برخی از مواد شیمیایی رایج، ممکن است با پوکی استخوان در زنان ارتباط داشته باشند. تریکلوسان ماده شیمیایی است که در هزاران فرآورده از صابون و مواد آرایشی گرفته تا خمیردندان و اقلام رایج خانگی یافت می‌شود.

در حال حاضر استفاده از این ماده در دستگاه‌های ضدعفونی‌کننده دست و شوینده‌های بدن ممنوع شده است.

هنوز به طور کامل مشخص نشده است که چرا تریکلوسان ممکن است سلامت استخوان در زنان را تحت تاثیر قرار دهد، اما مطالعاتی در اینباره صورت گرفته که در زیر به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

۱. بر اساس یک مطالعه جدید که در مجله clinical endocrinology and metabolism صورت گرفته است؛ تریکلوسان یک ماده شیمیایی تخریب‌کننده غدد درون‌ریز است که به عنوان یک عامل ضد باکتری در محصولاتی مانند صابون و خمیر دندان استفاده می‌شود. اداره غذا و داروی آمریکا (FDA) استفاده از آن را در شوینده‌های بدن و صابون ممنوع کرده است.

بسیاری از مطالعه‌ها به ارتباط بین مواد شیمیایی که می‌توانند سبب نارسایی سیستم آندوکرین و پوکی استخوان شوند، پرداخته‌اند ولی تاکنون مطالعه‌ای در مورد تریکلوسان انجام نشده است.

۲. Yingjun li عضو هیئت علمی دانشکده بهداشت عمومی Hangzhou ادعا می‌کند تیمش در بررسی ملی بهداشت و تغذیه ۱۸۴۸ زن را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده‌اند که زنانی که سطوح بالاتری تریکلوسان در ادرار خود دارند احتمال اینکه مسائل مربوط به استخوان را داشته باشند در آنها بیشتر است.

Li اشاره کرد که تحقیقاتش مقدماتی است. او همچنین به این نکته اشاره کرده است که از یک طرح مقطعی استفاده کرده که برای ایجاد رابطه علت و معلول مناسب نبوده و در واقع با تحقیقات آنها نمی‌توان گفت قرار گرفتن در معرض تریکلوسان باعث پوکی استخوان می‌شود.

او به این موضوع اشاره کرده است که قصد دارد در مورد این ارتباط مطالعه کند.

محققان متوجه شده‌اند که به طور قابل ملاحظه‌ای شیوع استئوپروزیس در اینترتروکانتر (قسمتی از استخوان ران) بیشتر است.

Li در اینباره می‌گوید: این حقیقت وجود دارد که حداکثر کاهش تراکم استخوان در اینترتروکانتر رخ داده است. در واقع قرار گرفتن در معرض تریکلوسان تأثیر بیشتری بر اینترتروکانتر نسبت به سایر مناطق در استخوان ران می‌گذارد با این حال هیچ مطالعه‌ای که از فرضیه ما حمایت کند در حال حاضر یافت نشده است.

چگونه تریکلوسان باعث ضعیف شدن استخوان می‌شود؟

هنوز مشخص نیست که چگونه تریکلوسان می‌تواند سبب پوکی استخوان شود.

۳. دکتر کریستوفیدیس آندوکرینولوژیست از نیویورک معتقد است که تریکلوسان با خروج کلسیم از بدن سبب پوکی استخوان می‌شود. وی معتقد است که موارد متعددی از ترکیبات شیمیایی وجود دارد که کلسیم را در کلیه یا سیستم گوارش انباشته می‌کنند.

۴. Andrea c.Gore استاد ورئیس فارماکولوژی و سم‌شناسی در دانشگاه تگزاس می‌گوید: تحقیقی در مورد تریکلوسان نشان می‌دهد این ماده از طریق چندین مکانیسم مانند گیرنده‌های هورمونی یا آنزیمی که در متابولیسم چربی نقش دارد عمل می‌کند و برای اینکه مشخص شود مکانیسم غالب کدام است به تحقیقات بیشتری نیاز است. Gore همچنین اظهار می‌کند که در مورد مواد شیمیایی تخریب‌کننده ساختار آندوکرینولوژی و تاثیر آنها بر سلامت استخوان اطلاعات اندکی وجود دارد.

