آسیب به هر بخشی از نخاع یا اعصاب در انتهای کانال نخاعی، اغلب باعث تغییر دائمی در قدرت، احساس و عملکرد اندام‌های بدن در زیر ناحیه آسیب می‌شود. اگر اخیراً آسیب نخاعی را تجربه کرده‌اید، جنبه‌هایی از زندگی شما، تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. به‌علاوه، آسیب‌های ذهنی، احساسی و اجتماعی را در خود احساس می‌کنید.

آسیب نخاعی چیست

آسیب نخاعی به آسیب و صدمه وارد شده به نخاع، اشاره می‌کند. آسیب نخاعی، نوع بسیار جدی از آسیب فیزیکی است که به احتمال زیاد، تأثیرات پایدار و قابل توجهی را بر بسیاری از جنبه‌های زندگی روزانه فرد مصدوم دارد. طناب نخاعی مجموعه‌ای از اعصاب و بافت‌های دیگر است که مهره‌های ستون فقرات از آنها محافظت می‌کند.

ستون فقرات شامل بسیاری از اعصاب است و از پایه مغز (بصل النخاع) تا نزدیک باسن ادامه دارد. نخاع مسئول ارسال پیام از مغز به تمام قسمت‌های بدن است. همچنین، نخاع پیام‌ها را از بدن، به مغز ارسال می‌کند. بدن ما قادر به درک درد و حرکت اندام‌ها، به دلیل پیام ارسال شده از طریق نخاع است. اگر نخاع آسیب ببیند، ممکن است برخی یا همه پیام‌های ارسالی، به مقصد نرسند. نتیجه این کار، از بین رفتن احساس و تحرک کامل یا از دست دادن عملکرد درست اندام‌های بدن و مغز است.

علت آسیب نخاعی

آسیب های نخاعی ممکن است در اثر آسیب به مهره ها، رباط ها یا دیسک های ستون فقرات یا به خود نخاع ایجاد شوند. آسیب دیدگی نخاع ممکن است در اثر ضربات ناگهانی و ضربه ای به ستون فقرات بیمار که باعث شکستگی، دررفتگی، خرد شدن یا فشرده شدن یک یا بیشتر مهره های بیمار می شود، رخ دهند. همچنین شلیک گلوله یا زخم چاقو باشد می تواند به نخاع بیمار نفوذ کرده و آن را قطع می کند. یک آسیب نخاعی ممکن است در اثر آرتروز، سرطان، التهاب، عفونت یا تخریب دیسک ستون فقرات ایجاد شود.

آسیب به رشته های عصبی

آسیب بر روی رشته های عصبی ممکن است بخش یا تمام عضلات و اعصاب مربوطه را در زیر محل آسیب دیدگی مختل کند. آسیب دیدگی قفسه سینه یا کمر می تواند بر روی تنه، پاها، روده و مثانه و عملکرد جنسی فرد تأثیر بگذارد. یک آسیب به گردن علاوه بر تأثیرگذاری بر حرکات بازوها و احتمالاً توانایی تنفس بیمار را تحت تاثیر قرار می دهد.

آسیب نخاعی چگونه رخ می‌دهد

آسیب نخاعی اغلب نتیجه یک حادثه غیر قابل پیش بینی یا رویداد خشونت‌آمیز است. موارد زیر می‌تواند باعث آسیب به نخاع شود:

* رفتار خشونت‌آمیز
* پرش به آب بسیار کم عمق
* تروما در حین تصادف اتومبیل، به طور خاص ضربه به ناحیه صورت، سر و گردن، پشت یا قفسه سینه
* افتادن از ارتفاع قابل توجه
* آسیب‌های سر یا ستون فقرات در طول حوادث ورزشی
* برق گرفتگی
* پیچش شدید قسمت وسط نیم تنه

توانایی شما برای کنترل اندامتان پس از آسیب نخاعی بستگی به دو عامل دارد: محل آسیب در ناحیه نخاعی و شدت آسیب به نخاع. کمترین آسیب به نخاع، به عنوان سطح عصبی آسیب‌های شما شناخته می‌شود. شدت آسیب به عنوان یکی از موارد زیر طبقه‌بندی می‌شود:

تکمیل: اگر تمام احساسات (حسی) و تمام توانایی کنترل حرکت (عملکرد حرکتی) در زیر آسیب نخاعی از دست رفته باشد، آسیب‌های شما کامل بوده است.

