معجزه ی اخلاق و سبک زندگی پیامبر(صلی الله علیه و اله)
با رجوع و تأمل در آیات کلام الله مجید به خوبی می توان به جواب روشن و متقنی در خصوص راز نفوذ پیامبر (صلی الله علیه و اله) در قلب های بشریت دست پیدا کرد، خدای متعال با معرفی پیامبر خود به عنوان مظهر اخلاق حمیده و نیکو و به روشنی ایشان را نمونه روشن انسان کامل معرفی فرموده است و کمالات اخلاقی ایشان را ستوده و این چنین از این راز قرآنی پرده بر داشته است و می فرماید: «وَ إِنَّ لَکَ لَأَجْراً غَیْرَ مَمْنُونٍ؛ وَ إِنَّکَ لَعَلى خُلُقٍ عَظیمٍ؛[1] و براى تو پاداشى عظیم و همیشگى است! و تو اخلاق عظیم و برجستهاى دارى». خدای متعال در آیات دیگری با برشمردن اخلاق نیکو و فضایل اخلاقی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) جلوه ای از اخلاق نبوی را معرفی کرده و آن را سبب نفوذ در قلب ها و محبوبیت پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) معرفی کرده و می فرماید: «فَبِما رَحمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُم ۖ وَلَو کُنتَ فَظًّا غَلیظَ القَلبِ لَانفَضّوا مِن حَولِکَ ۖ؛[2]به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان [مردم] نرم (و مهربان) شدی! و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو، پراکنده می شدند. پس آنها را ببخش و برای آنها آمرزش بطلب! و در کارها، با آنان مشورت کن! اما هنگامی که تصمیم گرفتی، (قاطع باش! و) بر خدا توکل کن! زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد».
جلوه های ماندگار از معجزه رفتاری پیامبر(صلی الله علیه و اله)
ریشه و اساس زندگی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) بر مدار فضایل و کمالات اخلاقی می چرخید؛ اخلاق حمیده پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) به گونه ای بود که در تمام ابعاد و لایه های زندگی ایشان(فردی، خانوادگی، اجتماعی و سیاسی و اقتصادی) نمایان شده بود، به گونه ای که اخلاق مداری و انسان دوستی محور اصلی و پای ثابت سبک زندگی نبوی به شمار می آمد، از این رو خدای متعال از ایشان به عنوان برترین الگوی زندگی مطلوب یاد می نماید و ایشان را به عنوان اسوه به بندگان خود معرفی می فرماید: «لَقَد کانَ لَکُم فی رَسولِ اللَّهِ أُسوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَن کانَ یَرجُو اللَّهَ وَالیَومَ الآخِرَ وَذَکَرَ اللَّهَ کَثیرًا؛[3]مسلّماً برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود، برای آنها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می‌کنند».صحبت کردن و قلم فرسایی در حوزه های مختلف زندگی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) در یک مقاله که اجحاف است، بلکه در قالب هزاران کتاب حق آن اداء نخواهد شد؛ چرا که او کسی است که از لحاظ معنوی به « سدرة المنتهی»[4] قدم گذارده است و خدای متعال و تمام فرشتگان عالم به او درود و سلام فرستاده اند، او کسی است که علاوه بر اینکه تمام اخلاق پسندیده را در خود جمع کرده است، با شوق و اشتیاق وافر به دنبال نجات و هدایت بشر به سوی خوبی ها بوده است. از پیامبر (ص) نقل شده است: «انما بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ؛[5] همانا من فقط مبعوث شدم تا خصلت هاى پسندیده اخلاقى را کامل کنم». باری به هر جهت «آب دریا را اگر نتوان کشید. هم به قدر تشنگی باید چشید.