او بیان می‌کند که پوکی استخوان یک اختلال پیچیده است که فاکتورهای متعددی در ایجاد آن دخیل هستند و یک نمونه از آنها مواد شیمیایی مخرب سیستم آندوکرین است. او می‌گوید افزایش مواجه انسان‌ها با این مواد در نیم قرن گذشته با افزایش بیماری‌های غدد درون‌ریز نظیر چاقی و دیابت نوع ۲ همراه بوده است. در حال حاضر احتمال دچار شدن به پوکی استخوان نیز مشابه آنها است.

ولی هم‌اکنون هیچ راهی وجود ندارد که بدانیم زنانی که مقدار بیشتری تریکلوسان در ادرارشان وجود دارد در معرض خطر بالاتری برای پوکی استخوان هستند و برای صحت این موضوع نیاز به تحقیقات بیشتری است.

کریستوفیدیس می‌گوید: هیچ دلیل منطقی و خوبی برای استفاده از تریکلوسان وجود ندارد و هیچ مزیتی نسبت به روش‌های سنتی برای پاک کردن و تمیز کردن ندارد. او خاطرنشان کرد تریکلوسان در برخی محصولات مانند برخی خمیر دندان‌های موجود در بازار یافت می‌شود.

۵. رولف هالدن استاد و مدرس دانشگاه ایالتی آریزونا در مرکز تحقیقاتی محیط زیست که در مورد مواد شیمیایی مطالعه کرده است می‌گوید: طبق مطالعات باید احتیاط را در مورد مصرف تریکلوسان رعایت کرد. باید استفاده از خمیر دندان حاوی تریکلوسان، پارچه، وسایل آشپزخانه، لوازم اداری و مدرسه، فرش، کارگاه‌ها و … که در آنها مواد شیمیایی استفاده شده است، محدود شوند.

متخصص زنان، زایمان و ناباروری و عضو انجمن متخصصان زنان و مامایی ایران با اشاره به این که بافت استخوانی با از دست دادن مواد معدنی و کلسیم تحلیل می رود و با مصرف داروهای مکمل هم درمان نمی شود، گفت: مهم است زنان بدانند چه مراقبت هایی تا حد امکان سرعت پوک شدن استخوان را آهسته یا به تعویق می اندازد.

سوزان پیروان با اشاره به این که زنگ پوکی استخوان از سن ۳۰ سالگی در زنان شروع می شود، افزود: از این سن، تراکم استخوان کاهش می یابد و به مرور با نزدیک شدن به سن یائسگی این مساله شدت پیدا کرده و با شروع یائسگی و اُفت هورمون ها، پوکی استخوان به شدت خود می رسد.

وی با تاکید بر این که پوکی استخوان علامتی ندارد در نتیجه اگر به آن رسیدگی نشود یا با تشخیص به موقع جلوی پیشرفت آن گرفته نشود، با شکستگی استخوان خود را نشان می دهد، خاطرنشان کرد: بافت استخوانی با از دست دادن مواد معدنی و کلسیم تحلیل می رود و با مصرف کلسیم هم درمان نمی شود بلکه فقط در همان وضعیت ثابت باقی می ماند. در نتیجه مهم است که زنان بدانند چه مراقبت هایی تا حد امکان سرعت پوک شدن استخوان را آهسته یا به تعویق می اندازد.

این متخصص زنان، شدت پوکی استخوان در مردان را کمتر از زنان عنوان کرد و درباره دلیل آن یادآور شد: یائسگی و افت استروژن باعث شدت گرفتن پوکی استخوان در زنان می شود اما شیوه زندگی نقش برجسته ای در به تعویق انداختن این عارضه دارد. به این معنا که هر چه زندگی فعال تر و در آن ورزش بیشتر دخیل باشد، به استخوان ها فشار بیشتری وارد می شود و شکل و حالت خود را حفظ می کنند.

سنجش تراکم استخوان، راهکار شناخت این بیماری

پزشک متخصص زنان با اشاره به این که سنجش تراکم استخوان نوعی آزمایش طب هسته ای است که میزان مواد معدنی استخوان ها را به نسبت فرد سالم جوان و به نسبت فرد سالم همسال مراجعه کننده می سنجد، آن را بهترین روش برای تشخیص درجه پوکی استخوان در بدن دانست و گفت: این تراکم سنجی بیشتر روی استخوان ران و ستون فقرات انجام می شود.

