بیماری هپاتیت B عفونتی است که ناشی از ویروس هپاتیت B (HBV) است. این بیماری می‌تواند باعث ایجاد عفونت مزمن شود و بیماران را در معرض خطر مرگ ناشی از سیروز و سرطان کبد قرار دهد. واکسن ایمن و موثری که ۹۸ تا ۱۰۰ درصد در برابر هپاتیت B محافظت می‌کند، ساخته شده است. پیشگیری از ابتلا به عفونت هپاتیت B مانع از بروز عوارضی نظیر بیماری مزمن و سرطان کبد می‌شود.

روش انتقال بیماری هپاتیت B

(در نواحی که این بیماری در آن جا بومی است، هپاتیت B عمدتا از طریق مادر به فرزند در هنگام تولد یا از طریق انتقال افقی ( قرار گرفتن در معرض خون آلوده)، به خصوص از کودک آلوده به کودک غیرآلوده طی ۵ سال اول زندگی منتقل می‌شود.

هپاتیت B همچنین از طریق زخم ناشی از سر سوزن، خالکوبی، سوراخ کردن (مثلا سوراخ کردن گوش) و قرار گرفتن در معرض خون و مایعات بدن آلوده مانند بزاق، مایعات قاعدگی، مایعات واژنی و مایع منی انتقال پیدا می‌کند.

بیماری هپاتیت B از طریق رابطه جنسی نیز انتقال پیدا می‌کند، به ویژه در مردانی که با مردان دیگر رابطه جنسی دارند و افراد دگرجنسگرای دارای شرکای جنسی متعدد.

انتقال ویروس همچنین از طریق استفاده مجدد از سوزن‌ها و سرنگ‌ها در مکان‌های بهداشتی و یا در میان افرادی که مواد مخدر تزریق می‌کنند، اتفاق می‌افتد.

علاوه بر این، عفونت می‌تواند در جریان انجام رویه‌های پزشکی، جراحی و دندانپزشکی، طی خالکوبی یا از طریق استفاده از تیغ‌های صورت تراشی و اشیاء مشابهی که با خون فرد بیمار آلوده در تماس هستند، منتقل شود.

ویروس هپاتیت B می‌تواند حداقل ۷ روز در خارج از بدن زنده بماند. طی این مدت، ویروس در صورت وارد شدن به بدن فردی که واکسن آن را دریافت نکرده است، می‌تواند موجب عفونت شود. دوره نهفتگی ویروس هپاتیت B به طور متوسط ۷۵ روز است اما بین ۳۰ تا ۱۸۰ روز متغیر است.

علائم بیماری هپاتیت B

هپاتیت B در اثر ویروس هپاتیت B(HBV) ایجاد می شود. ویروس هپاتیت B می تواند از طریق خون، مایع منی یا سایر مایعات بدن از فردی به فرد دیگر منتقل شود. زمانی که ویروس هپاتیت B وارد کبد فرد می شود، به سلول های کبدی حمله می کند و شروع به تکثیر می کند. این حالت باعث ایجاد التهاب در کبد شده و علائم هپاتیت B را ایجاد می کند.

بیشتر افراد وقتی به تازگی با ویروس هپاتیت B آلوده می‌شوند، دارای هیچ نشانه‌ای نیستند. اگرچه برخی از افراد دچار علائمی مانند زرد شدن پوست و چشم‌ها (ٰزردی)، تیرگی ادرار، خستگی شدید، تهوع، استفراغ و درد شکمی می‌شوند.

بخش کوچکی از افراد مبتلا هپاتیت حاد ممکن است در نهایت دچار نارسایی حاد کبدی شوند که می‌تواند منجر به مرگ شود. در برخی از افراد نیز، ویروس هپاتیت B می‌تواند منجر به بروز عفونت کبدی مزمنی شود که منتهی به سیروز و سرطان کبد خواهد شد.

هپاتیت B مزمن و حاد

عفونت هپاتیت B ممکن است کوتاه مدت باشد (هپاتیت B حاد) یا زمان زیادی طول بکشد (هپاتیت B مزمن).

• هپاتیت B حاد. این نوع هپاتیت B کمتر از 6 ماه طول می کشد. در نوع حاد هپاتیت B، معمولاً سیستم ایمنی بدن فرد می تواند ویروس را نابود کند در نتیجه فرد بیمار در عرض چندین ماه کاملاً بهبود می یابد. اغلب بیماران بزرگسال مبتلا به هپاتیت B، هپاتیت B از نوع حاد دارند.

