شناسنامه تفسیر
نام معروف: تیسیر التفسیر للقرآن الکریممؤلف: محمد بن یوسف أطفیش
تولد: ۱۲۳۶ ق
وفات: ۱۳۳۲ق
مذهب: اباضیه
زبان: عربی
تعداد مجلدات: ۱۵ جلد
مشخصات نشر: چاپ اول، قاهره، مکتبة عیسی بابی حلبی و شرکاء، سال ۱۹۸۲م، قطع وزیری. چاپ دوم: سلطنت عمان، وزارت تراث القومی و الثقافی، ۱۴۰۷ق، قطع وزیری با حروف چینی جدید.
معرفی مفسر و تفسیر
محمد بن یوسف أطفیش، از دانشمندان به نام و محترم قرن سیزدهم و چهاردهم و از اکابر علمای مذهب أباضیه است.(1) وی اهل بنی یسقن از وادی میزاب کشور الجزائر و دارای تألیفات بسیار در زمینه فقه، کلام و تفسیر است. وی دارای دو تفسیر است: یکی هیمیان الزادالی دار المعاد و یکی تیسیر التفسیر.تفسیر نخستین وی بسیار مفصل و محصول آغاز جوانی و دوران نشاط تحصیل اوست. اما این تفسیر، نتیجه اواخر عمر پر فعالیت مؤلف است. در حقیقت، این تفسیر گزیده و تهذیب تفسیر هیمیان الزاد و حاصل دوران کمال و پختگی و اصلاح شیوه های پیشین مفسر است. به همین دلیل، مسائلی که در تفسیر نخست وی مطرح است، در این تفسیر کمتر یافت می گردد. ظاهرة تفسیر سومی به نام «داعی العمل الیوم العمل» به مؤلف نسبت داده شده است،(2) که به دست ما نرسیده و از چگونگی تفسیر و شیوه آن اطلاعی نداریم.
آنچه در توصیف کلی می توان ذکر کرد این است که این تفسیر، نمایانگر گرایش ها و عقاید مذهب اباضیه است. اباضیه که یکی از فرقه های انشعابی خوارج و منسوب به عبدالله بن أباض (م ۸۴ ق) است، از گروه های فرعی آنان انشعاب یافته و به شدت از وابستگی فکری و اندیشه ای با این گروه پرهیز دارد. آنان در زمینه عقاید، عقلگرا و هم مبنا با اندیشه های عدلیه (شیعه و معتزله) و در فقه نزدیک به فقه حنفی هستند.
پیروان این مدرسه فکری، هم اکنون بیشتر در کشورهای عمان، الجزایر، تونس و مناطقی از آفریقای شمالی مانند زنگبار و جزیره جریه ساکن هستند. در قرن اخیر، بر اثر مساعدت های فرهنگی و سیاسی دولت عمان از تحرک بیشتری در انتشار کتاب و نوشته و تبلیغات عمومی برای معرفی مذهب برخوردار شده اند. این تفسیر، همانند دیگر تفاسیر شیعه و سنی روش معمولی را طی کرده و در شیوه ورود و خروج در تفسیر، روش تفسیری بهره گیری از مأثورات، استناد به ادبیات، لغت و شعر کم و بیش همان شیوه ها را به کار گرفته است. مثلا در شروع تفسیر، فضیلت سوره و احکام آن را ذکر می کند و سپس قطعه ای از آیه را می آورد و آنگاه به طور موجز با ذکر معانی و وجوه تفسیری و مسائل تحوی به تفسیر می پردازد. این تفسیر چون موجز است، کمتر به نقل و مناقشه آراء مفسرین می پردازد. گرچه در مواردی نیز برای تأیید نکته ای، یا برای تبیین احتمالات مختلف در معنای آیه، از اقوال علمای اسلام سود می جوید. همچنین این روش در اعراب آیات و تأیید آراء و عقاید نیز انجام می گیرد.
در زمینه مسائل فقهی، در سراسر تفسیر، به آیات الأحکام، عنایت ویژه ای دارد و در این زمینه، برای تبیین نظریات فقه اباضیه تلاش میکند.
پی‌نوشت‌ها:
1. برای شناخت مذهب اباضیه، همچنین خصوصیات اندیشه کلامی و سیاسی آنان به مجله بینات شماره ۷، پاییز ۱۳۷۴، مقاله نگاهی به تفاسیر اباضیه از نگارنده، ص ۱۴۰ مراجعه کنید. نیز به کتاب عدون جهلان الفکر السیاسی عند الاباضیة من خلال آراء الشیخ محمد یوسف اطفیش / عمان، مکتبة الضامری، مراجعه شود.
2. خلیلی، احمد بن حمد، جواهر التفسیر، ج ۱، ص ۳۷.
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 589-587