وی ادامه داد: شایان ذکر است سنجش تراکم استخوان برای زنان جوانی که فاکتورهای خطر مانند عادت های ماهیانه نامرتب یا مشکلات تیروئید و پاراتیروئید دارند، توصیه می شود اما به طور عادی سنجش تراکم استخوان در افرادی که دوران بعد از سن یائسگی را سپری می کنند، انجام می شود. تکرار آن به میزان شدت و ضعف پوکی استخوان مرتبط است اما به طور کلی در کشور ما به دلیل این که زنان از آفتاب کمتری بهره می برند، از سن ۵۰ یا ۵۵ سالگی هر پنج سال یکبار توصیه می شود.

پیروان درباره نقش ژنتیک در مبتلا شدن یا نشدن به پوکی استخوان هم گفت: این مساله ممکن است در یک خانواده زیادتر باشد به دلیل این که شیوه زندگی یکسانی دارند یا رژیم غذایی اشتباهی را دنبال می کنند اما این که بگوییم ژنتیک باعث می شود کمبود کلسیوم بگیرند و به دنبال آن پوکی استخوان، اشتباه است.

پیروان درباره چرایی گرفتار شدن افرادی در سنین جوانتر به پوکی استخوان، گفت: زنانی که عادت های ماهیانه نامرتب دارند و دیر به دیر عادت ماهیانه می شوند به دلیل اُفت استروژن در بدنشان بیش از همه مستعد ابتلا به پوکی استخوان هستند. همچنین افرادی که پرکاری غده تیروئید و پاراتیروئید یا مشکلات مزمن کلیوی یا روماتیسم مفصلی دارند هم در سن جوانتر دچار پوکی استخوان می شوند. بیمارانی که به صورت طولانی در حال مصرف ترکیبات استروئید یا کورتن هستند هم مستعد این امر هستند.

تغذیه مناسب و جذب ویتامین D، محافظ زنان در برابر پوکی استخوان

پیروان در ادامه این گفت و گو، به نقش برجسته تغذیه در مقابله با پوکی استخوان اشاره کرد و یادآور شد: پیش از این بیان می شد زنان در سن پیش و پس از یائسگی حتما از مکمل های کلسیم استفاده کنند اما در حال حاضر عنوان می شود که بهتر است کلسیم لازم از مواد غذایی دریافت شود؛ مواد غذایی مانند شیر غنی شده، دانه های روغنی، کلم بروکلی، سبزیجاتی که برگ های سبز سیر دارند چرا که کلسیم بالاتری دارند.

وی یادآور شد: در رژیم غذایی زنان باید به صورت روزانه هزار تا ۱۲۰۰ میلی گرم کلسیم وجود داشته باشد و در صورتی که نمی تواند از مواد غذایی این مقدار کلسیم را دریافت کند، به مصرف قرص ها رجوع کند.

پزشک متخصص زنان ادامه داد: در کنار رژیم غذایی مناسب، جذب ویتامین D به صورت ۸۰۰ تا هزار واحد بین الملل در روز، از دیگر سربازان بدن در برابر دشمنی به نام پوکی استخوان هستند چرا که بیشترین منبع ساخت و ساز استخوان به شمار می رود که از طریق پوست جذب می شود.

پیروان درباره این موضوع که چگونه متوجه کمبود ویتامین D در بدن شویم، پاسخ داد: این ویتامین با پوشیدن لباس های مناسب جذب می شود اما بهترین کار این است که در چکاب سالیانه، میزان ویتامین D خون اندازه گیری و در صورت مشاهده کمبود آن به صورت مصرف قرص و کپسول و خوردن مکمل این ویتامین تامین شود.

وی به نقش ورزش در پیشگیری یا عقب انداختن پوکی استخوان اشاره و تصریح کرد: ورزش هایی با وزنه یا کششی که ماهیچه ها را تحت کشش قرار می دهد باید به صورت مرتب انجام شود. پیاده روی نقش کمرنگی در این امر دارد چرا که در پوکی استخوان نیاز است ماهیچه ها تحت فشار قرار گیرد تا قدرت عضلانی بالا برود و فرد دچار افتادگی و شکستگی استخوان نشود.

پیروان در پاسخ به این پرسش که ورزش در زنانی که در سن یائسگی به سر می برند، فایده ای دارد یا خیر، اظهار داشت: زنانی که در سن یائسگی هستند اگر قرار است ورزشی انجام دهند، بهتر است ورزش هایی باشد که با تحمل وزن همراه است چرا که باعث می شود فشار به استخوان بیشتر باشد و مقاوم تر باقی بمانند.
پزشک متخصص زنان با تاکید بر این که مصرف سیگار بسیار برای استخوان ها مضر است، متذکر شد: پوکی استخوان در افراد سیگاری سریعتر اتفاق می افتد پس اگر زنی سیگاری است، بهتر است کنار بگذارد.