1-سیره و رفتار فردی
ساده زیستی و بی پیرایگی
یکی از مهمترین و زیباترین خصویات و فضایل فردی پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) ساده زیستی، بی پیرایگی، و عدم وابستگی و دنیا گرایی است. برخلاف بسیاری از ملوک و پادشاهان و رهبران جوامع انسانی، پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) در سلوک و بندگی خود در حیات مادی به همگان نشان داده که کمترین وابستگی و دل بستگی به دنیا و زخارف مادی ندارد و چیزی را برای خود طلب نمی نماید، با تمام سختی ها و مشکلاتی که در مسیر رسالت متحمل شد، شاهد هستیم که حضرت این گونه عمل می نمودند: «قُلْ مَا سَأَلْتُکُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَکُمْ ۖ إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلَى اللَّهِ ۖ وَهُوَ عَلَىٰ کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ؛[6] بگو: هر اجر و پاداشی از شما خواسته‌ام برای خود شماست؛ اجر من تنها بر خداوند است، و او بر همه چیز گواه است!». سادگی و بی پیرایگی حضرت در اخلاق فردی، در معاشرت، در نشست و برخاست، و وجوه گوناگون زندگی فردی هر کسی را شیفته ی حضرت می نمود. پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) ساده زیستی را به عنوان یک اصل رکین پاس می داشت و از جلال و شوکت ظاهری بیزار بود و همین سادگی و بی تکلفی دل ها را لبریز از دوستی حضرت می نمود.[7] شهید مطهری(ره) در این خصوص این چنین بیان داشته است: «پیامبران در زی قناعت و سادگی بودند، آنها دل ها را پر می کردند؛ اما نه با جلال و دبدبه های ظاهری؛ بلکه با جلال و حشمت های معنوی که توأم با سادگی بود».[8]
آراستن زندگی با عنصر نظم و انضباط و برنامه ریزی اصولی
برخی افراد هر چند در ارتباطات اجتماعی جلوه ی زیبایی را از خود نشان می دهند، ولی وقتی با زندگی فردی و خصوص آنها آشنا می شویم متوجه آشفتگی، بی نظمی، نازیبایی می شویم، این در حالی است که سبک زندگی الهی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) تهی از این نواقص بود، زیبایی های زندگی فردی و خصوصی ایشان بسیار جذاب و شگفت انگیز بود، به طور مثال رعایت نظم و انضباط در کارهای شخصی همه را به تحسین و تمجید وا می داشت. در منابع روایی در خصوص سیره فردی و نظام و انضباط پیامبر (صلی الله علیه و اله) نقل شده است که روزی امام حسین(علیه السلام) در باره ی برنامه و وضع زندگی -خصوصی- پیامبر(صلی الله علیه و اله) در داخل خانه پرسش کرد و ایشان فرمودند: وقتی پیامبر(صلی الله علیه و اله) به خانه می رفت، اوقات خویش را سه قسمت می کرد، بخشی را برای [عبادت]خدا، بخشی را برای خانواده خود، و بخشی را به خود اختصاص می داد، سپس بخشی را که به خود اختصاص داده بود میان خود و میان مردم تقسیم می کرد و به مردم می رسید و عام و خاص را می پذیرفت و چیزی از آنها مضایقه نمی کرد».[9]
رعایت بهداشت ظاهری و معنوی
سبک زندگی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) مملو از زیبایی های بهداشت معنوی و ظاهری بود، ایشان در الزامات و اصول بهداشت معنوی اسوه متقیان، زاهدان، عابدان و پرهیزکاران بود، ارتباط صحیح، ضابطه مند، اصولی و برنامه ریزی شده ای که با خدای متعال بر قرار کرده بود، جلوه ی تمام نمای تعادل و میانه روی بود، ایشان علاوه بر بهداشت معنوی در بهداشت ظاهری نیز سرآمد پاک سیرتان و نیک نامان عالم بود، توجه و اهتمامی که به نظافت و بهداشت ظاهری داشت، اهمیت این موضوع را در شریعت اسلامی برای همگان روشن ساخته بود.نوع برخورد ایشان نه تنها با دوستان و هم کشیان، بلکه با دشمنان و معاندان حتی خطاکاران نیز بر مدار و محور اخلاق مداری می چرخید، تواضع، انعطاف پذیری حسن خلق، نرمش، ایثار، جود و سخاوتمندی، تغافل، مواسات و دستگیری از دیگران در ورابط اجتماعی صبر و مدارا،..از ایشان جلوه واقعی انسان کامل را به نمایش در آورده بود.
2- سیره و رفتار فردی خانوادگی
عشق و رزی خوش اخلاقی با همسر و اهل خانه
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) علاوه بر حوزه اخلاق فردی که اسوه تمام نمای انسان کامل بود در زندگی خانوادگی نیز همچون دایرة المعارفی از فضایل و کمالات اخلاقی رویکرد انسان دوستانه و اخلاق مدارانه داشت، از اینرو اگر پیروان و شیفتان حضرت گوشه ای از آن فضایل و مکارم اخلاقی را در زندگی خود رعایت می کردند سعادت، آرامش، خوشبختی ظاهری و آخروی را برای خود و خانواده شان به رامغان می بردند. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) در خصوص نوع ارتباط با اهل خانه و عشق و رزی و خوش اخلاقی با همسر و اهل خانه این چنین به همگان سفارش می فرمودند:«أحسَنُ النّاسِ أیمانا أحسَنُهُم خُلُقا و ألطَفُهُم بِأَهلِهِ، و أنا ألطَفُکُم بِأَهلی؛[10] نیک ایمان ترین مردمان، کسى است که خوشاخلاق ترین آنها باشد و با خانوادهاش مهربان تر باشد، و من، مهربان ترین شما با خانوادهام هستم».
