شناسنامه تفسیر
نام معروف: تفسیر متولى الشعراوى یا خواطر الشعراوی حول القرآن الکریممؤلف: شیخ محمد متولى شعراوى
تولد: آوریل ۱۹۱۱ م
وفات: ۱۹۹۸م
مذهب: سنی شافعی
زبان: عربی
تعداد مجلدات موجود: ۲۹ جلد
مشخصات نشر: قاهره، اخبار الیوم، اداره کتب و مکاتب، ۱۴۱۱ق و مجله اللواء الاسلامی، از سال ۱۹۸۶-۱۹۸۹ شماره ۲۵۱-۳۳۲. گردآوری و تنظیم احادیث از دکتر احمد عمر هاشم.
معرفی مفسر و تفسیر
شیخ محمد متولی الشعراوی، از دانشمندان و متفکران و مصلحان مصری معاصر است که آوازه وی در کشورهای اسلامی پیچیده و کتاب ها و سخنرانی های وی در میان مردم اهل مطالعه، مشهور گشته و برخی به زبان های مختلف و از آن جمله به فارسی برگردانده شده است. وی در ۱۵ آوریل ۱۹۱۱ میلادی در قریه دقادوس مرکز میت غمر استان دقهلیة مصر به دنیا آمد، و در سن یازده سالگی حافظ قرآن شد در حالی که در سال ۱۹۲۲م به معهد زقازیق ابتدایی از هری ثبت نام کرد، و نبوغ او از همان کودکی با حفظ آیات و اشعار و سخنان بلیغ و حکیمانه آشکار گردید.نقطه عطف تاریخی زندگی شعراوی هنگام ورود او به الازهر بود، و تحصیلات خود را با موفقیت در دانشگاه الازهر در سال ۱۹۴۰م گذراند. و در سال ۱۹۴۳م اجازه تدریس یافت و آنگاه به معهد دینی طنطا و بعد به زقازیق و اسکندریه منتقل شد، و پس از مدتی به کشور سعودی رفت تا در آنجا به تدریس شریعت در دانشگاه (جامعة) أم القرى بپردازد. در سال ۱۹۶۳م اختلاف جمال عبدالناصر و ملک سعود باعث شد که دیگر نتواند به آنجا برود و در قاهره مدیر دفتر شیخ ازهر بماند. آن گاه به الجزائر مسافرت کرد و مدت هفت سال در آنجا بماند و دوباره مدیر اوقاف منطقه غربی شد و مدتی هم وکیل و در سال ۱۹۷۶م وزارة اوقاف وشئون الأزهر شد و در ۱۹۹۸م دار فانی را وداع گفت.
وی از عالمان دینی بود که به نشر و ترویج معارف در متن جامعه اهتمام بسیاری داشت. او هرچند مدتی وزیر اوقاف مصری بود، اما هیچ گاه نشر و ترویج قرآن را در محافل عمومی کنار نگذاشت. شعراوی با بحث های متفاوت و متنوع اسلامی در زمینه مباحث تربیتی، فقهی و قرآنی، مخاطبین خود را دعوت به معنویات و اصلاح اجتماعی نموده و تأثیر به سزایی در محیط های مختلف اسلامی داشته است. تفسیر وی، محصول مجموعه مقالات او در مجله اللواء الاسلامی و اخبار الیوم است که به طور مستقل و به صورت جزوه منتشر شده است. البته گزیده مجموعه مباحث تفسیری وی در سه جلد به چاپ رسیده است. افزون بر آن، بحث اعجاز قرآن، و جایگاه هدایتی قرآن زیر عنوان: «قرآن الکریم معجزة و منهج» نیز جداگانه منتشر شده است.
حرکت تفسیری رسمی او از تلوزیون شروع شد و بعد به صورت روزانه به صفحات روزنامه کشید. او سرآغاز تفسیر را با مقدمه ای درباره تفسیر نوشت و بعد سوره فاتحه در نهایت سوره ممتحنه و اوایل سوره صف بدون آنکه بتواند همه قرآن را تفسیر کند. که البته نوارهای صوتی او در تفسیر قرآن الکریم بر جزء عم (جزء ۳۰) موجود است. در هر صورت، آنچه از این تفسیر به دست رسیده، ناتمام پیش رفته است. وی، نام کتاب خود را تفسیر نگذاشته، بلکه با تعبیر «برداشت های شعراوی از قرآن» مانند پرتویی از قرآن طالقانی با آگاهی متواضعانه نوشته است. آنچه که جنبه های تربیتی و اصلاحی و ارائه پیام قرآن برخوردار بوده، عرضه کرده است. نگرانی وی از تعبیر تفسیر، بدان جهت بوده است که مبادا این تعبیر شائبه انتساب به قرآن را داشته باشد، در صورتی که ممکن است خطا باشد و نمی بایست برداشت خود را به قرآن نسبت داد. تفسیر شعراوی از دو جهت قابل توجه و ستایش است:
1- این تفسیر جایگاهی است برای طرح مباحث اسلامی و دفاع از دین و معنویات و اصلاح اجتماعی که در جای جای تفسیر این هدف دیده می شود و شعراوی تلاش میکند این مباحث را مطرح کند و نیاز به دین، به ویژه اسلام را برای خواننده خود به اثبات برساند.
۲- عصر گرایی و طرح مباحث مورد ابتلای جامعه اسلامی، مانند: مشکل اختلاف در جوامع اسلامی، استبداد حکومت های جائر، وابستگی به اجانب، قضیه اسف انگیز اشغال فلسطین و خطرات بزرگی که جهان اسلام را تهدید می کند، مانند: فرهنگ لاابالی گری غرب در محیط اسلامی، رواج فساد و فحشا، طرح شبهات مستشرقین نسبت به اسلام.
این تفسیر، به مباحث ادبی و لغوی همانند کتاب های رایج تفسیری نمی پردازد، بلکه طرح مباحث ادبی و لغوی او بسیار محدود و در پرتو ارائه بحث های توضیحی قرآن است که بحث جنبه تحلیلی می دهد. آنچه برای او مهم است، نتیجه گیری از بحث های تفسیری است که خواننده خود را نسبت به دستورات قرآن اقناع کند و او را به معنویات و مسائل اعتقادی و اخلاقی سوق دهد. در همین راستاست که به تفسیر علمی در شکل محدود و قابل دفاعش می پردازد و اعجاز قرآن و جایگاه رفیع او را به اثبات می رساند.
منبع:
شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 281-279
