مشخصات فصلنامه
عنوان: فصلنامه علمی «قرآن، فرهنگ و تمدن»صاحب امتیاز: دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم - دانشکده علوم قرآنی اصفهان(دولت آباد)
مدیر مسئول: حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید احمد سجادی جزی
سردبیر: دکتر محمد علی چلونگر
مدیر داخلی: سید مصطفی طباطبایی
اعضای هیئت تحریریه:
- دکتر محمد علی چلونگر: استاد گروه تاریخ و ایران شناسی دانشگاه اصفهان.- دکتر نصراله شاملی: استاد گروه عربی دانشگاه اصفهان.
- دکتر محمد نقیب: استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم.
- دکتر نعمت الله صفری فروشانی: استاد مجتمع تاریخ، سیره و تمدن اسلامی وابسته به جامعه المصطفى العالمیه.
- دکتر رحمان عشریه: دانشیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم.
- دکتر زهره اخوان: دانشیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم.
اعضای هیئت تحریریه بین الملل:
دکتر عمار عبودی محمد حسین نصار: استاد گروه تاریخ دانشگاه کوفهدکتر هادی عبد النبی محمد التمیمی: استاد دانشگاه اسلامی نجف اشرف
مترجم عربی: صبیح فرجی علوی
مترجم انگلیسی: سعید حجارپور
صفحه آرا: نجمه عکاف زاده
طراح جلد: زینب ناجی
آدرس دفتر فصلنامه: اصفهان، دولت آباد، خیابان طالقانی، خیابان حسام الدین، دانشکده علوم قرآنی، تلفن: 0۳۱۴۵۸۵۰۷۷۱ داخلی: ۱۰۹
ایمیل فصلنامه:
qcc@quran.ac.ir
شیوه نامه نگارشی مقالات در سایت فصلنامه به نشانی www.qcc.quran.ac.ir
چکیده مقالات فصلنامه
.JPG "معرفی فصلنامه علمی «قرآن، فرهنگ و تمدن» - شماره سوم")
مقاله "تأثیر شیعیان مهاجر ایرانی در گسترش مطالعات قرآن کریم در دوران حاکمیت دولتهای شیعه دکن (۱۰۹۸_۸۹۵ق)"
نویسنده: سید هاشم موسوی(1)
چکیده:
مسلمانان هندوستان در سالهای آغازین ورود اسلام به سرزمین خود به قرآن کریم به عنوان مهمترین اصل و الگوی اسلامی توجه کردند. در این میان، مهاجرت مفسران شیعه ایرانی تأثیر مطلوب و بنیادینی در گسترش علمی جریان مطالعات تفسیری بر جای نهاد و نخستین تلاش آنان در جهت پویایی و شناخت ساکنان این سرزمین با آموزه های قرآنی و تفسیر آیات الهی صورت پذیرفت. اوج فعالیت شیعیان در این زمینه مربوط به دوران تشکیل دولت های شیعه دکن (۱۰۹۸-۸۹۵ ق) است، که ایرانیان با گذر از مرحله تکوین (۶-۱ق) وارد مرحله توسعه تفسیر (۱۲-۷ق) شدند. در این دوران، حضور پرتعداد شیعیان ایرانی و حمایت حکام شیعه دکن از آنان، موجب گسترش هرچه بیشتر فعالیت شیعیان در امور مذهبی مرتبط با آموزه های تفسیری قرآن کریم گردید.مقاله حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی و برپایه مطالعات کتابخانه ای درجه اول تاریخی، به این مسأله پاسخ می دهد که مهاجرت شیعیان ایرانی به منطقه دکن چگونه گسترش مطالعات تفسیری قرآن کریم در این مناطق را به همراه آورد؟ فرضیه این است که شیعیان مهاجر ایرانی با تشکیل کلاس های تفسیر و تألیف کتاب های مرتبط با این موضوع، تأثیر به سزایی در گسترش آشنایی ساکنان این مناطق با آموزه های تفسیری قرآن کریم بر جای نهادند.
دستاورد پژوهش نشان می دهد که شیعیان مهاجر ایرانی - با توجه به آشنایی ساکنان نواحی دکن با زبان فارسی و نیز حمایت حکام شیعه دکن از آنان - با تشکیل کلاس های تفسیری، موجبات آشنایی بیشتر ساکنان این نواحی با موضوعات مرتبط با قرآن کریم را فراهم آوردند. همچنین ایرانیان با تألیف کتب تفسیری و دسترسی ساکنان ناحیه دکن به این کتاب ها، به تقویت فهم موضوعات قرآنی توسط آنان کمک کردند.
