«استرس ابتلا به کرونا»، «پدیده قرنطینه خانگی»، «غم از دست دادن عزیزان»، «دقت در رعایت پروتکل های بهداشتی»، «هم زیستی با کرونا» و بسیاری موارد دیگر و تفکر و تأمل درباره آنها، امروزه جزو لاینفک و ضروری زندگی بشر در سراسر جهان گشته است.

با آغاز پاندمی ویروس کرونا (COVID-19) از اوایل سال 2020 و سیر تساعدی ابتلا به آن، سبک زندگی بشر؛ اجبارأ دستخوش تغییرات گسترده ای در ابعاد مختلف قرار گرفت. تغییراتی که الزامات و فشارهای فزاینده ای را بر افراد وارد کرده است اما، کوچکترین اهمال کاری و کم توجهی در این حوزه، می تواند به قیمت جان فرد تمام شود!

این ویروس فراگیر، که به صورت کاملأ غافلگیر کننده و غیر منتظره قدم در زندگی بشر گذاشت؛ ساختار و ماهیت رفتارهای مختلف انسانی را چنان دگرگون ساخت که چالش های جدید و غیر قابل پیش بینی در عرصه های مختلف ایجاد کرده است. این دگرگونی در حوزه رفتار فردی، به ویژه موارد بهداشتی بیش از دیگر حوزه ها، ملموس و مشهود بود چرا که بزرگترین و مستحکم ترین سپر دفاعی در برابر ویروس کرونا، رعایت اصول اولیه بهداشت فردی آن هم با ظرافتی بیش از پیش است.

«شستشوی مکرر دست ها»، «استفاده از ماسک و دستکش»، «رعایت فاصله فیزیکی میان فردی»، «اجتناب از حضور غیرضروری در اجتماع» و «قرنطینه خانگی» در راستای رعایت اصول پیشگیرانه از ابتلا به بیماری کرونا، ضروری قلمداد شده اند. هر چند که انسان را متحمل بار روانی سنگین، اختلال در آسایش عمومی و غیر طبیعی شدن زندگی پیشین کرده است.

آسیب‌های اجتماعی بیماری کرونا

همانطور که شیوع بیماری کرونا، سبک زندگی افراد را دچار دگرگونی های گسترده ای کرده است، آسیب های روحی-روانی بسیاری هم به همراه داشت. این بیماری؛ بنا به ماهیت ویژه و منحصر به فردی که دارا است، بر جزیی‌ترین بخش های زندگی بشر تاثیر گذاشته و آن را از حالت عادی خارج کرده است.

یکی از مهمترین این تغییرات؛ تعطیلی و یا نیمه تعطیلی بسیاری از مشاغل، دورکاری برخی امور، مراکز آموزشی و قرنطینه خانگی محسوب می شود. شاید در نگاه نخست به «قرنطینه خانگی»، ابعاد مثبت آن نظیر؛ افزایش تعاملات میان اعضای خانواده، صمیمیت بیشتر، رفع مشکلات قدیمی و... در ذهن تداعی شود اما با کمی تأمل در می یابیم که تعطیلی و کاهش ساعات کاری و به تبع آن، کاهش میزان درآمد خانواده تاثیرات سوء بسیاری بر رفتار والدین و همچنین دیگر اعضای خانواده دارد، چرا که آنها را با فشارهای روانی ناشی از مشکلات و تنگناهای اقتصادی پیش بینی نشده ای مواجه کرد که تنها نقطه برای تخلیه آن خانه و اعضای خانواده هستند!امروزه تمامی افراد با هر گروه سنی، می توانند به اطلاعات و داده های بسیاری در حوزه های مختلف فضای مجازی دست پیدا کنند، در حالی که برخی از این محتوا و داده ها برای گروه های سنی پایین، آسیب زا و مخرب است و تبعات اخلاقی و رفتاری منفی بسیار گسترده و عمیقی را به همراه خواهد داشت.در این راستا بسیاری از جامعه شناسان و روانشناسان اعلام کرده اند که در دوران شیوع بیماری کرونا؛ آستانه تحمل افراد به شدت کاهش یافته و به موازات آن، خشونت میان افراد، بالاخص «خشونت خانگی» با رشد بیش از 32 درصدی همراه بوده است. برخی از کارشناسان حوزه خانواده، علت اصلی روند فزاینده خشونت خانگی در دوزان کرونا را، افزایش مدت زمان حضور اعضای خانواده در کنار یکدیگر و عدم مهارت های ارتباط کلامی و غیر کلامی افراد عنوان کرده اند.