ناقص : اگر بعضی از فعالیت‌های حرکتی یا حسی را در زیر منطقه آسیب دیده داشته باشید، آسیب‌های شما ناقص یا نامشخص است.

علاوه بر این، فلج از آسیب نخاعی ممکن است انواع مختلف زیر را شامل شود:

پاراپلژی. این فلج بر تمام یا قسمتی از تنه، پاها و اندام های لگن اثر می گذارد.

تتراپلژی. تتراپلژی همچنین به عنوان چهار سر ران شناخته می شود که بازوها، دست ها، تنه، ساق و اندام های لگنی، همگی تحت تأثیر آسیب نخاعی قرار می گیرند.

تیم مراقبت های بهداشتی بیمار برای تعیین سطح عصبی و کامل بودن آسیب بیمار یک سری آزمایشات را انجام می دهند.

از علائم مشخص آسیب نخاعی، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

* از دست دادن جنبش
* از دست دادن یا تغییر احساس، از جمله توانایی احساس گرما، سرما و لمس
* از دست دادن کنترل روده یا مثانه
* فعالیت‌های رفلکس تحریک شده یا اسپاسم
* تغییرات در عملکرد جنسی، حساسیت جنسی و باروری
* درد یا احساس خستگی شدید ناشی از آسیب به فیبرهای عصبی در نخاع
* تنفس دشوار

نشانه‌ها و علائم آسیب نخاعی پس از حادثه ممکن است شامل موارد زیر باشد:

* درد شدید یا فشار در گردن، سر و یا پشت
* ضعف، ناهماهنگی یا فلج در هر بخشی از بدن
* سوزن سوزن شدن یا از دست دادن احساسات در دست، انگشتان دست و پا
* از دست دادن کنترل مثانه یا روده
* مشکل با تعادل و پیاده‌روی
* اختلال تنفس پس از آسیب

همیشه باید فرض را بر این قرار دهید که قربانیان تصادف ممکن است دچار آسیب نخاعی شده باشند زیرا:

* خونریزی یا تورم در نخاع و یا اطراف آن ممکن است بلافاصله یا به تدریج رخ دهد.
* زمان بین آسیب و درمان می تواند در تعیین میزان و شدت عوارض و میزان احتمال بهبودی بیمار بسیار مهم باشد.
* آسیب جدی نخاعی همیشه بلافاصله مشخص نمی شود و در صورت عدم شناسایی، ممکن است آسیب شدیدتری رخ دهد.

برای کمک به فردی که از ناحیه کمر یا گردن آسیب دیده، بهتر است تا رسیدن نیروهای امدادی راهکارهای زیر را در نظر بگیرید:

* از بیمار محافظت کنید.
* در صورت امکان هر گونه خونریزی را متوقف کنید.
* حوله های سنگین را در دو طرف گردن او قرار دهید یا سر و گردن بیمار را نگه دارید.
* مصدوم را جابجا نکنید چون این کار ممکن است منجر به فلج دائمی و سایر عوارض جدی شود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

هر کسی که به سر و گردن او، آسیب وارد شود، نیازمند بررسی فوری پزشکی برای احتمال آسیب نخاعی است. در حقیقت، ایمن‌ترین فرض این است زیرا:

* آسیب جدی ستون فقرات همیشه بلافاصله آشکار نیست. اگر تشخیص داده نشود، آسیب شدیدتر می‌دهد.
* کم توانی یا فلج ممکن است بلافاصله یا به تدریج به وجود بیاید زیرا خونریزی یا تورم در ناحیه نخاعی یا اطراف آن اتفاق می‌افتد.
* زمان بین آسیب و درمان می‌تواند در تعیین میزان و شدت عوارض و میزان احتمالی بهبود قابل توجه باشد.
* جهت بررسی و ارزیابی بیشتر و تعیین علل آسیب نخاعی و شدت آن، باید به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کرد.