مدارا و نرمش با اهل خانه
به اذعان سیره پژوهان و محققان اسلامی همسران پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) دارای روحیات متفاوتی بودند، برخی از همسران پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) به جهت روحیه خشک و تندی که داشتند یا به سبب حسادت با همسران دیگر و با به دلایل دیگر موجبات ناراحتی و اذیت حضرت را فراهم می کردند و ایشان را رنجیده خاطر می نمودند، با این وجود هیچگاه حضرت از مسیره رفق و مدارا با ایشان خارج نمی شدند.[11]قدردانی و پاس داشت زحمات همسر
یکی دیگر از زیبایی های اخلاقی رسول اکرم(صلی الله علیه و اله) در خانه و ارتباط با همسران قدردانی از زحمات و تلاش های آنها بود، بدون شک اگر همه مردان در خانه این کلید طلایی در زناشویی خود اهتمام جدی داشته باشند و تلاش های بی دریغ و شبانه روزی همسر خود را در منزل نیک بشمارند و قدردان کوشش های آنها باشند، عشق، محبت، زندگی مسالمت آمیز توأم با آرامش سرتاسر زندگیشان را فرا می گرفت و مشاجرات و درگیری های لفظی و کلامی به حداقل ممکن می رسید. «عَنْ عائِشَةَ: کانَ رَسولُ الله صلی الله علیه و آله لایَکادُ یَخْرُجُ مِنَ الْبَیْتِ حَتّی یَذکُرَ خَدیجَةَ فَیحْسُنَ الثَّناءَ عَلَیْهاوَالاسْتَغْفارَ لَها. فَذَکَرَها ذاتَ یَومٍ فَحَمَلَتْنی الْغَیرَةُ فَقُلْتُ عَوَّضَکَ اللهُ مِنْ کَبیرَةِ السِّنِّ قالَتْ فَرَأیْتُ رَسولَ اللهِ غَضِبَ غَضَباً شَدیداً...؛[12] عائشه گوید: رسول خدا از خانه بیرون نمی رفت، مگر اینکه خدیجه را به نیکی یاد می کرد و برای او استغفار می نمود. روزی از او یاد کرد من حسد بردم و گفتم: خداوند جایگزین آن پیرزن به تو عطا کرده است!! پیامبرشدیداً خشمگین شد».
3- سیره و رفتار اجتماعی
پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) در روابط اجتماعی نیز سرآمد و اسوه نیک نامان و پرهیزگاران عالم بود، نوع برخورد ایشان نه تنها با دوستان و هم کشیان، بلکه با دشمنان و معاندان حتی خطاکاران نیز بر مدار و محور اخلاق مداری می چرخید، تواضع، انعطاف پذیری حسن خلق، نرمش، ایثار، جود و سخاوتمندی، تغافل، مواسات و دستگیری از دیگران در ورابط اجتماعی صبر و مدارا،..از ایشان جلوه واقعی انسان کامل را به نمایش در آورده بود. جلوه ی زیبایی از اخلاق اجتماعی را در سخنان ایشان به خوبی می توان مشاهده کرد. رسـولخـدا (صلی الله علیه و اله ) فـرمود: «بهترین اخلاق دنیا و آخرت را به شما خبر ندهم؟ گذشتن از کسى است که به تو ستم کرده و پیوستن با کسی که از تو بریده و نیکى باکسی که به تو بدى کرده و بخشیدن به کسی که تو را محروم ساخته».[13]پی نوشت ها:
[1]. سوره مبارکه قلم، آیت 3و4.
[2]. سوره مبارکه آل عمران آیه ۱۵۹.
[3]. سوره مبارکه الأحزاب آیه ۲۱.
[4]. پاکتچی، احمد، بازخوانی مفهوم سدره المنتهی با رویکرد گفتمانی، فصلنامه صحیفه مبین، ش۵۸، ص 9. «در بین اهل عرفان به عنوان نمادی برای والاترین درجه قرب به پروردگار مطرح بوده است».
[5]. السنن الکبرى: ج 10 ص 323 ح 20782 عن أبی هریرة، کنز العمّال: ج 11 ص 420 ح 31969.
[6]. سوره مبارکه سبأ، آیه 47.
[7]. سید غلامرضا حسینی، سیره و رفتار فردی پیامبر اسلام(ص) و ائمه(ع)، 95.
[8]. شهید مطهری، سیره نبوی، 55-56.
[9]. الطبقات کبری، ج1، ص 423.
[10]. عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج 2 ص 38 ح 109.
[11]. سید غلامرضا حسینی، سیره و رفتار فردی پیامبر اسلام(ص) و ائمه(ع)، 156.
[12]. کشف الغمة فی معرفة الأئمة (ط - القدیمة)، ج1، ص512.
[13]. اصول کافى ج : 3 ص : 166 روایة :«... عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِى خُطْبَتِهِ أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِخَیْرِ خَلَائِقِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ ...»
.jpg)