• هپاتیت B مزمن. این نوع هپاتیت B، 6 ماه یا بیشتر طول می کشد. زمانی که سیستم ایمنی بدن بیمار نمی تواند با ویروس مقابله کند، عفونت طولانی شده و ممکن است منجر به بیماری های خطرناک مانند سیروز و سرطان کبد شود. اغلب نوزادانی که با هپاتیت B متولد می شوند و بسیاری از کودکان 1 تا 5 ساله، مبتلا به نوع مزمن این بیماری می شوند. عفونت مزمن این بیماران ممکن است سال های طولانی به صورت ناشناخته باشد تا زمانی که فرد مبتلا به یک بیماری کبدی خطرناک شود.

چه کسی در معرض خطر ابتلا به بیماری مزمن است؟

احتمال اینکه عفونت حاد به حالت مزمن تبدیل شود، بستگی به سنی دارد که فرد در آن دچار عفونت می‌شود. احتمال بروز عفونت مزمن در کودکان دارای سن کمتر از ۶ سالی که به ویروس هپاتیت B آلوده می‌شوند، بالاترین مقدار است.

در نوزادان و کودکان:
۸۰-۹۰ درصد از نوزادان عفونی شده در جریان سال اول زندگی دچار عفونت مزمن می‌شوند.
۳۰-۵۰ درصد از کودکان عفونی شده قبل از سن ۶ سالگی دچار حالت مزمن بیماری خواهند شد.

در بزرگسالان:
کمتر از ۵ درصد از افرادی که در بزرگسالی عفونی می‌شوند، دچار عفونت مزمن خواهند شد.
۲۰-۳۰ درصد از افرادی که به صورت مزمن عفونی هستند، دچار سیروز و یا سرطان کبد خواهند شد.

تصورات غلط درباره روشهای انتقال بیماری:

* استفاده مشترک از ظروف غذا یا لیوان آب
* عطسه یا سرفه
* بوسیدن و در آغوش گرفتن
* تماسهای معمولی مثل دست دادن و تماس در محیط کار
* شیر دادن درصورتی که سینه مادر زخم خراشی نداشته باشد

تشخیص بیماری هپاتیت B

تشخیص هپاتیت B از هپاتیتی که به وسیله دیگر عوامل ویروسی ایجاد می‌شود، بر اساس نشانه‌های بالینی ممکن نیست. تشخیص این بیماری نیاز به تایید آزمایشگاهی دارد. آزمایش‌های خونی متعددی برای تشخیص و نظارت بر افراد مبتلا به هپاتیت B در دسترس است. از برخی از این آزمایش‌ها می‌توان برای تشخیص حاد یا مزمن بودن بیماری نیز استفاده کرد.

تشخیص آزمایشگاهی عفونت هپاتیت B متکی بر تشخیص آنتی ژن سطحی هپاتیت B(HBsAg) است.

عفونت حاد هپاتیت B با حضور HBsAg و آنتی‌بادی آنتی‌ژن مرکزی هپاتیت B(HBC Ab) تشخیص داده می‌شود.

در مراحل اولیه عفونت، بیماران از نظر آنتی‌ژن e هپاتیت B (HBeAg) سرم مثبت هستند. HBeAg معمولا نشانگر سطوح بالای تکثیر ویروس است و حضور این آنتی‌ژن نشان می‌دهد که خون و مایعات بدن فرد آلوده بسیار عفونی است.

عفونت مزمن با ویژگی حضور HBsAg به مدت حداقل ۶ ماه مشخص می‌شود (با یا بدون همزمانی با HBeAg).

ماندگاری HBsAg شاخص اصلی خطر توسعه بیماری مزمن کبدی و سرطان کبد در مراحل بعدی زندگی است.

بیوپسی کبد: در طی بیوپسی کبد، یک بافت کوچک از کبد برای بررسی بیشتر میکروسکوپی برداشته می شود . این بیوپسی برای تشخیص هپاتیت B ضروری نیست و از آن برای بررسی میزان آسیب کبدی و پیشرفت بیماری در موارد عفونت مزمن استفاده می شود و مشخص می کند که آیا درمان نیاز است و همچنین می تواند ابتلا به سیروز یا سرطان کبد را نشان دهد

فیبرواسکن: امروز دستگاه فیبرواسکن در بیشتر موارد می تواند جایگزین بیوپسی شود و میزان تخریب و التهاب کبدی را نشان دهد مزیت این روش نسبت به بیوپسی آسان بودن انجام آن است و دقت بیشتری دارد و بدون درد و خونریزی است.

