شناسنامه تفسیر
نام معروف: الجدید فی تفسیر القرآن المجیدمؤلف: شیخ محمد حبیب الله سبزواری نجفی
تولد: ۱۳۱۸ق
وفات: ۱۴۰۹ ق
مذهب: شیعه
زبان: عربی
تعداد مجلدات: ۷ جلد
مشخصات نشر: بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، قطع وزیری، چاپ اول، ۱۴۰۲ق.
معرفی مفسر و تفسیر
شیخ محمد بن حبیب الله عزیزی، مشهور به سبزواری نجفی، از علمای معاصری است که در منطقه فریومد سبزوار به دنیا آمد. تحصیلات خود را در مشهد رضوی آغاز کرد، سپس به نجف اشرف مهاجرت نمود و در خدمت بزرگانی چون: حاج آقا حسین قمی طباطبایی، میرزای نائینی و سید عبدالهادی شیرازی تلمذ کرد. در سال ۱۳۸۰ ق به قم هجرت نمود و تا پایان عمر در همین شهر زندگی کرد. از ایشان همین تفسیر و کتاب دیگری که مختصر تفسیر الجدید است، باقی مانده است.این تفسیر، بیشتر به جنبه تحلیلی و توضیحی قرآن می پردازد و در جوانب فهم آیات تلاش دارد که البته در مواردی، جهت توضیح بیشتر، از روایات اهل بیت (علیهم السلام) و در اندک مواردی از منابع اهل سنت استفاده میکند.
به همین دلیل روش مفسر، توضیح جمله ها و کل کلام و پیام آیه است، نه مفردات، اعراب یا لغت؛ مگر در جایی که از لغات مشکل و غریب قرآن باشد. در آن صورت، به چند و چون معنای لغت می پردازد و در حدی که از روش موجز گونه خارج نشود، توضیح میدهد.
بنابراین از تأویلات و مطرح کردن بطون گوناگون، پرهیز نموده است. مخاطب این تفسیر کسانی هستند که آگاهی کافی به زبان عربی داشته و طالب فهم بیشتر آیات قرآنی مناسب با فرهنگ شیعی هستند و برای متوسطین از مردم قابل استفاده خواهد بود. قلم مفسر، در این وجیزه شیوا و بدون تعقید است و بیان آنها برای مخاطب سهل و آسان است. مفسر سعی نموده مباحث خود را در محدوده ظاهر الفاظ و معانی حقیقی و مجازی آن مطرح نماید.
این تفسیر، مقدمه ای در شرح مباحث نظری تفسیر یا علوم قرآن، حتی روش تفسیر و انگیزه نگارش در بر ندارد و تنها به خطبه آغازین، بسنده نموده است. سبک بیان مباحث به این شکل است که در آغاز، چند آیه ای را ذکر می کند، آن گاه در فضیلت سوره و آیه و ثواب قرائت آنها مسائلی از مکی و مدنی بودن سوره و آیه توضیح می دهد، سپس به صورت تحلیلی، آیه را توضیح می دهد.
در مواردی، برای توضیح بیشتر با تأکید بر معنایی خاص، به روایات اهل بیت (علیهم السلام) اشاره میکند. در مجموع، تفسیر الجدید، تفسیر است فشرده، مفید و مختصر، با نثری روان و قابل استفاده و مناسب با سطوح عموم.
روش تفسیر در هر سوره، با بیان کلیاتی آغاز می گردد. سپس به تفسیر آیه به آیه به شکل مختصر می پردازد. با وجود اختصار، توجه خود را به بحث های لغوی و ادبی نشان می دهد و در بیان معانی برخی لغات از آیات دیگر نیز به عنوان تأیید و استشهاد کمک می گیرد. مانند معنای هدایت در صفحه ۶. نقل روایات را نه به تفصیل و کثرت، بلکه به شکل کم و خلاصه در اینجا حفظ نموده تا رنگ روایی بودن منش تفسیری وی، پابرجا بماند.
از شیوه تفسیر قرآن به قرآن نیز بهره گرفته، در تفسیر آیات گاه به آیات دیگر استناد می نماید، مانند آیه ۵۸ سوره بقره. در دو بخش اخیر، جنبه عمومی نداشته است. داستان ها و قصص قرآنی را در حد آیات مطرح نموده و مختصر توضیح اضافی را در آنها دارد، مانند آیه ۶۷ سوره بقره ص ۱۶، داستان بقره. شأن نزول آیات را به میزان کم، مطرح می نماید و از آن در توضیح آنها کمک می گیرد. دیدگاه شیعی خود را به طور ملایم و بدون ایجاد حساسیت و یا توهین به مخالفین، در آیات فقهی مانند وضو و خمس و آیات ولائی مانند آیه مباهله، آیه اکمال، آیه برائت و...، نشان میدهد.
سبزواری، منابع تفسیری خود را یاد نمیکند و تلاش دارد با عبارات مختصر و ساده ، مطالب قرآن را توضیح دهد و خواننده عرب زبان را به نکات اصلی و مهم آیه راهنمایی کند. با این همه، برخی بحث های موضوعی، پیرامون آیه یا به مناسبت آیه مطرح شده است. در مواردی نیز به مسائل اعتقادی، اخلاقی و فقهی پرداخته است؛ گرچه در زمینه مسائل فقهی طبق شیوه بیشتر مفسران، دراز آهنگی، را پیش نگرفته است.
البته مفسر دارای اثر دیگر تفسیری است به نام ارشاد الاذهان که این نیز به زبان عربی و در صدد تفسیر تمامی قرآن به شیوه اختصار و ایجاز در یک مجلد بزرگ (قطع رحلی) است. این تفسیر به مثابه خلاصه تفسیر «الجدید» مصنف است. تفاوت این اثر با الجدید، فقط در تلخیص برخی مطالب است؛ از جهت روش و شیوه ورود و خروج به بحث ها تفاوت چندانی ندارد. تلخیص های انجام گرفته در مواردی از قبیل: خلاصه کردن احادیث، حذف توضیحات، حذف دسته آیات ابتدای هر بحث، حذف برخی وجوه و احتمالات، است. و در واقع این تفسیر با کنار هم گذاشتن عباراتی از الجدید، پدید آمده است. البته طرح نشر آن به صورت وسط بودن مصحف و تعبیه تفسیر همان آیات در اطراف آن، از طرف ناشر (که فرزند مفسر میباشد) ارائه شده است.
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 617-615
