ادب در دعا با نگاهی به دعای حضرت عیسی (ع)

قال الله تبارک و تعالى: «اَللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنزِلْ عَلَیْنَا مَائِدَةً مِّنَ السَّمَاءِ تَکُونُ لَنَا عِیدًا لِّأَوَّلِنَا وَ آخِرِنَا وَ آیَةً مِّنکَ وَارْزُقْنَا وَ أَنتَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ؛ خداوندا! پروردگارا! از آسمان مائده‌ای برای ما بفرست تا برای اول و آخر ما عیدی باشد و نشانه‌ای از تو و به ما روزی بده که تو بهترین روزی‌دهندگانی.»

حضرت عیسی (ع) در قرآن و روایات

حضرت عیسی (ع) چهارمین پیامبر اولوالعزم الهی است که نام او 25 بار در قرآن با واژه عیسی و 11 بار با واژه مسیح آمده است. مرحوم علامه طباطبایی (ره) با عنوان «منزلة عیسی عندالله» به ذکر 22 ویژگی آن حضرت در قرآن پرداخته است. ایشان می‌نویسد: حضرت عیسی (ع)، عبدالله، نبی، رسول، صاحب شرع و کتاب، کلمة الله، روح خدا، امام، شاهد اعمال، مبشر به رسول خدا (ص)، وجیه در دنیا و آخرت، مقرب، برگزیده، صالح، مبارک، زکی، آیه و نشانه رحمت الهی، نیکی به مادر، معلم، کتاب و حکمت است.

مراحل داستان حضرت عیسی (ع) در قرآن

1. مرحله تولد و نبوت

تولد او یک استثنا در تاریخ بشر است. او بدون پدر به اذن خدا از حضرت مریم (س) به دنیا آمد؛ اتفاقی که تنها برای حضرت آدم (ع) اتفاق افتاده بود. «إِذْ قَالَتِ الْمَلَائِکَةُ یَا مَرْیَمُ إِنَّ اللَّهَ یُبَشِّرُکِ بِکَلِمَةٍ مِّنْهُ اسْمُهُ الْمَسِیحُ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ وَجِیهًا فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ؛ هنگامی را که فرشتگان گفتند ای مریم! خداوند تو را به کلمه‌ای از سوی خود که نامش عیسی بن مریم است مژده می‌دهد که در دنیا و آخرت دارای مقبولیت و آبرومندی است و از مقربان است.»

2. مرحله دعوت و رسالت

قرآن کریم زمان آن را ذکر نکرده اما بر حسب روایات در 30 سالگی بود. خداوند به او حکمت و تورات و انجیل آموخت؛ «وَ إِذْ عَلَّمْتُکَ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالْإِنجِیلَ» او دارای معجزات ویژه‌ای بود که احیاء اموات، شفای بیماران، خبر از غذا و ذخایر غذایی مردم برخی از آنها بود. مع‌الاسف افراد کمی به او ایمان آوردند؛ با او مکر کردند و معجزات او را سحر خواندند؛ «فَلَمَّا جَاءَهُم بِالْبَیِّنَاتِ قَالُوا هَذَا سِحْرٌ مُّبِینٌ»

3. مرحله انتخاب حواریون

او به قومش گفت: «مَنْ أَنصَارِی إِلَى اللَّهِ قَالَ الْحَوَارِیُّونَ نَحْنُ أَنصَارُ اللَّهِ؛ چه کسانی یاران من به سوی خدا هستند؟ حواریون گفتند ما یاران خداییم.»

هنگامی‌که مردم به او ایمان نیاوردند و به او پشت کردند، تنها گروه محدودی دور او را گرفتند؛ آنها افراد پاکی بودند که تسلیم حضرت عیسی (ع) شدند. حضرت عیسی (ع) با انتخاب حواریون، صف دوستان خالص خود را از دشمنان و منحرفان جدا کرد.

حواری از ماده حور به معنی شستن و سفید کردن است؛ چون قلبی پاک و روحی باصفا داشتند آنها را حواری می‌گفتند. اسامی آنان در انجیل آمده است. آنها همه جا همراه حضرت عیسی (ع) می‌رفتند، هرگاه گرسنه می‌شدند به او چیزی می‌دادند، آن حضرت دست بر زمین می‌زد دو گرده نان برای هر نفر بیرون می‌کرد و هرگاه تشنه می‌شدند دست بر زمین می‌زد آب می‌جوشید. به او گفتند: ای روح خدا! برترین ما کیست؟ حضرت پاسخ داد: «أَفْضَلُ مِنْکُمْ مَنْ یَعْمَلُ بِیَدِهِ وَ یَأْکُلُ مِنْ کَسْبِهِ؛ برترین شما کسی است که خود کار کند و از درآمد خود بخورد.»