همین ادعا ثابت می کند که بروز پدیده فراگیر کرونا علت ایجاد اختلافات و ناهنجاری ها در سطح جامعه و خانواده نیست! بلکه شیوع این بیماری عاملی برای آشکار شدن آتش پنهان در زیر خاکستر است. چرا که اگر افراد مهارت لازم در برقراری ارتباط میان فردی را دارا بودند امروز و با در کنار یکدیگر قرار گرفتن دچار اختلال در رفتار و بروز و ظهور انواع خشونت های لفظی و فیزیکی نمی شدند.

از این رو، چنین آشکار می شود که جامعه بشری دچار مشکلات اجتماعی و فرهنگی گسترده ای در ابعاد مخلف آن می باشد که در لوای اشتغال افراد و همچنین فاصله و شکاف عاطفی میان فردی پنهان بوده است. به همین اکثر روانشناسان طی ماه های اخیر هشدار داده اند که در دوران پسا کرونا (So Corona) با موج وسیعی از مشکلات روحی و روانی افراد در سطوح مختلف اجتماعی روبرو خواهیم شد.

باید توجه داشت که بسیاری از کشورهای سراسر جهان، آمار قابل توجه و تأملی در راستای افزایش خشونت خانگی و هنجارشکنی اجتماعی در دوران شیوع بیماری کرونا منتشر کرده اند که بیشترین آمار مربوط به کشورهای آمریکا، فرانسه، چین، اسپانیا و انگلستان بوده است.

افزایش آمار استفاده از شبکه های اجتماعی

یکی دیگر از دستاوردهای بیماری کرونا، افزایش سطح استفاده اقشار و سنین مختلف اجتماعی از فضای مجازی، به ویژه شبکه های اجتماعی است. از آن جایی که زمان فراغت افراد افزایش یافته و قشر محصل با تعطیلی مراکز آموزشی مواجه شده اند، زمان بیشتری برای حضور در فضای مجازی که روند جذابین آن به شدت رو به افزایش است، پیدا کرده اند که البته تاثیرات سوء این شبکه ها را نیز افزایش داده و میل به بیشتر دیده شدن در افراد و الگوبرداری های بی قید و شرط را دو چندان کرده است.

همانطور که پیشتر نیز شاهد آن بودیم، انواع شبکه های اجتماعی و پیام رسانی مخاطرات عدیده ای را برای جامعه بشتری به همراه داشتند که اینک و با افزایش مدت زمان حضور افراد در این فضا، با سونامی این آسیب ها مواجه شده ایم و روانشناسان اجتماعی را بر آن داشته تا زنگ هشدار بحرانی شدن شرایط فرهنگی و اجتماعی را به صدا در آورند. چرا که در برخی کشورها، بالاخص کشورهای جهان سوم، هنوز هم با فقر سواد رسانه ای و عدم آموزش های لازم در راستای حضور افراد در شبکه های اجتماعی همراه هستیم و از آنجایی که محتوا و اطلاعات منتشر شده در این فضا، از نوع طبقه بندی شده نیستند، نمی توان دسته و گروه سنی خاص و ویژه ای را برای دست یابی به آنها تعریف کرد و همین موضوع، کار متخصصان فضای مجازی و روانشناسان اجتماعی را دشوار کرده است.

