سوره آل‌عمران

اسامی سوره آل عمران

آل عمران، زهراء، طیبة، کنز، امان، مجادله، استغفار، معینه.

علت نام‌گذاری

«سوره آل عمران»؛ منظور از عمران در این سوره پدر حضرت مریم علیهاالسلام می‌باشد زیرا که در این سوره از آیه سی‌ و پنج تا پنجاه‌وپنج در مورد قصه حضرت مریم علیهاالسلام و حضرت عیسی علیه‌السلام صحبت شده است و اسمی از حضرت موسی علیه‌السلام نیامده است.

«سوره زهراء»؛ سوره آل عمران به همراه سوره بقره زهراوین نام‌گذاری شده‌اند یعنی دو سوره نورانی.

«سوره طیبه»؛ سعید بن منصور در سنن خود از ابوعطاف نقل کرده است که اسم این سوره طیبه است.

تفسیر القاسمی علت این نام‌گذاری را به خاطر اینکه برخی اوصاف افراد پاکیزه را در آیه‌ای آورده است عنوان کرده است.

الصَّابِرینَ وَ الصَّادِقینَ وَ الْقانِتینَ وَ الْمُنْفِقینَ وَ الْمُسْتَغْفِرینَ بِالْأَسْحارِ.

«سوره کنز»؛ به خاطر حدیثی از ابن‌مسعود که سوره آل عمران را گنج نامیده است. «نعم کنز الصعلوک سورة آل عمران یقوم بها فی آخر اللیل».

یا به خاطر دربرداشتن اسرار عیسویه.

«سوره امان»؛ به خاطر اینکه هر کسی به آنچه که در سوره آل عمران است تمسک بجوید از اشتباه در موردش ایمن می‌ماند.

«سوره مجادله»؛ به خاطر نزول بیش از هشتاد آیه از سوره آل عمران در مورد مجادله پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله با نصارای نجران.

«سوره استغفار»؛ به خاطر آیۀ هفده سوره آل عمران که می فرماید: وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحار.

«سوره معینه»؛ این اسم را ابو حیان در تفسیرش آورده است اما علت خاصی برایش ذکر نشده است.

تعداد آیات

سوره آل عمران دویست آیه دارد.

تعداد کلمات

سوره آل عمران سه‌هزاروچهارصدوهشتاد کلمه دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره ها مختلف است)

تعداد حروف

سوره آل عمران چهارده‌هزاروپانصدوبیست‌وپنج حرف دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره ها مختلف است). 1

شأن نزول و محتوای سوره آل عمران

بعضی از مفسران می ‏گویند: هشتاد و چند آیه از این سوره در باره فرستادگان و مسیحیان نجران نازل شده است.

فرستادگان شصت نفر بودند که چهارده نفر آنان از اشراف و برجستگان نجران محسوب می‏ شدند، سه نفر از این چهارده نفر سمت ریاست داشتند و مسیحیان آن سامان در کارها و مشکلات خود به آن سه نفر مراجعه می ‏کردند.

این گروه شصت نفری در لباس مردان قبیله بنی کعب به مدینه آمدند و به مسجد پیامبر صلّی اللّه علیه و آله وارد شدند، موقعی که آنها وارد مسجد شدند، هنگام نمازشان بود، طبق مراسم خود، ناقوس را نواختند و مشغول نماز شدند.

پس از نماز عاقب و سید که اولی امیر و رئیس قوم خود محسوب می‏ شد و دیگری سرپرست تشریفات و تنظیم برنامه سفر و مورد اعتماد مسیحیان بود خدمت پیامبر رسیدند و با او آغاز سخن کردند پیامبر صلّی اللّه علیه و آله به آنها پیشنهاد کرد: به آیین اسلام در آیید و در پیشگاه خداوند تسلیم گردید.