درمان بیماری هپاتیت B

درمانی خاصی برای هپاتیت حاد B وجود ندارد و مراقبت با هدف حفظ راحتی و تعادل مناسب غذایی از جمله جایگزینی مایعات از دست رفته بدن بیمار طی استفراغ و اسهال انجام می‌شود. موضوع مهم، اجتناب از مصرف داروهای غیرضروری است. استامینوفن و داروهای ضد استفراغ نباید مورد مصرف قرار گیرد.

عفونت مزمن هپاتیت B را می‌توان با داروهایی از جمله داروهای ضد ویروسی خوراکی مورد درمان قرار داد. درمان می‌تواند پیشرفت سیروز را آهسته کند و باعث کاهش شیوع سرطان کبد شود و بقا بیمار را بهبود بخشد.

سازمان جهانی بهداشت استفاده از داروهای خوراکی تنوفوویر (tenofovir) یا انتکاویر (entecavir) را به عنوان قوی‌ترین داروها برای سرکوب ویروس هپاتیت B توصیه می‌کند. این داروها در مقایسه با داروهای دیگر، به ندرت منجر به مقاومت دارویی می‌شوند، مصرف آن‌ها ساده است (یک قرص در روز) و دارای عوارض جانبی کمتری هستند.

در بیشتر افراد، این داروها عفونت هپاتیت B را درمان نمی‌کنند بلکه فقط تکثیر ویروس را سرکوب می‌کنند. بنابراین بیشتر افرادی که درمان هپاتیت B را آغاز می‌کنند باید آن را در کل دوران زندگی خود ادامه دهند.

از جمله عوارض طولانی مدت عفونت‌های HBV، سیروز و سرطان کبد است. سرطان کبد به سرعت پیشرفت می‌کند و از آن جایی که گزینه‌های درمان محدود هستند، به طور کلی نتیجه درمان ضعیف است. در کشورهای کم درآمد، بیشترین افرادی که دچار سرطان کبد می‌شوند، طی چند ماه پس از تشخیص از دنیا می‌روند. در کشورهای پردرآمد، جراحی و شیمی درمانی می‌تواند تا چندین سال به عمر این بیماران اضافه کند. پیوند کبد نیز گاهی در بیماران مبتلا به سیروز در کشورهای پردرآمد انجام می‌شود که میزان موفقیت حاصل از آن متغیر است.

پیشگیری از بیماری هپاتیت ب

واکسن هپاتیت پایه اصلی پیشگیری از هپاتیت B است. سازمان جهانی بهداشت توصیه می‌کند که تمامی نوزادان واکسن هپاتیت B را در اسرع وقت پس از تولد دریافت کنند (این واکسن طی سه نوبت داده می‌شود).

مجموعه کامل واکسن در بیش از ۹۵ درصد از نوزادان، کودکان و افراد بزرگسال جوان موجب تولید آنتی‌بادی‌های حفاظتی می‌شود. حفاظت حاصل از واکسن حداقل ۲۰ سال تداوم دارد و احتمالا مادام‌العمر است. همه کودکان و افراد کمتر از ۱۸ سالی که این واکسن را دریافت نکرده و در جوامعی زندگی می‌کنند که در آن این بیماری شیوع بومی کم تا متوسطی دارد، باید واکسن را دریافت کنند. همچنین افرادی که در گروه‌های پرخطر قرار دارند، نیز لازم است در برابر بیماری واکسینه شوند. این گروه‌ها عبارتند از:

افرادی که به طور مکرر نیاز به خون یا فرآورده‌های خونی دارند، بیماران دیالیزی و دریافت کنندگان پیوند عضو

افرادی که در زندان به سر می‌برند

افرادی که مواد مخدر تزریق می‌کنند

افرادی که دارای تماس‌های خانگی یا جنسی با افراد مبتلا به عفونت مزمن HBV هستند

افراد دارای شرکای جنسی متعدد

کارکنان بهداشت و درمان و افراد دیگری که به خاطر شغل خود در معرض خون و فرآورده های خونی قرار می‌گیرند

افرادی که نوبت واکسن خود را تکمیل نکرده‌اند و قصد سفر به مناطقی دارند که این بیماری در آن جا شیوع دارند

واکسن هپاتیت B سابقه عالی از ایمنی و اثربخشی دارد. از سال ۱۹۸۲، بیش از ۱ میلیارد دز واکسن هپاتیت B در سراسر جهان مورد استفاده قرار گرفته است. در بسیاری از کشورها که ۸ تا ۱۵ درصد از کودکان آن به صورت مزمن با هپاتیت B آلوده می‌شدند، واکسیناسیون موجب شد این رقم به کمتر از ۱ درصد برسد.

