شناسنامه تفسیر
| نام معروف | مفتاح السعادة الجامع للمهم من مسائل الاعتقاد والمعاملات والعبادة |
| مؤلف | علی بن محمد العجری |
| ولادت | ۱۳۲۰ق |
| وفات | ۱۴۰۷ق |
| مذهبه | شیعی زیدی |
| زبان | عربی |
| تعداد مجلدات | ۶ جلد |
| مشخصات چاپ | صنعاء، مؤسسة الامام زید بن على الثقافیة، طبع اول، ۱۴۲۴ق/۲۰۰۳م. تحقیق عبدالله بن حمود العزى |
معرفی مفسر و تفسیر
سید علی بن محمد بن یحیى بن احمد بن حسین، ملقب به العجرى، از اولاد امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب، و از دانشمندان معاصر زیدی کشور یمن است که از خانواده ای سرشناس در هجرة فلله (مرکز منطقه مجزجماعة) در سال ۱۳۲۰ق تولد یافت، در سن هشت سالگی بود که پدرش فوت کرد. عمویش سید علامه عبدالله بن یحیى العجری کفالت وی را به عهده گرفت و در تربیت و تحصیل وی تلاش فراوان کرد. از اساتید وی سید علامة على بن قاسم شروید و علامة عبدالله بن قاسم حوریة و سید علامة عدلان و عبدالله الشاذلی است. از آثار تألیفی وی مفتاح السعادة، المقاصد الصالحة فی الفتاوى الواضحة، مختصر فی ذکر رجال الزیدیة. الانظار السدیدة فی فوائد المفیدة. السلسلة الذهبیة فی الآداب الدینیة. و غیر این آثار در فقه و حدیث و ادعیه است.این تفسیر یکی از تفاسیر جدید زیدیه است که مؤلف آن با نگاه عصری به مسائل و مباحث قرآنی پرداخته و جمع میان مسلک پیشینیان و معاصران از طبقه خود را کرده و این روش را برگزیده که مباحث بیانی، ادبی، کلامی و تاریخی را در تفسیر با روش تحلیلی تربیتی مناسب با عصر گرد آورده است. از گذشته ها بعد اثری تفسیر را دارای اهمیت دیده است؛ زیرا آنان به نقل روایات و اقوال ائمه زیدیه و سنت تفسیری موجود در تراث زیدیه، مانند اقوال زید بن علی و دیگر آثار پنجگانه تفسیر زیدیه در مصابیح الانوار توجه میکردند و از طرفی وی به مباحث موضوعی و اجتماعی و مسادل عینی و عملی روز توجه پیدا میکند. در این مرحله از تکامل دانش تفسیری زیدیه که نقطه عطفی در تاریخ این نحله مذهبی محسوب می شود و هویت دینی خود را از گذشته بیشتر حراست میکنند و به تحقیق تراث و اجتهاد در نصوص می پردازند و روش گزارش و آسان گیری آرام آرام کاهش پیدا می کند، از این رو به نقد و بررسی روایات احادیث میپردازند و در مواردی روایات ضعیف را که در گذشته بیشتر تساهل می شد، نقد می شود و اجتهاد مقام بالاتری پیدا میکند.
مؤلف در آغاز تفسیر مقدمه ای موجز مشتمل بر مباحث تمهیدی، همچون فضائل قرآن، قواعد تفسیر و ضرورت توجه به ابعاد عملی این کتاب و بیان منابع حدیثی زیدیه بیان می کند، آن گاه بایسته های علمی و نیازهای فهم و کشف و شیوه تعامل با نص با کاوش های اجتهادی و مرتبت عقل را شرح می دهد و سپس به تفسیر سوره حمد بر اساس ترتیب مصحف پیش می رود.
این تفسیر در مقایسه با تفسیرهای دیگر زیدیه، یکی از تفاسیر مفصل و تحلیلی و بیان موضوعی است. کافی است که یکبار به فهرست مطالب توجه شود، که چگونه در قالب موضوعات بخشی از معارف قرآن را به صورت مستقل و به شیوه نقد و بررسی آرای مختلف مطرح کرده است.
اما در بخش اعتقادی از آن جا که زیدیه از عدلیه به حساب می آیند و جبهه شیعه، معتزله و زیدیه بر تکیه بر برهان و عقل و تثبیت اراده و خلق افعال و قول به حسن و قبح ذاتی و پرهیز از تشبیه در صفات خدا است، این مسائل جایگاه خودش را در تفسیر نشان داده است. از نکات جالب توجه موضع شبهه شناسی ها و نگاه عصری به دسته ای از مباحث و تفسیر آیات است و در این شیوه یا به گونه ای طرح میکند که اشکال برطرف شود و یا در قالب شبهه و پاسخ به ویژه در مسائل فقهی و نزاع های مطرح میان امامیه و اهل سنت و مذهب حنفیه به بررسی آنها می پردازد.
روش عجری در تفسیر، پس از بیان نام سوره و بیان مدنی و مگی شرح و بیان لفظی کلمات و جمله ها و ذکر موضوع مرتبط به آیات و تقسیم آنها، و ذکر مسائل ادبی از صرف نحو و لغت و شرح آیات و توضیح و استنباط من مدلول کلام خصوصا از جنبه کلامی و تقویت آرای اعتقادی و نقل کلام موافق و مخالف است.
از نظر ترتیب بندی در آغاز بحث و بررسی اقوال به سراغ روایات اهل بیت (علیهم السلام) می رود و آنگاه به بیان مسائل خلافی در تفسیر می رود. در استفاده از منابع حجم اصلی را تفاسیر و منابع زیدیه تشکیل می دهد، هرچند از تفاسیری مانند کشاف زمخشری، و مفاتیح رازی و دیگر منابع هم می رود.
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 923-921