واژ‌گان کلیدی: قرآن کریم، تفسیر، شیعیان مهاجر ایرانی، دولت های شیعه دکن.
.JPG "معرفی فصلنامه علمی «قرآن، فرهنگ و تمدن» - شماره سوم")
مقاله "راهبرد اساسی قرآن کریم در پیشگیری از جرم و انحراف و تشکیل جامعه سالم"
نویسنده: محمد قربانی مقدم(2)
چکیده:
از نظر قرآن کریم، دو نوع اختلاف و درگیری بین مردم وجود دارد که باعث شکل‌گیری رفتارهای مجرمانه و کج روانه می شود: نخست، اختلاف ماقبل مذهبی و به تعبیر رساتر، اختلاف در امور فرومایه مادی و دنیوی دیگر، اختلاف مابعد مذهبی، که در آن، افراد و جوامع، با انگیزه ها و ادعاهای مذهبی، به ارتکاب جرم و خشونت علیه یکدیگر دست می زنند. هر یک از این دو نوع اختلاف و بالتبع، هر یک از این دو نوع رفتارهای منحرفانه، مقابله و پیشگیری خاص خود را می‌طلبد.پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که: دیدگاه قرآن کریم برای مقابله با اختلافات، نزاع ها و درگیری ها و نیز گسترش توحید در جامعه چیست؟ همچنین راهبرد قرآن کریم در ایجاد جامعه سالم تا چه حد مؤثر بوده است؟
نتایج پژوهش حاکی از آن است که از نظر قرآن کریم، کامل ترین راه مقابله با اختلافات، نزاع ها و درگیری ها، گسترش توحید در جامعه است. راه‌حل توحید برای حل چالش های نوع اول عبارت است از: نظام حقوقی مبتنی بر دین، که هیچ روش دیگری نمی تواند جایگزین آن گردد؛ چنان که تمامی راه های رفته توسط بشر تاکنون بی نتیجه بوده است. روش توحیدی، برخلاف وضع قانون و پرورش روحیه اخلاقی، روشی است که نتیجه آن دائمی و ضمانت شده است و هیچ‌گاه اجازه تعدی و تجاوز به انسان نمی دهد.
اما اختلاف نوع دوم که از حسادت و بغی نشأت می گیرد، در حقیقت نوعی بیماری روحی است که با روش های مذکور در مواجهه با انحراف نوع اول قابل درمان نیست و به مثابه غده ای سرطانی است که به منظور جلوگیری از سرایت به سایر افراد، باید به صورت فیزیکی حذف گردد. در این مقاله، با استناد به انسان شناسی و جامعه شناسی قرآنی، که برآمده از نظرات فلسفی و تفسیری علامه طباطبایی است، به سؤالات فوق پاسخ داده می شود.
واژ‌گان کلیدی: قرآن، پیشگیری از جرم، جامعه، سلامت اجتماعی.
.JPG "معرفی فصلنامه علمی «قرآن، فرهنگ و تمدن» - شماره سوم")
مقاله "نقش وعده و وعیدهای الهی در شکل‌گیری آن و تمدن با تکیه بر آیات قرآن کریم"
نویسنده: حمید الهی دوست(3)
چکیده:
ایجاد و شکل‌گیری هر تمدنی بر پایه مؤلفه هایی استوار است که لازمه آن تمدن به شمار می رود. در دیدگاه اسلامی، دین مبین اسلام نه تنها یک دین به تمام معناست بلکه راهبرد آن برای تمامی اعصار و قرون است.امروزه که با گستره مدنیت و شهرنشینی و اندیشه های مختلف در ایجاد تمدن روبرو هستیم، از فحوای آیات قرآن میتوان دستورالعمل هایی را برای ایجاد تمدن و همچنین گسترش و جلوگیری از زوال آن به دست آورد. از جمله مؤلفه هایی که زیرساخت های لازم را جهت ایجاد تمدنی قرآنی - اسلامی مطابق با فطرت بشریت فراهم می کند، «وعده و وعیدهایی» است که خداوند مکرر در قرآن به آنها اشاره دارد و با استفاده از آن در صدد ترسیم مسیر زندگی سعادتمند انسانی است.