در واقع، تمامی افراد با هر گروه سنی، می توانند به اطلاعات و داده های بسیاری در حوزه های مختلف فضای مجازی دست پیدا کنند، در حالی که برخی از این محتوا و داده ها برای گروه های سنی پایین، آسیب زا و مخرب است و تبعات اخلاقی و رفتاری منفی بسیار گسترده و عمیقی را به همراه خواهد داشت که گاه آثار آن در بلند مدت نیز فرد را رها نکرده و زندگی افراد را به ورطه نابودی می کشاند. این بحرانی است که پیش تر، روانشناسان و فعالان حوزه فرهنگ و اجتماع در مورد آن هشدارهایی را اعلام و نتایج نامطلوب آن را بر شمرده بودند.

مزایای فرهنگی شیوع بیماری کرونا

باید توجه داشت که در کنار خیل انبوه آسیب ها و مخاطرات ناشی از پدید آمدن ویروس کرونا در جوامع مختلف، مزایایی هم از مشاهده شده است. یکی از مزایای اصلی پاندمی ویروس کرونا؛ احیای نظام بهداشت و سلامت جهانی عنوان شده است. سال ها بود که برخی کشورها با کاهش رعایت بهداشت فردی شاهد بروز برخی بیماری های جدید، ناشناخته و البته کوتاه مدت بودند که میانگین طول عمر بشر را با سیر نزولی قابل تأملی همراه ساخته بود.

از دیگر سو، استفاده از برخی حیوانات و جانداران خاص در طبخ غذاهای جدید، سیستم گوارشی و ایمنی بدن افراد را با اختلالات جدی همراه و حتی بر خلق و خوی آنها نیز تأثیرات مخرب گسترده ای گذاشته بود که با ظهور بیماری کرونا و ممنوعیت های ویژه در استفاده برخی حیوانات در غذای برخی کشوره، به ویژه در کشور های چین و آفریقا؛ این روند سیر کندتری را نسبت به چند ماه گذشته در پیش گرفته است.

ویروس کرونا، برخی رسوم همچون افزایش میزان همدلی میان افراد جامعه را نیز که در فرهنگ برخی جوامع با کم توجهی همراه شده بود را افزایش و میل کمک به هم نوعان را بیشتر کرده است. به بیان دیگر، فرهنگ سازی و آموزش در سطوح مختلف جامعه سیر تساعدی به خود گرفته و این دو مهم را که به شدت کم رنگ و مغفول شده بودند، قوّتی دوباره بخشید.

با توجه به آنچه که از ابعاد مختلف اجتماعی و فرهنگی شیوع بیماری کرونا گفته شد، در می یابیم که باید از تهدیدها نهایت استفاده را کرد و آنها را به فرصت هایی نو تبدیل کرد تا ضمن کاستن از سطح آسیب های حاصل از این قبیل تهدیدها، راه و روش هم زیستی با این ویروس را فرا گرفته و با توجه به مزایای آن؛ سبک زندگی جدیدی را تجربه و تدریجأ آن را نهادینه کنیم تا هدف پس لرزه های کوتاه مدت و بلند مدت آن نشویم.

منابع:

1- کرونا بیش از هر چیز یک مسئله اجتماعی است، خبرگزاری ایرنا
2- بررسی ابعاد فرهنگی - اجتماعی بیماری کرونا، خبرگزاری ایسنا
3- افزایش خشونت خانگی بعد از شیوع کرونا، پایگاه خبری تحلیلی 55 آنلاین
4- جستارهایی در ابعاد فرهنگی و اجتماعی بحران ویروس کرونا، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم
5- ابعاد روانی پنهان شیوع کرونا را دریابیم، خبرگزاری تسنیم
6- مروری بر ابعاد اجتماعی و فرهنگی شیوع ویروس کرونا، پایگاه خبری سدید