شناسنامه تفسیر
نام معروف: تفسیر القرآن الکریم (غایة البیان فی تفسیر القرآن)مؤلفین: محمود محمد حمزه، حسن علوان، محمد احمد برانق
مذهب: سنی شافعی
زبان: عربی
تاریخ تألیف: ۱۳۷۲ ق
تعداد مجلدات: ۳۰ جزء در ۶ مجلد
مشخصات نشر: قاهره، دار المعارف، چاپ اول، ۱۹۸۲م، قطع وزیری. چاپ دیگر، قطر، ادارة احیاء التراث الاسلامی، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
معرفی مفسر و تفسیر
در شرح حال این مفسران که از فرهنگیان مصر بوده اند، نوشته ای به دست نیامد. از محمد احمد برانق کتاب دیگری در قصص قرآن نشر یافته که در فارسی آقای کاظم پورجوادی آن را ترجمه کرده و (نگاه ۱۳۶۶) نشر یافته و درباره مؤلفان دیگر تفسیر، کتابی و شرح حالی به دست نیامده است.تفسیری است از سه نفر کارشناس آموزشی و متخصص مسائل جوانان در وزارت آموزش و پرورش کشور مصر که با حسن تعهد و مسئولیت شناسی برای نسل جدید آن دوره و با هدف ارائه تفسیری ساده و گزیده برای جوانان و نوجوانان به نگارش این تفسیر روی آورده و شیوه طرح به گونه ای است که سادگی و روانی و خوانایی در آن مشهود است. این تفسیر با حسن استقبال عامه مردم مواجه شده و تا آنجا که نویسنده خبر دارد در فاصله ای بسیار کوتاه، در کشور مصر، به چاپ دهم هم رسیده است.
حقیقت آن است که کار عصری کردن تفسیر در میان گروهی از پژوهشگران قرآنی معاصر، در طبقه بندی خوانندگان و تخصصی کردن تفسیر نویسی، و رعایت طبقات مختلف استفاده کنندگان شکل گرفته است. به این معنا که تحولات اجتماعی و دگرگونی های فرهنگی، ایجاب کرده است که معلومات و نیاز گروهی از خوانندگان مورد توجه قرار گیرد و با توجه به تخصص و آشنایی با زبان مخاطبان، به تفسیر نویسی روی آورده شود.
تفسیر قرآن کریم، دارای چنین ویژگی است. به این معنا که مفسرین این کتاب، با جهت گیری آموزشی یکایک واژه های مشکل را با زبانی ساده معنا کرده اند؛ جملات دشوار را توضیح داده اند و در آن جا که ابهامی اعتقادی، تاریخی و احیانا فقهی بوده است، تبیین کرده اند. البته اهداف تربیتی و هدایتی برای محصلان و دانش آموزان مخاطب، نادیده گرفته نشده است. بر این اساس، می توان گفت این تفسیر، در نوع خود، آموزشی - تربیتی است.
مؤلفین، برای آنکه بتوانند در اهداف تفسیری خود موفق باشند، از ارائه فضای کلی نزول آیه و سوره، غافل نشده و به مناسبت، سبب نزول آیه و جو نزول قرآن را در جای جای آیات شرح داده اند.
حسن دیگری که این تفسیر دارد، جداکردن بخش توضیح لغات مشکل از بحث های تفسیری است. این لغات را در جدولی در آغاز آورده اند، آنگاه به بحث های تفسیری پرداخته اند.
تفسیر القرآن الکریم، از تفاسیر مختصر به حساب می آید و پیچیدگی های تفاسیر پیشین و برخی تفاسیر معاصر را ندارد. از آنجا که مخاطبانش اقوال، محصلین بوده اند، از ارائه اطلاعات همچون ذکر منابع و نام صاحبان اقوال، خودداری کرده، همچنین از آوردن استدلال های کلامی و نقل احادیث پرهیز کرده اند، اما در برابر گاه به روایت مناسب با آیه استدلال کرده اند.
از نکات جالب این تفسیر گرایش های هدایتی و تربیتی آن است. آنچه این نوشته را خواندنی و دلپذیر ساخته، نثر ساده، فشرده گویی، تفکیک میان توضیح واژه ها و ارائه پیام و مقصود قرآن است. جای چنین تفاسیری در زبان فارسی در سطح جوانان و نوجوانان خالی است. البته به زبان عربی باز هم تفاسیری برای این قشر تألیف یافته، از آن جمله تفسیر الوجیز» على محمد دخیل که در این جهت جدیدتر و پیشرفته تر است.
لازم به یادآوری است که این تفسیر در کشور قطر با عنوان «غایة البیان فی تفسیر القرآن» به چاپ رسیده است.
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 447-445