عاقب و سید گفتند: ما پیش از تو اسلام آورده و تسلیم خداوند شده‏ایم! پیامبر صلّی اللّه علیه و آله فرمود: شما چگونه بر آیین حق هستید، با اینکه اعمالتان حاکی از این است که تسلیم خداوند نیستید، چه اینکه برای خدا فرزند قائلید و عیسی را پسر خدا می ‏دانید، و صلیب را عبادت و پرستش می‏کنید و گوشت خوک می ‏خورید، با این که تمام این امور مخالف آیین حق است! عاقب و سید گفتند: اگر عیسی پسر خدا نیست، پس پدرش که بوده است؟

پیامبر صلّی اللّه علیه و آله فرمود: آیا شما قبول دارید که هر پسری شباهتی به پدر خود دارد؟

گفتند آری. فرمود: آیا این طور نیست که خدای ما به هر چیزی، احاطه دارد و قیوم است و روزی موجودات با اوست، گفتند: آری، همین طور است، فرمود: آیا عیسی این اوصاف را داشت، گفتند: نه. فرمود: آیا چنین نیست که عیسی را مادرش مانند سایر کودکان در رحم حمل کرد، و بعد همچون مادرهای دیگر، او را به دنیا آورد؟ و عیسی پس از ولادت، چون اطفال دیگر غذا می ‏خورد! گفتند:

آری چنین بود. فرمود: پس چگونه عیسی پسر خداست با این که هیچ گونه شباهتی به پدرش ندارد؟ سخن که به اینجا رسید، همگی خاموش شدند، در این هنگام، هشتاد و چند آیه از اوایل این سوره برای توضیح معارف و برنامه‏های اسلام نازل گردید.

یکی از مشخصات بارز این سوره- که در قریب به پنجاه آیه ( یعنی ایه 121 تا 165) جلب نظر می کند عبارت است از:

توصیف غزوه احد، و ثبت و ضبط رویدادهای مربوط به آن، و ارائه درسها وعبرتها در لابلای آن.

به دنبال توصیف از غزوه احد، بیان و گزارشی راجع به فضیلت شهادت و منزلت شهداء در پیشگاه پروردگار- طی آیاتی جلب نظر می کند، و قضیه و داستانی از غزوه حمراء الاسد و دعوت مردم به صبر و ثبات و پایداری نیز ضمن آیاتی از این سوره مطرح شده است. در پایان سوره تصویر و تابلوی جالبی از دعاء مومنین و استجابت این دعا از سوی پروردگار جهان ترسیم گردیده است. این سوره در سال سوم هجرت پس از جنگ احد، در مدینه نازل شد.

وجه تسمیه سوره آل عمران

عمران نام سه نفر از اشخاص مشهور بوده است: نام پدرحضرت موسی علیه السلام، پدر حضرت مریم علیه السلام و پدر حضرت علی علیه السلام که بیشتر به ابوطالب مشهور بوده است. ولی در این سوره ببیشتر منظور از آل عمران، پدر حضرت مریم و همسرش و حضرت مریم علیه السلام و حضرت عیسی علیه السلام است. این کلمه دو بار در این سوره به کار رفته است.

سوره آل عمران یاد آور طبقات و رده هائی از انسانها است که خداوند متعال آنها را از میان جامعه بشری گزینش و انتخاب کرده است، و اینان عبارتند از: آدم، نوح، آل ابراهیم و آل عمران.

اهداف و مقاصد سوره آل عمران

سراسر آیات سوره آل عمران، مدنی است، اما نباید آنرا ازسوره های نخستینی دانست که در مدینه نازل شدند، چرا که این سوره پس از گذر مدتی طولانی که مسلمین طی این مدت در مدینه به سر بردند نازل گردید. ضمن همین مدت طولانی بود که رویدادهای مربوط به فتح و پیروزی و یا هزیمت و شکست مسلمین، دگرگونی مطلوبی در حالاتشان به ارمغان آورده، و اوضاع را متحول ساخت.

