شناسنامه تفسیر
نام معروف: تاج التفاسیر لکلام الملک الکبیر.مؤلف: سید محمد عثمان بن سید محمد أبی بکر بن سید عبد الله معروف به: میرغنی.
تولد: ۱۲۰۸ق
وفات: فی یوم الاحد ۲۲ شوال ۱۲۶۸ق
مذهب: حنفی صوفی
زبان: عربی
تعداد مجلدات: ۲ جلد
مشخصات چاپ کتاب: مصر، بولاق قطع رحلی در ۲۷۰ ص (مجلد الأول) و ۲۷۲ ص (مجلد دوم). چاپ دیگر: بیروت، دارالفکر، طبع دوم در حاشیه قرآن مجید با رسم عثمانی. و طبع دیگر، قاهرة، المجلس الاعلى للشؤون الإسلامیة، لجنة القرآن وعلومه، ۱۴۱۸ق - ۱۹۹۸م، دو مجلد، قطع رحلی، طبع سوم.
معرفی مفسر و تفسیر
سید محمد عثمان میرغنی حسینی حجازی طائفی، متولد سال ۱۲۰۸ ق شهر طائف در روستای سلامه است که نسب وی به امام هادی علی النقی (سید على المتقی بن الامام الهادی على بن محمد الجواد)(علیهم السلام) بر می گردد و منتسب به امام حسین (علیه السلام) در منطقه خود معروف بوده و ساکن در شهر مکه گشته است. وی از علمای حنفی و صوفیه آنان محسوب می شود. لقب سید عبدالله میرغنی به خاطر جد اول او که از مشایخ صوفیه و صاحب طریقه مستقلی بوده، منتسب شده است. تکفل وی را عموی او به عهده گرفت، چون در نه سالگی پدر را از دست داده بود. تحصیلات خود را همچون نحو، لغت، فقه، حدیث و تفسیر با تکفل عموی خود سید یاسین نزد اساتید شهر مکه خواند. پس از تحصیلات در طریق تعلیم صوفیه قرار گرفت و این مسیر را با راهنمایی مشایخ بزرگ آنان از جمله سید احمد بن ادریس تعلم گرفت و با آشنایی به مهم ترین طرق پنج گانه نقشبندیه و قادریه و شاذلیه و جنیدیه و میرغنیه به سیر و سلوک پرداخت تا جایی که خود طریقه جدیدی با ترکیبی از این طرق به نام ختمیه تأسیس کرد و مبدأ جریانی از فرهنگ صوفیانه خاص در حجاز، مصر (منفلوط تا اسیوط) و سودان و اریتره و حبشه شد. و با هجرت خود به این مناطق مشابه سید علی همدانی در شبه قاره هند به گسترش اسلام و مبارزه با بت پرستی و توجه به دعا و سیر و سلوک جاذبه ویژه ای بخشید.از آثار مهم میر غنی شرح مشکاة الانوار جد خود میرغنی، الفیوضات الالهیة، الفتح المبروکاست. در نهایت در روز یکشنبه ۲۲ شوال ۱۲۸۶ در شهر طائف فوت کرد و جنازه او را به شهر مکه آورده و با تشییع جنازهای بزرگ، او را در قبرستان معلا دفن کردند. (1)
این تفسیر علیرغم کوچکی حجم، از تفاسیر ساده و گویا و سهل التناول در بیان مفردات آیه و شرح کلمات است. ویژگی آن به بعد تربیتی و عرفانی آن بر می گردد که در ضمن بیان نکات معنایی و شرح ابعاد و احتمالات تفسیری به شکل ساده آن معانی را هم بیان کرده است.
روش این تفسیر باعث شده که به عنوان متنی درسی برای طلاب ابتدایی آن مناطق انتخاب شود. به همین دلیل هم مجلس الشؤون الاسلامیة قاهرة هم این کتاب را احیا و بارها آن را به چاپ رسانده است.
روش تفسیری میرغنی در تمرکز بخشیدن به بیان معنای کلام با روش واژه شناسی و شرح کلام و تعرض به قرائت در حد ضرورت و نقل مأثورات است. در تفسیر میرغنی چنان تقیدی به ذکر مستند منابع و اسناد آن در اسباب نزول یا مأثورات اقوال تفسیری نیست.
گفته شد، اهتمام اصلی وی مسائل بیانی در شکل فشرده و نشان دادن نکات تربیتی و هدایتی و سیر و سلوک است، اما این هدف او را از شرح واژگان آیات غافل نکرده است. وی در این تفسیر کوتاه میان دو جریان تفسیر بیانی و عرفانی جمع کرده و از تفصیل در هر دو جریان و با تکیه بر تأویلات صوفی پرهیز کرده و جریان وی جریان عرفان عملی است تا جریان صوفی ابن عربی و تأویلت کاشانی و قونوی و نجم الدین دایه.
نمونه این تفسیر در ذیل این آیه شریفه: «کلمة طیبة کشجرة طیبة»: «کلمة طیبة) وهی لا اله الا الله، وقرئ بالرفع، (شجرة طیبة) وهی النخلة (أصلها ثابت) فی الارض (وفرعها) اعلاها فی السماء (تؤتی أکلها) تعطی ثمرها کل حین وقت اثمارها (بإذن ربها) بارادته، وکذلک الایمان اصله فی قلب العبد وفروعه الاعمال الصالحة تصعد الى السماء فیجد ثوابها کل حین»(2)
درباره این تفسیر برخی از قرآن پژوهان و مراکز آموزشی رساله و مقاله نگاشته و به توصیف و تعریف آن پرداخته که از آن جمله: الامام محمد عثمان المیر غنی مفسرا». دراسة تحلیلیة فی شأن الطریقة الختمیة ونهجه فی التفسیر. عمر ابراهیم الهاشمی. با راهنمایی و اشراف محمد آدم صدیق. کارشناسی ارشد، سودان، جامعة ام درمان (کلیة أصول الدین)، ۱۹۹۹ م، ۱۸۲ صفحه. (3)
پی‌نوشت‌ها:
1. مقدمة التفسیر، ص ۲- ۴
2. همان، ج ۱، ص ۲۳۲
3. الجیوسی، کشاف الدراسات القرآنیة، ص ۲۱۴
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 199-197
.jpg "شخصیت معنوى امام خمینی (رحمه الله)")