علاوه بر واکسیناسیون نوزادان، اجرای استراتژی‌های ایمنی خونی شامل غربالگری مطمئن خون‌ و اجزای خون اهدا شده مورد استفاده برای انتقال می‌تواند از انتشار HBV کمک کند.

استفاده از روش‌های ایمن تزریق و حذف تزریقات غیرضروری و ناسالم می‌تواند استراتژی‌های موثری برای محافظت در برابر انتقال HBV باشد. علاوه بر این، رعایت موارد ایمنی در روابط جنسی مانند به حداقل رساندن شرکای جنسی و استفاده از ابزارهای حفاظتی نظیر کاندوم نیز دربرابر انتقال محافظت می‌کند.

عوارض هپاتیت B مزمن :

اکثر مبتلایان به هپاتیت B مزمن دچار عوارض آن نمی شوند اما 10 تا 15 درصد ممکن است دچار عوارض شامل سیروز کبدی، نارسایی کبد و سرطان کبد شوند

هپاتیت B مزمن می تواند منجر به عوارض جدی و خطرناکی شود. این عوارض عبارتند از:

•    سخت و زخم شدن بافت کبد (سیروز کبدی). عفونت هپاتیت B می تواند باعث التهاب شود که در نهایت می تواند منجر به سیروز کبدی شود. سیروز کبدی می تواند عملکرد طبیعی کبد را مختل کند.

•    سرطان کبد. احتمال ایجاد سرطان کبد در بیماران مبتلا به هپاتیت B بیشتر است.

•    نارسایی کبدی. نارسایی کبدی حاد، بیماری است که در آن کبد نمی تواند عملکردهای اصلی خود را داشته باشد. در این شرایط، برای ادامه زندگی بیمار نیاز به پیوند کبد وجود دارد.

•    هپاتیت D. در بیمار مبتلا به هپاتیت B احتمال ابتلاء به سایر انواع هپاتیت مانند هپاتیت D بیشتر است. بدون سابقه ابتلاء به هپاتیت B، احتمال ابتلاء به هپاتیت D وجود ندارد. در صورت ابتلای همزمان به هپاتیت B و D ، خطر بروز عوارض هپاتیت بیشتر می شود.

•   بیماری های کلیوی. هپاتیت B می تواند باعث بیماری کلیوی شود که ممکن است منجر به نارسایی کلیوی گردد. در کودکان مبتلا به بیماری های کلیوی، احتمال بهبودی بیشتر از بزرگسالان مبتلا به نارسایی کلیوی است.

آمادگی برای ویزیت پزشک

به دلیل این که زمان ملاقات شما با پزشک کوتاه است و نیز به دلیل اینکه اغلب در این ویزیت در مورد زمینه های مختلفی صحبت می شود بهتر است شما برای این ملاقات از قبل آماده باشید. در اینجا اطلاعاتی در اختیارتان قرار می گیرد که به شما کمک می کند برای ملاقات با پزشک آماده شوید و نیز انتظاراتی که باید از پزشک خود داشته باشید ارائه می شود.

•    قبل از ملاقات با پزشک از تمام محدودیت ها در مورد بیماری خود آگاه باشید. زمانی که با پزشک ملاقات می کنید از مواردی که باید از پزشکتان سؤال کنید اطمینان داشته باشید مانند محدودیت هایی که باید در رژیم غذایی خود ایجاد کنید.

•    تمام علایمی را که داشته اید یادداشت نمایید. این موارد حتی می تواند شامل علایمی باشد که به علت مراجعه شما به پزشک مربوط نباشد.
•    اطلاعات شخصی مهم خود را یاداشت نمایید. این اطلاعات می تواند شامل هر گونه استرس شدید یا تغییرات اخیر مهم در زندگیتان باشد.
•    لیستی از تمام داروهایی را که مصرف می کنید تهیه کنید. این لیست حتی باید شامل ویتامین ها یا مواد معدنی باشد که مصرف می کنید.
•    با یکی از اعضای خانواده یا دوستان خود به پزشک مراجعه کنید. گاهی اوقات به خاطر سپردن همه اطلاعاتی که پزشک در اختیار شما قرار می دهد مشکل است. فردی که همراه شما بوده است ممکن است مواردی را که شما فراموش کرده اید به یاد داشته باشد.