مسلمین آشکار با اهل کتاب حشر و نشر داشتند و میان آنها در زمینه دعوت اسلامی و احکام و تعالیم اسلام منازعات و احتجاجاتی جریان یافت.

در سوره آل عمران همانطور که در آغاز امر یادآوری شد از غزوات بدر و احد و حمراء الاسد و بدر اخیر که در شعبان سال چهارم هجری روی داد، سخن رفته است.

سوره مزبور پس از سوره انفال نازل گردید.

نبی اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: هر کس سوره آل عمران را بخواند به تعداد آیات آن، امانی بر پل دوزخ به او می دهند.

حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: هر کس سوره آل عمران را در روز جمعه بخواند تا وقتی که خورشید غروب کند خدا و فرشتگان برای او درود می فرستند.

و نیز فرمودند: هر که در شب آیات آخر سوره آل عمران را بخواند این گونه است که همه آن شب را عبادت کرده است.

و نیز در روایتی دیگر از ایشان آمده است: هر که شب جمعه سوره آل عمران را بخواند فردای قیامت او را دو پرده دهند تا چون برق از پل صراط بگذرد. 2

فضیلت قرائت و خواص سوره آل عمران

سوره آل عمران‏: این سوره در مدینه نازل شده و دارای 200 آیه است‏ و محتوی آن را میتوان به چندین بخش تقسیم کرد:

1. بخش مهمی از این سوره از توحید و صفات خداوند و معاد و معارف اسلامی بحث می ‏کند.

2. بخش دیگری پیرامون جهاد و دستورات مهم آن و حیات جاویدان شهیدان راه خدا همچنین درسهای عبرتی که در دو غزوه بدر و احد بود سخن می‏ گوید.

3. در قسمتی از این سوره، به یک سلسله احکام اسلامی در زمینه لزوم وحدت صفوف مسلمین و خانه کعبه و فریضه حج و امر بمعروف و نهی از منکر و تولی و تبری و مسأله امانت، و انفاق در راه خدا، ترک دروغ و مقاومت و پایمردی در مقابل دشمن و صبر و شکیبایی در مقابل مشکلات و آزمایشهای مختلف الهی و ذکر خداوند در هر حال، اشارات پرمعنایی شده است.

4. برای تکمیل این بحثها، بخشی از تاریخ انبیاء از جمله آدم و نوح و ابراهیم و موسی و عیسی و سایر انبیاء علیهم السّلام و داستان مریم و مقامات این زن بزرگ نیز ذکر شده است.

در مورد فضیلت این سوره در حدیثی از پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلم می‏خوانیم: من قرء سورة آل عمران اعطی بکلّ آیة منها امانا علی جسر جهنّم: هر کس سوره آل عمران را بخواند به تعداد آیات آن، امانی بر پل دوزخ به او می ‏دهند.

آثار و برکات تلاوت سوره آل عمران

اگر آیه ۸ این سوره را بجای دردناک بخوانند شفا یابد: ربنا لا تزغ قلوبنا

چون کسی از خانه خارج شود آیات آخر سوره آل عمران و قدر و حمد و آیة الکرسی را بخواند که موجب بر آمدن حاجتهای دنیا و آخرت است. برای گشایش کارها باید هر روز ۳۵۰ بار آیه ۷۳ قل ان الفضل بید الله یؤتیه من یشاء و الله واسع علیم را بخواند. حضرت امام صادق علیه السلام فرمودند: اگر سوره آل عمران را با زعفران بنویسد و به گردن کسی که می خواهد بچه دار شود آویزان کند به اجازه خدای متعال بچه دار می شود و اگر حامله شد ولی با سختی فرزند او متولد می شود، این کار موجب آسانی زایمان او می شود.

1. بخش مهمى از این سوره از توحید و صفات خداوند و معاد و معارف اسلامى بحث مى کند.

2. بخش دیگرى پیرامون جهاد و دستورات مهم آن و حیات جاویدان شهیدان راه خدا همچنین درسهاى عبرتى که در دو غزوه بدر و احد بود سخن مى گوید.