4. مرحله قتل و اختلاف

منحرفان از قومش تصمیم گرفتند او را به دار بکشند. قرآن کریم می‌فرماید: مسیح نه کشته شد و نه به دار آویخته شد بلکه امر بر آنان مشتبه شد و پنداشتند او را به دار زده‌اند.

در جای دیگر می‌فرماید: «إِذْ قَالَ اللَّهُ یَا عِیسَى إِنِّی مُتَوَفِّیکَ وَ رَافِعُکَ إِلَیَّ؛ هنگامی‌که خدا فرمود ای عیسی! من تو را برمی‌گیرم و به سوی خود بالا می‌برم.»

متوفی در اینجا به معنای اخذکننده است نه میراننده؛ خداوند روح و جسم حضرت عیسی (ع) را با هم اخذ کرد و به آسمان برد؛ او نمرده است و اکنون زنده است.

در روایات، اوصافی برای آن حضرت ذکر شده است: او لباس پشمین می‌پوشید، با یاد قیامت فریاد می‌زد، از دنیا و زرق و برق آن روی‌گردان بود؛ او بسیار متواضع و فروتن بود. مواعظ مختلفی از او نقل شده است.

خدا به او وحی کرد: «یَا عِیسَى إِنَّ الْمُلْکَ لِی وَ بِیَدِی وَ أَنَا الْمَلِکُ فَإِنْ تُطِعْنِی أَدْخَلْتُکَ جَنَّتِی فِی جِوَارِ الصَّالِحِینَ؛ ای عیسی! هستی برای من و به دست من است؛ من پادشاهم، اگر مرا اطاعت کنی تو را به بهشت در کنار صالحان، وارد خواهم کرد.»

شرح دعا
حواریون و یاران خاص حضرت عیسی (ع) که مبلغ دین هم بودند، به آن حضرت عرض کردند: «هَلْ یَسْتَطِیعُ رَبُّکَ أَن یُنَزِّلَ عَلَیْنَا مَائِدَةً مِّنَ السَّمَاءِ؛ آیا پروردگارت می‌تواند برای ما از آسمان مائده‌ای بفرستد.» نه اینکه اعتقاد نداشتند بلکه برای اطمینان بود، آنها منکر قدرت خدا نبودند، مقصودشان این بود که آیا خداوند ما را شایسته این اکرام می‌بیند؛ طرز بیان آنها مناسب نبود «هَلْ یَسْتَطِیعُ» به علاوه درخواست معجزه ابتدایی آن هم از پیامبری که احیاء اموات می‌کند، مناسب نبود؛ از این‌رو حضرت عیسی (ع) به آنها اعتراض کرد و گفت: از خدا بترسید اگر ایمان دارید «اِتَّقُوا اللَّهَ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ» درخواست معجزه آن هم با این تعبیر چه معنا دارد؟ حواریون گفتند: ما قصد بهانه‌جویی نداریم بلکه می‌خواهیم از برکت غذای آسمانی بهره‌مند شویم و اطمینان قلب پیدا کنیم «نُرِیدُ أَن نَّأْکُلَ مِنْهَا وَ تَطْمَئِنَّ قُلُوبُنَا» اینجا بود که حضرت عیسی (ع) درخواست آنان را در قالب دعایی بسیار مؤدبانه مطرح کرد؛ تنها دعایی که در قرآن با تعبیر «اَللَّهُمَّ رَبَّنَا» آمده است همین‌جاست.

نکته‌ها

1. ادب در دعا

درخواست‌های ما از خدا باید با نهایت ادب و تواضع باشد؛ دعا نباید طلبکارانه باشد. «وَ لِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا؛ همه نام‌های نیکو اختصاص به خدا دارد پس او را با این نام‌ها بخوانید.» مرحوم علامه طباطبایی (ره) ضمن بیان توجیهات مختلف بر استدلال حواریون که گفتند «هَلْ یَسْتَطِیعُ رَبُّکَ» در نهایت می‌فرماید: آنها معصوم نبودند و پرسش آنها زشت بود و مستحق توبیخ؛ از این‌رو حضرت عیسی (ع) فرمود: «اِتَّقُوا اللَّهَ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ» که این توبیخی است از حضرت عیسی (ع) بر پرسش آنها از قدرت پروردگار.

