نخیر، اصلاحات جزو ذات هویت انـقـلابى و دینى ماست . اگر اصلاحات انجام نگیرد، نظام فاسد خواهد شد و به بیراهه خواهد رفت . (35)
2. اصلاحات باید تعریف شود :
تـعـریـف اصـلاحـات چـنـد نـتـیـجـه مـهـم در بـر خـواهـد داشـت : اوّل ایـنـکـه آیـنـده اصـلاحـات مـشخص مى شود و با ترسیم آینده مشخص خواهد شد که در نهایت به کجا مى خواهیم برسیم . دوم اینکه اگر از اصلاحات تعریف مشخصى نشود، ممکن اسـت الگـوى خـاصـى تـحـمـیـل شـود و کـشـور و نـظـام را دچـار مـشـکـل کـنـد. سـوم ایـنـکه ممکن است بر اثر مشخص نبودن معناى اصلاحات ، ایران نیز به سرنوشت شوروى سابق دچار شود (36)
مطلب دوم این است که اصلاحات باید تعریف شود. اولا براى خود که مى خواهیم اصلاحات کـنـیم ، تعریف شود و مشخص باشد که مى خواهیم چه کار کنیم . ثانیا براى مردم تعریف شـود کـه مـنـظـور مـا از اصـلاحـات چـیـسـت تـا هـر کـسـى نـتـوانـد بـه میل خودش اصلاحات را معنى کند. (37)
3. اصلاحات باید از یک مرکز مقتدر و خویشتندار هدایت شود :
مـطـلب سـوم این است که اصلاحات بایداز یک مرکز مقتدر و خویشتندار هدایت شود تا دچار بـى رویـّگـى نـشـود. اى بـسـاکـارى کـه مـى تـوانـد در ظـرف ده سـال بـه خـوبـى و سـلامـت انـجـام گـیـرد، اگـر در ظـرف دو سـال بـخـواهـیـد آن را انـجـام دهـیـد بـه ضـایـعـات غـیـر قابل جبرانى منتهى خواهد، مثل اتومبیلى که در جاده دشوار و خطرناکى با سرعت بیش از حدّ معمول حرکت کند، اگر تصادف نکند، آسیب نبیند و نزند تعجب است ! (38)
4. حفظ ساختار قانون اساسى :
قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران ، حاصل انقلاب اسلامى ایران به رهبرى امام خمینى (ره ) است که در 22 بهمن 1357 ش ، به ثمر نشست . قانون اساسى ، میثاق بزرگ ملى ، دینى و انقلابى ملت ایران است که بر اساس احکام و مبانى دین مبین اسلام ، طرح ریزى و تـدویـن شـده و داراى اصـول و مـبـانـى زیـادى اسـت کـه طـبـق اصـل 177 غـیـر قـابـل تـغـیـیـر و بـازنـگـرى مـى بـاشـنـد. ایـن مـوارد شامل اسلامى بودن نظام ، شرعى بودن قوانین و مقررات ، جمهورى بودن ، حکومت و ولایت فقیه و نیز پایه هاى ایمانى و اهداف جمهورى اسلامى ، اداره امور کشور با اتکا به آراى عمومى ، دین و مذهب رسمى کشور است . بنابراین ، هرگونه اصلاحات در قوانین و مقرّرات شـامـل ایـن اصول و چهارچوبها نمى شود. علاوه بر این ، مقام معظم رهبرى تاءکید مى کنند کـه سـاخـتـار قـانـون اسـاسـى بـایـد در رونـد اصـلاحـات بـه طـور کـامـل حـفـظ شـود. بـدیـهـى اسـت کـه مـنـظـور ایـشـان غـیـر از مـوارد غـیـر قـابـل بـازنـگـرى اسـت . البـتـه طـبـق قـانـون اساسى ، حکم بازنگرى و اصلاح قانون اسـاسـى و مـوارد اصـلاح را رهبرى مشخص مى کند و مصوبات شوراى بازنگرى هم باید بـه امـضـاى ایـشـان برسد. (39) بنابراین ، با توجه به اینکه ، معظم له تصریح مى کـنـند که در اصلاحات باید ساختار قانون اساسى حفظ شود، نتیجه گرفته مى شود از نـظـر ایـشـان نـیازى به تغییر قانون اساسى نیست . رهبر نظام جمهورى اسلامى درباره حفظ ساختار قانون اساسى در جریان اصلاحات مى گویند:
مـطـلب چـهـارم ، حـفـظ سـاخـتـار قـانـون اساسى در زمینه اصلاحات است ... ساختار قانون اسـاسـى بـایـسـتى به طور دقیق حفظ شود. البته در قانون اساسى بیشتر از همه چیز، نـقـش اسـلام و منبعیّت و منشاءیّت اسلام براى قوانین و ساختارها و گزینشها مطرح است ... اگـر در قـوانـیـن عـادى ، یـک جـایـى یـا اصـلى وجـود داشـتـه بـاشـد کـه در مـقـام اجرا در قـانـونـگـذارى ، بـا اسـلامـیـّت مـعـارضـه کـنـد، ایـن اصل بر آنها حاکم است (اسلامیّت ). (40)
5. مقابله با تندروى و تندروانى :
مـطـلب پـنـجم ، در اصلاحات ، مقابله جدى با هرگونه تندروى و تندروانى است که جاده صـاف کـن دشـمـن انـد، یـعـنـى مـدل یـلتـسـیـنـى ! هـمـه دسـتـگـاهـهـا بـایـد بـا مدل یلتسینى به شدت مقابله کنند و نگذارند یک جاه طلب ، یک فریب خورده ، یک مغرض و یک غافل بیاید و حرکت را از حالت صحیح خودش خارج کند و حالت مسابقه و تعارض به وجود بیاورد. (41)
مـقـام معظم رهبرى از تندروى به عنوان مدل اصلاحات « یلتسینى » در شوروى سابق یاد مـى کـنـد کـه نـه تـنـهـا بـاعـث انـجـام اصـلاحـات نـشـد بـلکـه بـاعـث فـروپـاشـى و اضمحلال کـامـل ایـن ابـرقـدرت و تـشـکـیـل کـشـورهاى کوچک با قدرت و تأثیرگذارى حداقـل در نظـام بیـن المـلل گردیـد. در واقـع ، طـرح مـُدل یلتسینى از اصـلاحـات ، خود بـه مـنـزله زنـگ خـطر براى افراد تندرو در درون اصلاحات است .