علل آسیب نخاعی

از علل آسیب نخاعی، می‌توان به آسیب ناشی از ضربه به مهره‌ها، رباط‌ها یا دیسک‌های ستون فقرات یا به خود نخاع اشاره کرد. همچنین ضربه مغزی نیز می‌تواند از علل آسیب نخاعی باشد که ناشی از یک ضربه ناگهانی به سر و ستون فقرات است که باعث شکستگی، انقباض، خرد شدن یا فشردن یک یا چند مهره در پشت و گردن فرد می‌شود. از دیگر علل آسیب نخاعی می‌توان به آرتریت، سرطان، التهاب، عفونت یا انحطاط دیسک ستون فقرات اشاره کرد.

آسیب فیبرهای عصبی هم می‌تواند از علل آسیب نخاعی باشد که باعث می‌شود بخشی یا تمام عضلات و اعصاب مربوط به آن فیبر، در زیر محل آسیب عملکرد خود را از دست بدهند.

از جمله شایع‌ترین علل آسیب نخاعی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

تصادف: تصادف‌های خودرویی و موتورسیکلت، عامل اصلی آسیب‌های نخاعی است.

سقوط: بیشتر علل آسیب نخاعی پس از ۶۵ سالگی، اغلب ناشی از سقوط به دلیل ناتوانی در کنترل حرکات به علت کهولت سن است.

اعمال خشونت: حدود ۱۲ درصد از علل آسیب نخاعی، در جامعه ناشی از برخوردهای خشونت آمیز، اغلب شامل زخم‌های گلوله و چاقو است.

آسیب‌های ورزشی و تفریحی: فعالیت‌های ورزشی حدود ۱۰ درصد از علل آسیب نخاعی را ایجاد می‌کنند.

مصرف الکل: یکی از علل آسیب نخاعی در جوامع بشری است.

بیماری‌ها: سرطان، آرتریت، پوکی استخوان و التهاب نخاعی نیز می‌توانند از علل آسیب نخاعی باشند.

تشخیص آسیب نخاعی

در اتاق اورژانس، ممکن است پزشک با توجه به بازرسی و معاینه دقیق، تست عملکرد و حرکات احساسی و با سؤالاتی در مورد حادثه، بتواند آسیب نخاعی را رد کند؛ اما اگر فرد مجروح از درد گردن شکایت کند، به طور کامل بیدار نشود، یا علائم واضح ضعف و آسیب عصبی داشته باشد، آزمایش‌های تشخیصی اورژانس نیاز خواهد بود. این آزمون‌ها شامل موارد زیر هستند:

اشعه ایکس: پرسنل پزشکی معمولاً این آزمایشات را برای افرادی که مشکوک به آسیب نخاعی پس از ضربه هستند، انجام می‌دهند. اشعه ایکس می‌تواند مشکلات ستون فقرات، تومورها، شکستگی‌ها یا تغییرات دژنراتیو در ستون فقرات را نمایان کند.

توموگرافی کامپیوتری (CT) اسکن: سی تی اسکن نگاهی دقیق‌تر به ناهنجاری‌هایی که در اشعه ایکس دیده می‌شود، فراهم می‌کند. این اسکن با استفاده از رایانه برای ایجاد یک سری تصاویر از مقطع عرضی است که می‌تواند استخوان، دیسک و دیگر مشکلات را نشان دهد.

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI). از یک میدان مغناطیسی قوی و امواج رادیویی برای تولید تصاویر کامپیوتری استفاده می‌کند.

درمان آسیب نخاعی

متأسفانه هیچ راهی برای درمان آسیب به نخاع وجود ندارد. اما محققان به طور مداوم در درمان‌های جدید، (از جمله پروتز و داروهایی که ممکن است بازسازی سلول‌های عصبی یا عملکرد اعصاب را بهبود بخشد)، کار می‌کنند. در عین حال، جراحی نخاع بر جلوگیری از آسیب بیشتر و توانمند سازی افراد مبتلا به صدمه نخاعی به بازگشت به زندگی فعال و سودمند تمرکز می‌کند.

فیزیوتراپی و کاردرمانی برای بیماران آسیب نخاعی

فیزیوتراپی و کاردرمانی برای بیمار مبتلا به نخاع آسیب دیده باید در اسرع وقت پس از آسیب دیدگی شروع شود. آسیب نخاعی بر زندگی شما و نزدیکان تأثیر می گذارد. متخصصین فیزیوتراپی و کاردرمانی در مرکز تخصصی درمان توانبخشی ضایعه نخاعی می دانند فردی که دچار آسیب نخاع می شود در طول زندگی خود با چالش های قابل توجهی روبرو است. درمان کاردرمانی و فیزیوتراپی به سطح و شدت آسیب نخاعی که دریافت کرده اید بستگی خواهد داشت.