3. در قسمتى از این سوره، به یک سلسله احکام اسلامى در زمینه لزوم وحدت صفوف مسلمین و خانه کعبه و فریضه حج و امر به معروف و نهى از منکر وتولى و تبرى و مساله امانت، و انفاق در راه خدا، ترک دروغ و مقاومت و پای مردى درمقابل دشمن و صبر و شکیبایى در مقابل مشکلات و آزمایشهاى مختلف الهى و ذکر خداوند در هر حال، اشارات پر معنایى شده است.

4. براى تکمیل این بحثها، بخشى از تاریخ انبیا از جمله آدم و نوح و ابراهیم و موسى و عیسى و سایر انبیا علیه السلام و داستان مریم و مقامات این زن بزرگ نیز ذکرشده است.

در مورد فضیلت این سوره در حدیثى از پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم مى خوانیم: من قرسورة آل عمران اعطى بکل آیة منها امانا على جسر جهنم: هر کس سوره آل عمران را بخواند به تعداد آیات آن، امانى بر پل دوزخ به او مى دهند.

بعضى از مفسران مى گویند: هشتاد و چند آیه از این سوره در باره فرستادگان و مسیحیان نجران نازل شده است.

فرستادگان شصت نفر بودند که چهارده نفر آنان از اشراف و برجستگان نجران محسوب مى شدند، سه نفر از این چهارده نفر سمت ریاست داشتند ومسیحیان آن سامان در کارها و مشکلات خود به آن سه نفر مراجعه مى کردند.

این گروه شصت نفرى در لباس مردان قبیله بنى کعب به مدینه آمدند و به مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم وارد شدند، موقعى که آنها وارد مسجد شدند، هنگام نمازشان بود، طبق مراسم خود، ناقوس را نواختند و مشغول نماز شدند پس از نماز عاقب و سید که اولى امیر و رئیس قوم خود محسوب مى شد و دیگرى سرپرست تشریفات و تنظیم برنامه سفر و مورد اعتماد مسیحیان بود خدمت پیامبر رسیدند وبا او آغاز سخن کردند پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به آنها پیشنهاد کرد: به آیین اسلام درآیید و درپیشگاه خداوند تسلیم گردید.

عاقب و سید گفتند: ما پیش از تو اسلام آورده و تسلیم خداوند شده ایم ! پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: شما چگونه بر آیین حق هستید، با اینکه اعمالتان حاکى از این است که تسلیم خداوند نیستید، چه اینکه براى خدا فرزند قائلید و عیسى را پسر خدا مى دانید، و صلیب را عبادت و پرستش مى کنید و گوشت خوک مى خورید، با این که تمام این امور مخالف آیین حق است ! عاقب و سید گفتند: اگر عیسى پسر خدا نیست، پس پدرش که بوده است ؟

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: آیا شما قبول دارید که هر پسرى شباهتى به پدر خود دارد؟ گفتند آرى فرمود: آیا اینطور نیست که خداى ما به هر چیزى، احاطه دارد و قیوم است و روزى موجودات با اوست، گفتند: آرى، همین طور است، فرمود: آیا عیسى این اوصاف را داشت، گفتند: نه فرمود: آیا چنین نیست که عیسى را مادرش مانندسایر کودکان در رحم حمل کرد، و بعد همچون مادرهاى دیگر، او را به دنیا آورد؟

وعیسى پس از ولادت، چون اطفال دیگر غذا مى خورد ! گفتند: آرى چنین بودفرمود: پس چگونه عیسى پسر خداست با این که هیچ گونه شباهتى به پدرش ندارد؟ سخن که به اینجا رسید، همگى خاموش شدند، در این هنگام، هشتاد و چندآیه از اوایل این سوره براى توضیح معارف و برنامه هاى اسلام نازل گردید. 3

پی نوشت:
1.www.quran.inoor.ir
2.www.ommolketab.ir
3.www.hajij.com