6. مقابله جدّى با دخالت بیگانگان :
مـطـلب شـشـم ، مـقـابـله جـدّى با دخالت خارجیها و غربیها و بى اعتنایى به انگشت اشاره غـربـیـهـا و سـوء ظـن بـه آنهاست . البته بحث دیپلماسى و بحث ارتباطات خارجى ، بحث دیـگـرى اسـت . انـسـان در مـقـام دیـپلماسى مى دهد و مى گیرد. قرار مى بندد و همه کار مى کـنـد؛امـّا در مـسـائل اسـاسـى نظام ، بایستى انگشت اشاره آنها را با سوء ظن مورد ملاحظه قرار داد... آنها به هیچ وجه حُسن نیت ندارند. (42)
7. هماهنگى اصلاحات در بخشهاى مختلف :
مطلب هفتم ، هماهنگى اصلاحات در بخشهاى مختلف است و این نکته مهم است . در بعضى از بخشهـا، اصلاحات پیچیده و دشوار و کُند است . مثلا در بخش اقتصادى ، کار بسیار کُند انـجام مى گیرد؛ توزیع عادلانه درآمدها نیز همین طور است .... اصلاح ساختار ادارى ، کار بسیار دشوار، پیچیده و سنگینى است . (43)
8. مقابله با عوامل تجزیه قومى در کشور :
مـطـلب هـشـتم ، مقابله جدّى با عوامل تجزیه قومى در کشور است . من این را عرض مى کنم ؛ بـخـصـوص خـطـاب من به کسانى است که در این بخش صاحب مسؤ ولیتند، چه در وزارت کشور، چه در جاهاى دیگر. توجه کنید؛ امروز انگیزه تحریک قومیتها جدّى است . (44)
ادامه دارد...
پي نوشت ها :
12. خطبه هاى نماز جمعه تهران 26 / 1 / 1379.
13. بـیـانـات مـقـام مـعـظـم رهـبـرى در جـمـع مـردم اسـتـان اردبیل ، 3 / 5 / 1379.
14. خطبه هاى نماز جمعه تهران ، 26 / 1 / 1379.
15. خطبه هاى نماز جمعه تهران ، 26 / 1 / 1379.
16. همان .
17. قانون اساسى ، اصل 19.
18. همان ، اصل 20.
19. همان ، اصل 34.
20. همان ، اصل 35.
21. همان ، اصل 22.
22. همان ، اصل 33.
23. اصل 38.
24. خطبه هاى نماز جمعه تهران ، 26 / 1 / 1385.
25. همان .
26. همان .
27. بـیـانـات مـقـام مـعـظـم رهـبـرى در جـمـع مـردم اسـتـان اردبیل ، 3 / 5 / 1379.
28. بـیـانـات مـقـام مـعـظـم رهـبـرى در دیـدار بـا مـردم اسـتـان اردبیل ، 3 / 5 / 1379.
29. همان .
30. قانون اساسى ، اصل سوم بند9.
31. همان ، اصل 19.
32. همان ، اصل 20.
33. بـیـانـات مقام معظم رهبرى در دیدار با مدیران و مسئولان وزارت آموزش و پرورش ، 26 / 4 / 1381.
34. بـیـانـان مـقـام مـعـظـم رهـبـرى در جـمـع مـردم اسـتـان اردبیل ، 3 / 5 / 1379.
35. دیدار با کارگزاران نظام ، 19 / 4 / 79.
36. همان .
37. همان .
38. همان .
39. قانون اساسى ، اصل 177.
40. در دیدار با کارگزاران نظام ، 19 / 4 / 79.
41. همان .
42. همان .
43. پرسش و پاسخ از محضر رهبر معظم انقلاب اسلامى ، همان ، ص 353، 354.
44. همان ، ص 354.
منبع: حصون ، زمستان 1385، شماره 10/خ