سؤال اصلی این پژوهش آن است که وعده و وعیدهای قرآنی چگونه در شکل‌گیری تمدن تأثیرگذار است و با استفاده از مطالعه میدانی و بررسی تطبیقی آیات، مؤلفه های قرآنی تأثیرگذار در ایجاد و گسترش تمدن اسلامی معرفی می شود.
واژ‌گان کلیدی: قرآن، اسلام، وعده و وعید، تمدن، تبشیر.
مقاله "ویژگی های انسان تمدن ساز از منظر قرآن کریم"
نویسندگان: سید محمد شفیعی دارابی(4)، زهره باقریان(5)
چکیده:
انسان به عنوان یکی از مهم ترین ارکان توسعه و تمدن در اسلام شناخته می شود. بر اساس آموزه های قرآنی، اساس تحولات و تغییرات اجتماعی هدفدار در جوامع بشری، شالوده روانی و درونی انسان است. از این رو، انسان را می توان عامل اصلی و تعیین کننده در پیدایش و سقوط تمدن ها به شمار آورد. خواست و اراده انسان ها مبنای همه تحولات فردی و اجتماعی است. محتوای درونی انسان واجد دو عنصر اصلی اندیشه و اراده است، که با درهم آمیختن آنها، اهداف انسان در جهان خارج تحقق می یابد؛ از این رو، هرگونه تغییر و تحولی در ساختارهای سیاسی و اجتماعی، تابع تغییر در اساس روانی و باطنی انسان است. اما خداوند گرایش های روحی متفاوتی را برای انسان در نظر می گیرد که هر یک از آنها در دو جهت کاملا متضاد باهم قرار دارند.بنابراین، پژوهش پیشرو این مسأله را به بحث می گذارد که: خداوند چه زمینه های باطنی و گرایش های روحی را برای انسان ترسیم می کند و هر یک از آنها چه تأثیری بر تمدن سازی می گذارد؟ همچنین نگرش دوگانه خداوند به انسان را چگونه می توان تفسیر کرد؟
هدف از این پژوهش بررسی دو دسته از آیات در مورد زمینه های باطنی انسان در قرآن است: نخست آیاتی که انسان را در مقام بنی آدم تکریم می کند و دوم آیاتی که انسان را به جهت پیروی نکردن از عقل همانند حیوانات و حتی گمراهتر معرفی می کند.
نتایج این پژوهش بازتاب چندگانگی باطن انسان ها نسبت به یکدیگر است. برخی آیات مربوط به فطرت و حقیقت جوهری روح انسان و آیاتی نیز مربوط به طبیعت و جوهر جسمانی وجود اوست. اگر انسان بر اساس فطرت روحی خویش حرکت کند، تمدن ساز می شود و در مسیر انبیاء الهی گام برمی دارد و زندگی خود را بر اساس خواسته های خداوند انتظام می بخشد؛ اما اگر برخلاف آن و در راستای جوهر جسمانی خویش حرکت کند، از مسیر الهی دور می شود و به جهت استفاده نکردن از عقل، موجب سقوط انسانیت و انحطاط مدنیت می گردد.
واژ‌گان کلیدی: انسان، قرآن، سقوط و تعالی تمدنها، فطرت، جوهر انسان.
مقاله "واکاوی نقش آثار تفسیری قرآنی در فرهنگ و تمدن اسلامی (مطالعه موردی مفسران اواخر عصر صفوی مدفون در تخت فولاد اصفهان)"
نویسنده: سید احمد عقیلی(6)
چکیده:
با وجود جایگاه بلندمرتبه قرآن در بین مسلمانان، به عنوان منبع الهام بخش و زمینه ساز شکل‌گیری تمدن اسلامی از یک جهت و وجود قبرستان تخت فولاد اصفهان به عنوان دومین قبرستان بزرگ جهان تشیع (وادی السلام ثانی) از جهت دیگر، متأسفانه تاکنون تحقیقات بایسته در خصوص آثار تفسیری اندیشمندان آرمیده در این مکان مقدس صورت نگرفته است.مقاله حاضر بر مبنای این دغدغه و به شیوه توصیفی- تحلیلی، با کنکاش در فهرست های کتابخانه ای و با هدف بررسی و بازنمایی برخی از آثار قرآنی و تفاسیر مهجور بزرگان مدفون در تخت فولاد در محدوده زمانی اواخر عصر صفوی، تلاش دارد بخشی از این کمبود را جبران کند.