ایشان در ادامه می‌فرماید: این دعا در میان همه دعاهای قرآن که از انبیا حکایت شده دارای خصوصیتی است که در هیچ یک از آنها نیست و آن شروع دعاست به ندای «اَللَّهُمَّ رَبَّنَا» و این ابتکار کار مسیح (ع) بود و این نیست مگر برای دقت مورد.

2. عید قرار دادن

عید در لغت از ماده عود یعنی بازگشت است؛ حضرت عیسی (ع) روز نزول مائده را عید خواند زیرا روز بازگشت به پیروزی و پاکی است. از این آیه استفاده می‌شود مناسبت‌های مهم و روزهایی که لطفی از سوی خدا بر بندگان می‌شود عید است؛ از این‌رو موالید ائمه (ع)، بعثت پیامبر (ص)، روز غدیر از مهم‌ترین اعیاد به حساب می‌آید و تکریم و تجلیل از این روزها ریشه در قرآن دارد. این تجلیل برای بندگان هم هست چنان‌که ابن‌عباس 56 در تفسیر «لِأَوَّلِنَا وَ آخِرِنَا» می‌گوید: «لِأَهْلِ زَمَانِنَا وَ مَنْ یَجِیءُ بَعْدَنَا؛ یعنی برای اهل زمان ما و کسانی که بعد از ما می‌آیند.»

داستان
1. شخصی خدمت امیرالمؤمنین (ع) رسید، مشاهده کرد روز عید آن حضرت نان خشکی می‌خورد؛ عرض کرد: ای امیرمؤمنان! شما روز عید نان خشک می‌خورید؟ امام فرمود: «اَلْیَوْمَ عِیدُ مَنْ قُبِلَ صَوْمُهُ وَ شُکِرَ سَعْیُهُ وَ غُفِرَ ذَنْبُهُ ثُمَّ قَالَ الْیَوْمَ لَنَا عِیدٌ وَ کُلُّ یَوْمٍ لَا نَعْصِى اللَّهَ تَعَالَى فِیهِ فَهُوَ عِیدٌ؛ امروز عید است برای کسانی که روزه آنها قبول شده و به سعی آنها پاداش داده شده و گناهانشان بخشوده شده است؛ سپس فرمود: امروز برای ما عید است و هر روزی که در آن معصیت خداوند را نکنیم آن روز هم برای ما عید است.»

2. در روز عید فطر امام حسن (ع) گروهی را دید که بازی می‌کنند و بیهوده می‌خندند؛ امام (ع) به یارانش فرمود: خداوند ماه رمضان را وسیله آزمایش خلق خود قرار داده که از طریق اطاعتش برای رسیدن به بهشت و رضایت او از یکدیگر پیشی گیرند، جمعی به سرعت در آن شتافتند و به مقصد رسیدند و گروهی تخلف کردند و گرفتار خسران شدند. بسیار مایه تعجب است از کسی که در این روز بیهوده می‌خندد و به بازی مشغول است؛ روزی که نیکوکاران پاداش داده می‌شوند و مقصران ناامید می‌گردند. به خدا سوگند! اگر پرده‌ها کنار رود نیکوکاران به اعمال نیکشان سرگرم خواهند بود و بدکاران به بدی‌هایشان.

3. شبی امیرالمؤمنین (ع) وارد مسجدالحرام شد، دید شخصی پرده کعبه را گرفته و با ادب چنین دعا می‌کند «یَا صَاحِبَ الْبَیْتِ الْبَیْتُ بَیْتُکَ وَالضَّیْفُ ضَیْفُکَ وَ لِکُلِّ ضَیْفٍ مِنْ ضیفه قِرًى فَاجْعَلْ قِرَایَ مِنْکَ اللَّیْلَةَ الْمَغْفِرَةَ؛ ای صاحب خانه! این خانه برای توست و من مهمان تو هستم، برای هر مهمانی وسیله پذیرایی است؛ امشب مرا با مغفرت و آمرزشت پذیرایی کن.» امام (ع) به اصحابش فرمود: «اَللَّهُ أَکْرَمُ مِنْ أَنْ یَرُدَّ ضَیْفَهُ؛ خداوند گرامی‌تر از آن است که مهمانش را برگرداند.»

منبع: سخن آرا 5 نیایش های قرآنی (ایام تبلیغی ماه مبارک رمضان در سخنرانی های حجت الاسلام دکتر رفیعی)