وی تاکید کرد: پوکی استخوان اتفاق می افتد و نمی توان آن را عقب انداخت اما با این روش ها می توان سرعت آن را مهار کرد. چرا که افراد بالای ۵۰ سال، یک درصد از عضله خود را هر سال از دست می دهد اما وقتی تمام مواد پیشگیری را در کنار هم در سن جوانتر انجام دهند، این سرعت کاهش می یابد وگرنه زنان بعد از یائسگی به شدت و سرعت در معرض پوکی استخوان قرار می گیرند.

دکتر «سیده مریم علوی» با بیان اینکه در بیماری پوکی استخوان (osteoporosis )، استحکام استخوان کم شده و در نتیجه خطر شکستگی استخوان افزایش می یابد؛ بیان کرد: مهم ترین علت شکستگی های استخوانی در سنین بعد از یائسگی در زنان و افراد مسن، پوکی استخوان است.

عوامل خطر غیر قابل تغییر

این پزشک فوق تخصص، برخی عوامل خطر ایجاد پوکی استخوان را نیز غیر قابل تغییر دانست و توضیح داد: از این جمله می توان به جنسیت اشاره کرد، زیرا احتمال بروز پوکی استخوان در زنان بیشتر از مردان است، همچنین سن نیز در افزایش خطر ابتلا موثر است و هرچه سن بالاتر رود، بروز پوکی استخوان بیشتر می شود. جثه کوچک، سابقه فامیلی و نژاد، دیگر مواردی بود که پزشک فوق تخصص بیماری های مفصلی، رماتیسم و پوکی استخوان بیمارستان حضرت علی اصغر(ع) به آن ها اشاره کرد و گفت» در زنان سفید پوست(نژاد قفقازی) و آسیایی(شرق آسیا)، خطر ابتلا به پوکی استخوان بالاس، همچنین در مردان، خطر پوکی استخوان در نژاد سفیدپوست بیشتر از سایر نژادهاست.

دکتر «علوی» با تاکید بر ضرورت پیشگیری از شکستگی های استخوان در درمان افراد مبتلا به پوکی استخوان، توضیح داد: برنامه درمانی جامع، علاوه بر دارو، شامل تغذیه مناسب، ورزش و جلوگیری از افتادن به زمین است؛ برای درمان پوکی استخوان از یک یا چند داروی ضد پوکی استخوان استفاده می شود، داروهای ضد پوکی استخوان سرعت از دست رفتن استخوان را کاهش می دهند و یا باعث ساخته شدن استخوان می شوند و بدین ترتیب با افزایش تراکم استخوان، خطر شکستگی استخوان را کاهش می دهند، علاوه بر مصرف داروهای ضدپوکی استخوان، مصرف مقادیر توصیه شده کلسیم و ویتامین D نیز ضروری است و ورزش، فعالیت و رعایت اصول روش زندگی سالم هم در درمان پوکی استخوان اهمیت بالایی دارند.

پیشگیری از پوکی استخوان با ورزش مناسب

او ادامه داد: علاوه بر رژیم غذایی مناسب، زندگی سالم از جمله سیگار نکشیدن و پرهیز از نوشیدن زیاد مشروبات الکلی و فعالیت کافی برای استخوان ها مفید است، همچنین ورزش قسمت مهمی از برنامه درمانی پوکی استخوان محسوب می شود؛ فعالیت بدنی برای ساخته شدن و حفظ استخوان از کودکی تا سنین پیری ضرورت دارد و مفیدترین نرمش هایی که توده استخوان را حفظ کرده و حتی باعث افزایش مختصر آن می شوند، شامل نرمش های تقویتی و نرمش های در مقابل مقاومت است؛ البته باید متوجه بود که در انجام ورزش، فشار ناگهانی بر روی استخوان ها وارد نیاید و از ورزش هایی که ممکن است ضربه های زیادی به استخوان ها بزنند خودداری کرد.

این پزشک فوق تخصص همچنین به پیشگیری از افتادن به زمین اشاره کرد و گفت: افتادن به زمین در بیماران، با احتمال شکستگی در استخوان ران، ستون فقرات، مچ دست و سایر استخوان های بدن همراه است و می تواند بر روی کیفیت زندگی تاثیر گذاشته و وابستگی ایجاد کند.

منبع: سایت دکتردکتر
سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی
سایت علوم پزشکی شیراز