کاردرمانی در آسیب نخاعی کامل

کاردرمانی برای افراد مبتلا به آسیب کامل نخاع بر حفظ قابلیت بافت نرم (جلوگیری از دفورمیتی و کانترکچر)، حفظ دامنه حرکتی مفاصل، افزایش قدرت عضلانی و به حداکثر رساندن استقلال عملکردی شما متمرکز خواهد بود. درمان شامل موارد ذیل می باشد:

* افزایش قدرت عضلانی بالاتر از سطح آسیب برای کاهش ضعف عضلانی
* حفظ طول عضله، طول بافت و دامنه حرکتی زیر سطح آسیب
* کشش عضلات زیر سطح آسیب برای کمک به طویل شدن عضلات کوتاه و کاهش سفتی
* تمرینات ایستادن منظم برای تحمل وزن و بهبود عملکرد اندام های داخلی
* ورزش هایی برای بهبود تعادل و اعتماد بنفس
* آموزش استفاده از ویلچیر که شامل هل دادن و چرخاندن صندلی، کارکردن ترمزها و برداشتن پایه ها و دسته های بازو است.
* تمرینات کنترل تنفس و کمک به سرفه در صورت لزوم برای صاف نگه داشتن ریه ها
* آموزش نقل و انتقالات (سوار شدن و خارج شدن از ویلچیر، تخت، ماشین، دوش یا حمام و ورود و خروج از توالت) برای بهبود ایمنی و ارتقاء استقلال فرد
* مشاوره در مورد استفاده از ارتز و پروتز
* مشاوره در مورد وضعیت دهی صحیح برای جلوگیری از زخم های ناشی از فشار (زخم بستر)
* بهبود ایمنی
* افزایش سطح انرژی
* کاهش درد و اسپاسم عضلات
* آب درمانی در ضایعه نخاعی کامل

کاردرمانی در آسیب نخاعی ناقص

افرادی که ضایعه نخاعی ناقص دارند بسته به شدت آسیب به روش های مختلفی بروز می کند. بنابراین هر فرد به درمان فردی و ارزیابی مداوم نیاز دارد. درمان کاردرمانی بر توان بخشی و بازگرداندن فرد به سطح جسمی قبلی خود تا حد ممکن متمرکز است. درمان کاردرمانی توانایی های عملکردی را بهبود می بخشد. به موارد زیر توجه می کند:

* تمرین برای تقویت عضلات ضعیف
* کاهش کانترکچر که بوسیله عضلات سفت شده ایجاد می شود.
* بهبود حرکات طبیعی
* افزایش کنترل حرکت بازوها، پاها و تنه
* ارتقاء فعالیت های زندگی روزمره
* ورزش هایی برای بهبود تعادل
* اضطراب خود را کاهش داده و اعتماد به نفس خود را بازیابید.
* توانایی انتقال از جمله غلت زدن، حرکت در تختخواب، نشستن، ایستادن را افزایش دهید.
* برای افزایش استقامت و کاهش خستگی ورزش کنید.
* تمریناتی برای بهبود گردش خون و دامنه حرکات
* مشاوره در مورد وضعیت دهی صحیح برای افزایش راحتی
* مشاوره در مورد ارتز، پروتز وسایل کمکی برای راه رفتن.
* آب درمانی در ضایعه نخاعی ناقص
* ارتقاء استقلال فرد
* بهبود کیفیت زندگی

فرد مبتلا به نخاع آسیب دیده بسته به میزان ضایعه مشکلات مختلفی خواهد داشت. درمان کاردرمانی در مرکز تخصصی درمان آسیب نخاعی به شما کمک می کند با تعیین اهداف کوتاه مدت و بلند مدت درمان، عملکرد خود را به حداکثر برسانید. جلسات درمانی فیزیوتراپی و کاردرمانی با متخصصین ما موثر و لذت بخش است و شما را از طریق یک برنامه درمانی هدفمند به سمت ترخیص هدایت می کند.