از نتایج این پژوهش چنین به دست می آید که آثار بسیاری در زمینه تفسیر قرآن از این دانشمندان در کتابخانه ها و مراکز علمی به صورت نسخه ای یا خطی موجود است که هنوز به صورت علمی منتشر نشده و چه بسا با انجام این مهم، گامی اساسی در خدمت به تاریخ تفسیر قرآن برداشته شود و زمینه های آشنایی با دیدگاه های تفسیری دانشمندان این دوره نیز فراهم گردد؛ همچنین، چهره های شاخص قرآنی اصفهان که در تخت فولاد آرمیده اند، بیش از پیش معرفی گردند.
واژ‌گان کلیدی: تخت فولاد، قرآن کریم، مفسران، صفویه، فرهنگ و تمدن.
.JPG "معرفی فصلنامه علمی «قرآن، فرهنگ و تمدن» - شماره سوم")
مقاله "خوانش قرآنی ملاصدرا در پاسخ به انحرافات فکری و فرهنگی عارف نمایان عصر (با تأکید بر کتاب کسر أصنام الجاهلیة)"
نویسندگان: زهرا آبیار(7)، شهلا آبیار(8)
چکیده:
قرآن و سنت یکی از ارکان اساسی حکمت متعالیه است؛ به نحوی که فلسفه ملاصدرا را در بالاترین سطح تطابق با دین و به‌کارگیری متون مقدس دینی در لابه لای مباحث فلسفی و حکمی قرار داده است. حضور پررنگ و حداکثری آیات و روایات در آثار ملاصدرا، نشان دهنده وجود الگوی خاص روش شناختی است، که در میان گذشتگان سابقه ای ندارد و وی در تمام مباحث خود از آن استفاده کرده است. او با استفاده از این روش، به توصیف، تبیین و نقد معضلات زمانه، چون رد افکار و انحرافات فکری صوفیان پرداخته است.نظر به اهمیت این مسأله، در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی، خوانش قرآنی ملاصدرا در کتاب کسر أصنام الجاهلیة واکاوی می شود. وی با دقت و امانت، نسبت به شناساندن بت های جهل و نادانی زمان و جامعه خود همت می گمارد و تأکید می کند که تا این عقاید خرافی و نادرست، که نشانه های جهل و مکر و فریب است، شکسته و از دل ها پاک نشود، حقیقت دین و عرفان راستین آشکار نمی شود. بر این اساس، او صوفیان را گرفتار انحرافاتی چون: واماندگی در رذایل اخلاقی و بی اعتنایی به تهذیب نفس، علم‌گریزی، باطن‌گرایی، تقلیل و فروکاهی شریعت‌مداری، گزاف‌گویی های مبالغه آمیز و تهی‌وارگی اصطلاحات و معانی عرفانی می دید.
واژ‌گان کلیدی: خوانش قرآنی، ملاصدرا، انحرافات فکری، عارف نمایان، عصر صفوی.
سخن پایانی:
در پایان با تشکر از مدیر مسئول محترم فصلنامه علمی «قرآن، فرهنگ و تمدن»، که با موافقت ایشان، علاوه بر نسخه کامل پی دی اف که در اختیار سایت راسخون قرار داده شد و ما در این مطلب، لینک‌های دانلود مربوطه را ارایه نمودیم، نسخه ورد مقالات نیز در آینده نزدیک در سایت ارایه خواهد شد تا کاربران فضای مجازی و پژوهشگران علوم و معارف قرآنی از آن استفاده نمایند و امید است این دغدغه ارزشمند جهت بازنشر حداکثری معارف ناب اسلامی، الگویی برای سایر دست‌اندرکاران نشریات فرهنگی، علمی و پژوهشی باشد تا افراد بیشتری از ثمرات علمی آن بهره‌مند گردند.
پی‌نوشت‌ها:
1. دکتری تاریخ اسلام
2. مدیر گروه فقه و اصول جامعة المصطفی العالمیه
3. مدیر گروه قرآن جامعة المصطفى العالمیه واحد اصفهان
4. استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی قم
5. دکتری تاریخ اسلام
6. دانشیار و عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه سیستان و بلوچستان
7. مدرس دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
8. دبیر آموزش و پرورش اصفهان