سؤالاتی که باید بپرسید

زمان شما در ملاقات با پزشک محدود می باشد، بنابراین تهیه یک لیست از قبل می تواند به شما کمک کند که بهترین استفاده را از زمان ببرید. به لیست پرسش های شما از مهم ترین سؤال تا کم اهمیت ترین آنها با توجه به زمان پاسخ داده می شود. در مورد هپاتیت B برخی سؤالات اصلی که لازم است از پزشک خود بپرسید شامل موارد زیر است:

•    آیا من مبتلا به هپاتیت B هستم؟
•    آیا ویروس هپاتیت B به کبد من آسیبی وارد کرده است؟
•    ویروس هپاتیت B تا چه حدی در بدن من گسترش پیدا کرده است؟
•    آیا ویروس هپاتیت B در بدن من باعث بیماری های دیگری مانند آسیب کلیوی شده است؟
•    آیا من نیاز به درمان عفونت هپاتیت B دارم؟
•    چه درمان هایی برای بیماری من وجود دارد؟
•    مزیت های هرکدام از این روش های درمانی چیست؟
•    هر کدام از این روش های درمانی چه خطرات احتمالی را در پی دارند؟
•    بهترین روش درمان بیماری من چیست؟
•    من بیماری های دیگری نیز دارم. چگونه می توانم تمام این بیماریها را در کنار یکدیگر به نحو احسن کنترل کنم؟
•    آیا نیازی هست که اعضای خانواده من در مورد ابتلاء به هپاتیت B آزمایش بدهند؟
•    آیا امکان انتقال بیماری هپاتیت B من به اطرافیانم وجود دارد؟
•    من از چه طریقی می توانم از ابتلای اطرافیانم به این بیماری جلوگیری کنم؟
•    آیا نیازی هست من به پزشک متخصص مراجعه کنم؟
•    آیا بروشور یا مطلب دیگری در این مورد دارید که به من بدهید؟ چه وب سایتی را در این مورد به من پیشنهاد می کنید؟
•    آیا نیازی هست من برای تشخیص سایر عفونت ها مانند هپاتیت C یا ایدز آزمایش دهم؟

چه انتظاراتی می توانید از پزشک خود داشته باشید؟

پزشک شما ممکن است سؤالاتی را از شما بپرسد. برای پاسخگویی به آنها آماده باشید تا زمان بیشتری برای پرسش های خود داشته باشید. پزشک شما ممکن است سؤالات زیر را بپرسد:

•    چه زمانی علایم شما برای اولین بار شروع شد؟
•    آیا به طور مداوم علایم را دارید یا علایمتان تنها گاهی اوقات بروز می کند؟
•    شدت علایمتان چقدر است؟
•    چه چیزهایی علایمتان را کاهش می دهد و بهتر می کند؟
•    چه چیزهایی علایمتان را تشدید می کند و بدتر می کند؟
•    آیا شما سابقه دریافت خون دارید؟
•    آیا داروی تزریقی دارید؟
•    آیا همسرتان مبتلا به هپاتیت B بوده است؟
•    آیا سابقه ابتلاء به بیماری هپاتیت را دارید؟

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر علایم یا نشانه هایی داشتید که سبب نگرانی شما شد، به پزشک مراجعه کنید.

اگر فکر می کنید که در معرض خطر برای ابتلاء به ویروس هپاتیت B قرار دارید، سریعاً به پزشک مراجعه کنید. یک درمان پیشگیری کننده می تواند به کاهش خطر ابتلاء به عفونت کمک کند؛ اما درمان باید تا 24 ساعت پس از تماس با ویروس هپاتیت B انجام گیرد.

سخن پایانی

هپاتیت B عفونتی است که می‌تواند به حالت مزمن درآمده و موجب سیروز و سرطان کبد و در نهایت مرگ بیمار شود و لازم است تمامی نوزادان دربرابر این بیماری واکسینه شوند.

منبع: سایت دکتردکتر
سایت پژوهشکده کبد و گوارش
سایت عصر ایران