عوامل خطر

اگر چه علل آسیب نخاعی، معمولاً نتیجه یک حادثه است و می‌تواند به هر کسی صدمه بزند، عوامل خاصی ممکن است شما را به یک خطر بالقوه برای آسیب نخاعی سوق دهد، از جمله:

جنسیت: بیشتر آسیب‌های نخاعی برای مردان اتفاق می‌افتد تا زنان

سن بیش از 65 سال: بسیاری از افراد سالخورده، در اثر سقوط از ارتفاع، دچار آسیب نخاعی می‌شوند.

مشارکت در رفتار مخاطره آمیز: پرش در آب‌های کم عمق و یا ورزش بدون داشتن، لوازم ایمنی مناسب و یا اقدامات احتیاطی مناسب می‌تواند منجر به آسیب‌های نخاعی شود. تصادفات خودرویی منجر به آسیب‌های نخاعی برای افراد زیر 65 سال می‌شود.

اختلال استخوانی یا مفصلی: اگر اختلال دیگری وجود دارد که روی استخوان‌ها یا مفاصل شما مانند آرتروز یا پوکی استخوان تأثیر می‌گذارد، آسیب نسبتاً جزئی هم می‌تواند باعث آسیب نخاعی شود.

عوارض آسیب نخاعی

مناطقی که اغلب در حین آسیب نخاعی تحت تأثیر قرار می گیرند، عبارتند از:

درد. درد عصبی خصوصاً در فردی که آسیب ناقص دارد می تواند بعد از آسیب نخاعی بوجود آید.

اسپاسم و ضعف عضلانی. آسیب های نخاعی در بیماران ممکن است منجر به مشکلات مربوط به دستگاه عضلانی شود.

تناسب اندام و سلامتی. کاهش وزن و تحلیل رفتن عضلات پس از آسیب نخاعی متداول و رایج است. تحرک محدود بیماران ممکن است به یک سبک زندگی بی تحرک منجر شود و او را در معرض چاقی، بیماری های قلبی عروقی و دیابت قرار دهد. یک متخصص تغذیه می تواند به بیمار در خوردن یک رژیم غذایی مفید برای حفظ وزن مناسب کمک کند. فیزیوتراپی و کاردرمانی هم می توانند در ایجاد برنامه تناسب اندام و ورزش بیمار را راهنمایی کنند.

سلامت جنسی. رابطه جنسی، باروری و عملکرد جنسی بیماران ممکن است تحت تأثیر آسیب نخاعی قرار بگیرد و منجر به تغییر در نعوظ و انزال در مردان و خشکی واژن در زنان شود.

کنترل مثانه. تغییرات در کنترل مثانه ناشی از آسیب نخاعی خطر ابتلا به عفونت ادراری را افزایش می دهد.

کنترل روده. رژیم غذایی با فیبر بالا ممکن است به تنظیم دفع مدفوع بیمار کمک کند و بیمار تکنیک هایی را برای بهینه سازی عملکرد روده خود در هنگام توانبخشی یاد خواهد گرفت.

کنترل گردش خون. آسیب طناب نخاعی ممکن است باعث ایجاد مشکلات گردش خون از فشار خون پایین تا تورم اندام بیمار شود.

دستگاه تنفسی. در صورت آسیب دیدن عضلات شکم و قفسه سینه بیمار ممکن است دستگاه تنفسی فرد دچار اختلال شود و تنفس و سرفه بیمار را دشوارتر کند. در صورت آسیب دیدگی نخاع ممکن است خطر ابتلا به ذات الریه یا سایر مشکلات ریه افزایش یابد.

توصیه های برای بیمار مبتلا به آسیب نخاعی

حادثه ای که منجر به فلج می شود یک اتفاق در حال تغییر است؛ اما ناتوانی ناگهانی می تواند ترسناک و گیج کننده باشد و سازگاری و مقابله با این شرایط کار آسانی نیست. بهبودی از چنین رویدادی به زمان نیاز دارد، اما بسیاری از افراد که فلج شده اند پیشرفت می کنند. مهم است که انگیزه و روحیه خود را حفظ کنید و پشتیبانی مورد نیاز خود را بدست آورید.

راهی برای پیشبرد زندگی خود پیدا کنید

اگر به تازگی مجروح شده اید، به احتمال زیاد شما و خانواده تان دوره ای از غم و اندوه را تجربه کنید. اگرچه روند اندوه برای همه متفاوت است، اما روند اندوه بخشی طبیعی و سالم برای بهبودی از هر بیماری است. طبیعی است که برای چیزی که از دست داده اید غمگین و اندوهگین شوید؛ اما باید اهداف جدیدی را تعیین و راهی برای پیشبرد زندگی خود پیدا کنید.

ناراحتی و استرس عاطفی طبیعی و رایج است

اما اگر غم و اندوه روی مراقبت شما تأثیر بگذارد می تواند عواقب بدی داشته باشد. در این شرایط بهتر است با یک مددکار اجتماعی، روانشناس یا روانپزشک مشورت کرده و یا یک گروه حمایتی از افراد با آسیب های نخاعی مفید برای خود پیدا کنید.

در مورد شرایط خود اطلاعات لازم را کسب کنید

صحبت با دیگران که بیمار را درک می تواند دلگرم کننده باشد و اعضای گروه ممکن است در مورد سازگاری مناطقی از خانه یا فضای کار بیمار توصیه های خوبی برای تأمین نیازهای فعلی او داشته باشند. در مورد گروه های حمایتی در منطقه از پزشک یا متخصص توانبخشی خود مشورت بگیرید. یکی از بهترین راه ها برای به دست آوردن کنترل زندگی بیمار این است که خود را در مورد آسیب دیدگی و گزینه های احتمالی برای مقابله با شرایط پیشرو آموزش دهد. امروزه طیف وسیعی از تجهیزات رانندگی و اصلاحات وسایل نقلیه برای این بیماران در دسترس است. از آنجا که هزینه های آسیب نخاع می تواند بسیار زیاد باشد تیم توانبخشی می تواند در شناسایی منابع مالی و حمایتی بیمار را راهنمایی کند.

در مورد ناتوانی خود صحبت کنید

ممکن است دوستان و خانواده بیمار به طرق مختلف به معلولیت فرد واکنش نشان دهند. آموزش در مورد آسیب نخاع برای فرد و خانواده او بسیار مفید است. کودکان به طور طبیعی کنجکاو هستند و در صورتی که به سؤالاتشان به روشی روشن و واضح پاسخ داده شوند، خیلی سریع یاد می گیرند. بزرگسالان همچنین می توانند از یادگیری حقایق بهره مند شوند. در مورد اثرات آسیب دیدگی خود و اینکه خانواده و دوستانتان وکمک های که اطرافیان می توانند برای شما انجام دهند با آن ها صحبت کنید. صحبت کردن در مورد آسیب اغلب روابط بیمار با خانواده و دوستان را تقویت می کند.

برخورد با صمیمیت، تمایلات و فعالیت های جنسی

آسیب نخاعی بیمار ممکن است بر پاسخ بدن به محرک های جنسی تأثیر بگذارد. با این حال، بیمار یک موجود زنده است که تمایلات جنسی دارد. برقراری رابطه عاطفی و جسمی امکان پذیر است اما نیاز به ارتباط، تمرین و صبر دارد. یک مشاور حرفه ای می تواند به بیمار و شریک زندگی او در برقراری ارتباط نیازها و احساسات آن ها کمک کند. پزشک می تواند اطلاعات پزشکی مورد نیاز در مورد سلامت جنسی را به بیمار ارائه دهد. بیماران با آسیب نخاعی می توانند با صمیمیت و لذت جنسی آینده ای رضایت بخش داشته باشند.

نگاه به آینده

طبیعتاً، آسیب نخاعی تأثیر ناگهانی در زندگی بیمار و زندگی او دارد. امروزه پیشرفت های در تحقیقات سلول های بنیادی و بازسازی سلول های عصبی باعث بهبودی بیشتر برای مبتلایان به آسیب نخاعی می شود. در همین زمان، درمان های جدیدی برای مبتلایان به ضایعات نخاعی طولانی مدت صورت می گیرد. هیچ کس نمی داند چه زمانی درمان های جدید در دسترس خواهد بود، اما بیمار می توانید در حالی که زندگی امروز خود را به بهترین شکل ممکن انجام دهید، به آینده تحقیقات نخاع امیدوار باشید.

منبع: سایت دکتردکتر
سایت پزشکت
سایت دکترسیانکی